Systemy rynnowe: przegląd. Dobrze dopasowane orynnowanie
Orynnowanie to często nieodłączny element architektury domu. Powinno być dobrze dopasowane zarówno pod względem estetycznym, jak i funkcjonalnym. Montuje się je na lata, warto się więc zapoznać z ofertą rynkową, żeby dobrze wybrać.
System orynnowania trzeba dopasować do wielkości i kształtu dachu, aby zapewnić skuteczne odwodnienie połaci bez zacieków na elewacji. Bez względu na rodzaj konstrukcji dachu – płaski, dwu – lub wielospadowy – wykorzystuje się takie same elementy. W dachach płaskich i skośnych z okapem orynnowanie najczęściej mocuje się na nim. W takich wypadkach orynnowanie może być ułożone również na krawędzi lub pod krawędzią dachu. W nowoczesnej architekturze pojawiają się rozwiązania z orynnowaniem położonym na gzymsie lub poniżej niego, a nawet ukrytym – schowanym za obudową gzymsu albo w warstwach dachu (wtedy rury spustowe chowa się w warstwach ocieplenia).
W systemach aluminiowych i miedzianych można wykonać również tak zwane rynny leżące na dachu, czyli zainstalować je na pokryciu dachu w odległości kilku-kilkunastu centymetrów od jego krawędzi. Rury spustowe mogą być ustawione na środku ściany, na jednym lub obu końcach okapu albo za narożnikiem.
Na bardzo skomplikowanych dachach z lukarnami, oknami kolankowymi, w domach z wykuszem lub ryzalitem rozstaw rur spustowych może być utrudniony. Natomiast do odwodnienia niedużych połaci dachu mogą wystarczyć tylko rynny z rzygaczem, który odprowadza wodę daleko od muru.
W dachu płaskim z attyką woda z połaci jest odprowadzana przez przelew rurowy do rur spustowych. Na elewacji widać sztucer zainstalowany pod przelewem i biegnącą w dół rurę spustową.
Systemy rynnowe: materiały, kształty i kolory
Elementy orynnowania są produkowane z tworzyw sztucznych, stali, aluminium, cynku-tytanu i miedzi. Najpopularniejsze są rynny półokrągłe o łagodnie wyprofilowanym brzegu. W ślad za modą na nowoczesne domy w stylu modernistycznym lub industrialnym w systemach plastikowych i stalowych pojawiły się rynny o przekroju prostokątnym. W systemach ciągnionych można kupić także rynny o kształcie naśladującym gzyms.
Rury spustowe mają przekrój okrągły lub kwadratowy. System orynnowania dopasowuje się estetycznie do elewacji i dachu. Stąd najpopularniejsze kolory to: brązowy, szary, stalowy, antracytowy. Można też kupić orynnowanie białe, a nawet w dość jaskrawych kolorach, kiedy chce się je dopasować do barwnych akcentów na elewacji, np. stolarki, okiennic.
Elementy systemu rynnowego
Głównym elementem systemu są rynny produkowane w odcinkach 3- lub 4-metrowych. Na okapie łączy się je złączkami albo lutownicą bądź klejem (w systemach aluminiowych z nitowaniem).
Rynny montuje się wzdłuż dolnej krawędzi połaci dachowej na hakach (rynhakach). Zależnie od miejsca mocowania rynien (deska okapowa, krokwie, deskowanie lub łaty) trzeba wykorzystać odpowiednie haki: doczołowe, uniwersalne, odginane, odginane boczne, regulowane.
Końce rynien zamyka się denkami (zaślepkami) mocowanymi na wcisk, czasem też dociśniętych zaciskarką lub uszczelnionych spoiwem dekarskim.
W dachach wielospadowych na styku rynien z dwóch połaci mocuje się elementy narożnikowe.
Rynny montuje się z niewielkim spadkiem (0,5-2%) w kierunku odpływu do rury spustowej. W tym miejscu mocuje się wpust, tak zwany sztucer, przez który woda może spływać do rury spustowej.
Do łączenia i wyprofilowania rur spustowych produkowanych w odcinkach o długości 1, 3 lub 4 m są potrzebne kolana i mufy, a żeby wprowadzić boczne odcinki – trójniki.
Woda wypływa z rury spustowej przez wylewkę. W systemie rynnowym przydają się osadniki (rewizje), które pozwalają wybierać zanieczyszczenia z rur, żeby się nie zatkały. Gdy trzeba poprowadzić rurę spustową przy dużym cokole albo tarasie, stosuje się odsadzkę w postaci podwójnego kolanka, które tworzy podwójne zagięcie. Na dowolnej wysokości rury spustowej można zainstalować wyłapywacz deszczówki z klapką, żeby odprowadzać ją do zbiornika niżej.
Autor: GAMRAT
PCW. Z niego wykonywane są najtańsze systemy rynnowe. Są dostępne w wielu kolorach
Wielkość systemu rynnowego
Wymiary rynien i rur spustowych muszą być dopasowane do wielkości dachu, żeby nawet podczas wielkiej ulewy woda spływająca z połaci nie przelewała się przez rynny. Określa się więc efektywną powierzchnię dachu (EPD), która jest zwykle różna od powierzchni dachu podawanej w projekcie. Tylko w przypadku płaskich dachów o kącie nachylenia mniejszym niż 10° za EPD przyjmuje się ich powierzchnię. Aby obliczyć efektywną powierzchnię dachu, stosuje się wzór: EPD = (W + ½H).L
W to długość krokwi odczytana z rzutu dachu, H to różnica wysokości okapu i kalenicy odczytanych z przekroju, a L to długość dachu, czyli kalenicy na dachu dwuspadowym.
Do małych dachów o EPD do 100 m2 wystarczy system 75/63 albo 100/73, co oznacza, że rynny mają odpowiednio przekrój 75 albo 100 mm, a rury spustowe – 63 lub 73 mm. Do dachów średniej wielkości stosuje się systemy rynnowe 125/90 lub 125/110, a do bardzo dużych – 150/110. Tabele wymiarów stosowane przez producentów mogą się nieco różnić. Znajdziemy na przykład wymiary 125/87, 127/80, 127/100 lub 135/90.
Rozszerzalność termiczna
Systemy rynnowe, zwłaszcza w ciemnym kolorze, zamontowane na południowej elewacji będzie się bardzo silnie nagrzewać. Latem jego temperatura może przekroczyć 70oC, a w słoneczne, lecz mroźne dni zimą różnica temperatury może wynosić kilkadziesiąt stopni. Materiały, z których produkuje się systemy rynnowe, są w różnym stopniu odporne na zmiany temperatury. Określa to współczynnik rozszerzalności termicznej. Najwyższy – 0,08 mm/(m.K) – ma PCW. Oznacza to, że rynna o długości 10 m wydłuży się o 1,6 cm, gdy temperatura wzrośnie o 20oC. Nieco niższe wartości charakteryzują pozostałe materiały: cynk-tytan – 0,029, aluminium – 0,024, miedź – 0,017 i stal – 0,012. W takich samych warunkach 10-metrowa rynna ze stali wydłuży się o 2,4 mm, z cynku-tytanu o 6,8 mm, a z aluminium o 4,8 mm. Te wartości powinny być uwzględnione podczas montażu orynnowania.
Najbardziej wrażliwe na zmiany temperatury jest PCW. Latem pod wpływem bardzo wysokiej temperatury rynny będą się znacznie rozszerzać, a zimą na skutek mrozu – kurczyć. Ruchom termicznym towarzyszy charakterystyczne dla PCW „strzelanie”.
Systemy rynnowe z tworzyw sztucznych
Elementy orynnowania są produkowane z nieplastyfikowanego (twardego) PCW o zwiększonej wytrzymałości mechanicznej lub z PCW połączonego z luranem lub akrylem. Dodatkowa powłoka z tych polimerów zapewnia lepszą odporność na promieniowanie UV, więc takie systemy dłużej zachowają pierwotny kolor. Orynnowanie ze zwykłego PCW, zwłaszcza w tanich systemach, często z czasem blaknie. PCW ma bardzo gładką powierzchnię, więc woda bardzo szybko po niej spływa. Dzięki temu elementy systemu rynnowego długo pozostają czyste. PCW nie rdzewieje, nie wymaga też konserwacji ani malowania. Systemy z tworzyw sztucznych są odporne na zabrudzenia ptasimi odchodami i kwaśne deszcze, które działają destrukcyjnie na metal. Ścianki elementów systemu mają grubość 1,5-3 mm. W rynnach są cieńsze, najczęściej 1,5 mm, a w rurach spustowych grubsze, najczęściej – 1,8 mm, a bywa, że i 3 mm. Systemy z PCW są oferowane w kilkunastu podstawowych kolorach. Na zamówienie można wykonać elementy w dowolnym kolorze z palety RAL. Systemy plastikowe są najtańsze na rynku, proste w montażu. Elementy są lekkie i dość sztywne, można je łatwo docinać.
Systemy rynnowe ze stali
Jest produkowane z blachy stalowej grubości 0,5-0,7 mm, ocynkowanej lub ocynkowanej i powleczonej wierzchnią powłoką z tworzywa sztucznego. Powłoka zabezpieczająca daje im odporność na korozję powodowaną przez czynniki atmosferyczne. Obustronna warstwa cynku powinna wynosić co najmniej 275 g/m2, a grubość powłoki ochronnej 25-80 μm. Nie można się jednak sugerować grubością powłoki, bo najnowsze rozwiązania polimerowe oferują wysoką trwałość przy niskiej grubości. O jakości powłoki ochronnej można się w pewnym stopniu przekonać, porównując gwarancje oferowane przez producentów. Stal ocynkowana jest tania, lecz nietrwała, z upływem lat koroduje. Takie rynny po pewnym czasie matowieją i ciemnieją, więc zaleca się ich malowanie. Rynny stalowe powleczone warstwą z tworzywa sztucznego są odporne na czynniki atmosferyczne, starzenie, korozję i działanie promieniowania UV. Powłoki ochronne mogą być wykonane w wielu kolorach (nawet metalicznych).
Elementy systemu stalowego powlekanego możemy łączyć spoiwem dekarskim, uszczelniaczem lub stosują złączki uszczelkowe (nie wymagają dodatkowych uszczelnień, bo denka, łączniki lub klamry mają uszczelki). Systemy stalowe łatwo dopasować do pokryć z blachodachowki lub blachy płaskiej.
Orynnowanie z aluminium
Blacha aluminiowa jest mniej sztywna niż stalowa, dlatego do produkcji rynien stosuje się arkusze o grubości 0,5-1,5 mm, a na rury spustowe – 0,8-1,5 mm. Pod wpływem czynników atmosferycznych nie koroduje, ale ciemnieje. Dlatego jest obustronnie pokrywana gruntem i powlekana warstwą poliestrową, poliamidowo-poliuretanową albo malowana proszkowo farbą poliestrową. Warstwa ochronna może mieć grubość 25-80 μm. Zwykle w ofercie jest kilkanaście kolorów dopasowanych do najczęściej stosowanych barw pokryć dachowych (wśród nich są nawet drewnopodobne). Na zamówienie można wykonać system w kolorach z palet RAL lub NCS. Powlekane aluminium jest bardzo gładkie, niemal tak jak PCW, więc jest także odporne na zabrudzenia. Do cięcia należy używać pił ręcznych lub niskoobrotowych spalinowych bądź elektrycznych. Zastosowanie wysokoobrotowych szlifierek kątowych, podobnie jak w przypadku systemu stalowego, może spowodować zniszczenie warstwy ochronnej i stopienie aluminium. W miejscu zarysowania powłoki ochronnej powstaje warstwa naturalnej patyny.
Aluminium koroduje pod wpływem soli, więc nie jest polecane do domów w strefie nadmorskiej. Nie można go stosować na dachach krytych miedzią, ponieważ na skutek elektrolizy nastąpi korozja.
Orynnowanie cynkowo-tytanowe
Do produkcji systemów rynnowych stosuje się stop cynku (99,995%) z niewielkim dodatkiem tytanu, miedzi i aluminium. Wielkim atutem blachy cynkowo-tytanowej jest wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne oraz czynniki atmosferyczne – nawet kwaśne deszcze. Takie orynnowanie nie wymaga konserwacji. Rynny i rury spustowe wykonuje się z blachy o grubości 0,65-0,8 mm. Na skutek oddziaływania środowiska na błyszczącej powierzchni tworzy się cienka matowa warstwa tlenku – patyna. Efekt matowienia jest naturalny i ciągły. W ten sposób powstaje warstwa chroniąca elementy przed starzeniem się (trwałość do 100 lat), korozją oraz na przykład zarysowaniami. Orynnowania nie trzeba więc malować i dodatkowo zabezpieczać, a nieustannie powstająca patyna pokrywa drobne uszkodzenia. Systemy z cynku-tytanu są dostępne w wersji naturalnej (gołowalcowanej) o metalicznej, błyszczącej powierzchni, nabierającej z czasem pod wpływem czynników atmosferycznych jasnoszarej matowej patyny. Można też wybrać system fabrycznie spatynowany, o matowej, szarej lub grafitowej powierzchni. Z biegiem czasu mogą one ulec niewielkiemu ściemnieniu, także pod wpływem zanieczyszczeń.
Miedź na systemy rynnowe
To najtrwalszy i najdroższy materiał. Blacha miedziana jest bardzo gładka. Ma dużą wytrzymałość mechaniczną i nie wymaga powłok zabezpieczających ani zabiegów konserwacyjnych. Nie ulega korozji, tylko z czasem utlenia się i pokrywa warstwą patyny – tlenku miedzi, który jest koloru ciemnoczerwonego lub czerwonobrązowego. Stanowi ona naturalną warstwę ochronną blachy. Po latach na miedzi pojawia się warstwa węglanu miedzi, czyli patyna koloru zielonego lub niebieskawego.
Przeczytaj też:
Rynny i rury spustowe produkuje się z blachy o grubości 0,6-0,7 mm. Systemy rynnowe są wykonywane z naturalnej miedzi gołowalcowanej, oksydowanej (ciemnobrązowej) albo spatynowanej na kilka sposobów. Trwałość blachy miedzianej określa się na 300 lat. Rynien miedzianych nie należy stosować na dachach krytych aluminium i stalą ocynkowaną, bo na skutek reakcji chemicznej będzie dochodziło do elektrokorozji. Zniszczenie miedzi może także następować pod wpływem związków siarki wypłukiwanych z dachu krytego papą.
Koszt systemu rynnowego
Najtańsze są systemy rynnowe z PCW. Za stalowe trzeba zapłacić 20-30% więcej niż za plastik. Najtańszy jest prosty ocynk. Im lepsza powłoka zabezpieczająca na stali (a potencjalnie wyższa trwałość), tym orynnowanie będzie droższe. Kolejne 20-30% więcej zapłacimy za system rynnowy z aluminium. System z blachy cynkowo-tytanowej jest mniej więcej dwa razy droższe od plastikowego, a z miedzi – nawet trzy razy.
Przeczytaj też:
Rynny prostokątne: wymiary, rodzaje, montaż >>>
Wybierając system rynnowy, warto porównywać ceny nie tylko rynien i rur spustowych, ale także elementów dodatkowych – narożników, sztucerów, a zwłaszcza haków i złączek, bo czasem rynny są tanie, ale złączki, których potrzeba dość dużo – bardzo drogie. Podobnie może być z narożnikami, zwłaszcza nietypowymi. Niektórzy producenci mają w stałej ofercie narożniki wewnętrzne i zewnętrzne tylko o kącie 90o, a czasem przy skomplikowanych dachach potrzebne są inne. Wygodnym rozwiązaniem są narożniki o kącie regulowanym.
Bardzo dobry stosunek jakości do ceny mają systemy stalowe. Są łatwo dostępne w wielu kolorach. To dobre rozwiązanie, zwłaszcza gdy pokrycie jest wykonane z blachodachówki lub blachy płaskiej. Wtedy system rynnowy może być identycznie wykończony jak pokrycie.
Gwarancja na systemy rynnowe
Wskaźnikiem, który pozwoli w pewnym stopniu porównać systemy, jest długość gwarancji oferowanej przez producenta. Jednak poszczególne firmy mogą różnie określać jej zakres. Producenci systemów rynnowych ze stali mogą dać gwarancję na perforację blachy na skutek korozji albo trwałość powłoki. W systemach plastikowych gwarancja często dotyczy jakości koloru. Najkrótszą – 10-15 lat – mają systemy z tworzywa sztucznego. Najlepsze systemy stalowe, aluminiowe i z cynku-tytanu są objęte nawet 30-40-letnią gwarancją. Na orynnowanie z miedzi można dostać nawet 100 lat gwarancji!
