Ogrody chińskie - co warto o nich wiedzieć? Historia, symbole, rośliny w ogrodzie chińskim
Podziwiamy i próbujemy naśladować ogrody japońskie, a w powszechnej świadomości zupełnie pomijamy ogrody chińskie. A przecież ta wspaniała kultura wykształciła swój własny styl, który przetrwał około 3000 lat - nawet dramatyczne czasy rewolucji kulturalnej. Co warto o nich wiedzieć? Czy namiastkę ogrodu chińskiego możemy stworzyć w przydomowym ogrodzie?
Historia ogrodów chińskich
Pierwsze wzmianki o założeniach ogrodowych w cesarstwie chińskim świadczą, że już 300-200 lat p.n.e. wokół pałaców cesarskich jako pierwsze powstały ogrody myśliwskie. Z czasem program takich założeń rozszerzono o miejsca wypoczynku i kontemplacji. W okresie zjednoczenia Chin i wielkiego rozwoju (ok. 200 r p.n.e.) powstał wielki ogród wokół kompleksu budynków pałacowych. Na ogrodach cesarskich zaczęli się wzorować możni i także wokół ich siedzib tworzono ogrody. Piękny ogród stał się emanacją prestiżu.
Do IV wieku naszej ery najsilniejszy wpływ na życie a w tym na kulturę i sztukę miał w Chinach taoizm, a w filozofii tej wielkie znaczenia ma zespolenie człowieka z naturą. Tao to droga życia i pierwotny, naturalny porządek wszechświata wynikający z harmonijnego przepływu energii. Decydują o tym siły Yin i Yang występujące we wszystkich aspektach życia – przeciwstawne ale ze sobą nierozłącznie powiązane. Są przyczyną istnienia wszystkich rzeczy i kierują ich aktywnością. Na przemian rosną i maleją we wszystkich pojawiających się zjawiskach, ale żadna z tych sił nie zdobywa przewagi. Yin to kobiecość, ziemia, księżyc, spokój, zimno, ciemność, liczby parzyste, Yang to męskość, słońce, niebo, ciepło i liczby nieparzyste. Znajomość tych zależności pozwala planować przestrzeń wokół siebie tak, by osiągnąć harmonię (zarówno w skali mikro, jak i makro).
Autor: GettyImages
Woda w ogrodzie chińskim to arterie i żyły ziemi. Jeśli nie pozwalało na to ukształtowanie terenu lub ograniczona jego wielkość, tworzono też suche strumienie, rzeki i stawy wypełnione kamieniami lub grabionym piaskiem
W I w n.e. do Chin przeniknął buddyzm, który w ciągu kolejnych wieków nabierał coraz większego znaczenia, wywarł więc wpływ także na kształtowanie ogrodów.
W latach 600–900 r. n. e. oprócz ogrodów cesarskich oraz wzorowanych na nich ogrodach urzędników zaczęły powstawać też ogrody klasztorne i cmentarne. Z literatury i z przekazów ikonograficznych wiemy, że z czasem programy ogrodów były coraz bardziej rozbudowane. Na ich terenie lokalizowano rozmaite budowle nie tylko mieszkalne, ale też mieszczące na przykład biblioteki, pawilony ogrodowe służące medytacji, jeziora i stawy, tarasy widokowe, wyspy z mostkami, bramy, sztuczne góry.
Przeczytaj też:
Alpinarium w ogrodzie. Jak stworzyć skalny ogródek krok po kroku >>
Istotną rolę, jako źródło energii dla człowieka mają góry i rzeki – stały się więc ważnym elementem w kreowaniu przestrzeni ogrodów. Albo twórcy „wciągali” je (krajobraz zapożyczony) do kompozycji organizując przestrzeń tak, by przebywający w ogrodzie mogli z różnych miejsc podziwiać i kontemplować piękno i potęgę przyrody, albo naśladowano przyrodę tworząc w ogrodach sztuczne krajobrazy. Dzięki takim zabiegom idealne ogrody miały być „ziemskimi rajami”, w których kontemplacja, ćwiczenia i medytacja prowadziły do osiągnięcia doskonałości duchowej.
Chińskie ogrody na przestrzeni wieków
W XIV i XV w utrwaliły się typy układów przestrzennych związanych z różnymi funkcjami budowli:
- ogrody oficjalnych rezydencji
Królowała w nich symetria. Obowiązywało wyraziste podkreślenie osi głównej biegnącej z południa na północ, wzdłuż której przechodzi się przez kolejne bramy i wnętrza do najważniejszego, którym jest świątynia, pałac, grobowiec. Front głównego budynku znajdował się od strony południowej.
- ogrody rezydencji letnich
Inne zasady panowały w rezydencjach letnich: otaczające je ogrody miały układ swobodny, krajobrazowy, malowniczy. Drogi meandrowały tak, by oczom wypoczywających ukazywały się przepiękne krajobrazy, kompozycje roślinne, piękne skłaniające do medytacji elementy. Znane są przykłady wspaniałych założeń, w których dominującą rolę odgrywała woda, a budowla główna i pawilony mieściły się na wyspach.
Począwszy od XVII w n.e. coraz częstsze kontakty z Europą przynosiły pewne zmiany w charakterze ogrodów, ale zgodnie zaleceniami konfucjonizmu, który zalecał szacunek dla przodków i ich osiągnięć, do istniejących ogrodów nie wprowadzano znaczących zmian. Stawały się bardziej dekoracyjne, choć szanowano zastane układy przestrzenne.
Przeczytaj też:
Oryginalne pomysły na ścieżki w ogrodzie. Zdjęcia ogrodowych ścieżek >>
Czy możemy w warunkach europejskich stworzyć ogród chiński?
Będzie to bardzo trudne. Jeśli nie mamy możliwości zatrudnienia chińskiego projektanta, albo czasu na zgłębianie filozofii zen – pogódźmy się z tym, że nawet największym wysiłkiem stworzymy zaledwie namiastkę. Ale zawsze można poszukiwać ulubionych klimatów.
Najważniejsze elementy ogrodów chińskich
Dobór elementów wykorzystywanych w kompozycjach ogrodowych został utrwalony wielowiekową tradycją: źródłem jest konfucjonizm, z którego wziął swe początki taoizm, wzbogacony przez wpływy buddyzmu. Zgodnie z ich filozofią w żadnym założeniu ogrodowym – ani historycznym, ani współczesnym nie może zabraknąć tego, co opowiada o kondycji człowieka i jego powiązaniu z naturą:
- Skały to symbol szkieletu ziemi. Mogą mieć rozmaitą postać: od „wciągniętych” do kompozycji gór, naturalnie ukształtowanych skał i głazów bardzo cenionych, bo pobrużdżonych, zwietrzałych pod wpływem czynników atmosferycznych i wody, dynamicznych w swym wyrazie, po mniejsze elementy służące do budowy murów, sztucznych skał, grot, pieczar i tuneli. Istotna była tu ekspresja uzyskiwana dzięki nim w komponowaniu sztucznego krajobrazu.
- Woda to arterie i żyły ziemi. W kompozycjach ogrodowych nie mogło zabraknąć cieków wodnych i stawów, ale jeśli nie pozwalało na to ukształtowanie terenu lub ograniczona jego wielkość, tworzono też suche strumienie, rzeki i stawy wypełnione kamieniami lub grabionym piaskiem.
- Drogi umożliwiające komunikacje. Pierwszy typ to wspaniałe reprezentacyjne aleje układów geometrycznych, których prestiż podnosiły bramy, mosty, zadaszenia. Drugi typ to zazwyczaj dość wąskie i kręte, prowadzone tak, by można było oglądać coraz nowe krajobrazy z miejsc przeznaczonych do kontemplacji. Jedne i drugie utwardzano: brukowano lub pokrywano mozaikami z drobnych kamieni.
- Budowle ogrodowe dające schronienie oraz możliwość wyciszenia i medytacji. Na przestrzeni wieków wykształcił się typ lekkich pawilonów wznoszonych na planie koła, wieloboku lub kwadratu, otwartych lub częściowo zamkniętych, z dachem czterospadowym o lekko wywiniętych połaciach (kilkupoziomowym), opartym na kolumnach. Podobnie wyglądały kryte galerie, dzięki którym można korzystać z ogrodu podczas deszczu. Kolejnym charakterystycznym elementem są mosty o łukowatej konstrukcji przerzucane nad taflami wody, których odbicia tworzą dodatkowe efekty. Z daleka przypominają ciała smoków, co dodaje ogrodowym wnętrzom tajemniczości.
- Bramy i przejścia łączące lub optycznie oddzielające wnętrza ogrodowe. Miały rozmaite kształty: oktagonalne i okrągłe, przypominające liść, instrumenty muzyczne, wazy. Pełniły nie tylko funkcję komunikacyjną, ale też stanowiły obramowanie szczególnie pięknych widoków i kompozycji. Bardzo charakterystyczna jest okrągła brama zwana Bramą Księżycową - miała też zatrzymywać złe duchy.
Przeczytaj też:
Jak założyć staw w ogrodzie. Poradnik zakładania stawu krok po kroku >>
Rośliny w ogrodach chińskich
Jako element nietrwały były mniej istotne i miały głównie charakter symboliczny. Ważne było też zestawienie określonych gatunków oraz roślin i elementów trwałych:
- drzewa kwitnące: jak śliwy, wiśnie, magnolie, granaty (ceniono zwłaszcza połączenie sękatego pnia i chropowatej kory z delikatnymi kwiatami),
- peonie drzewiaste,
- róża chińska,
- jaśmin,
- bambus,
- bananowiec,
- wierzby,
- sosny,
- jałowce,
- cedry (zwłaszcza w połączeniu ze skałami).
Użycie w kompozycjach określonych roślin pozwalało prowadzić rozmowę bez słów, wywoływać skojarzenia, ułatwiać medytację. Ludziom innych kultur trudno uchwycić wszelkie niuanse kompozycji, bo wynikają one z kontekstu.
Polecany artykuł:
Znaczenie roślin w ogrodach chińskich
Wiemy z przekazów historycznych, że:
- orchidee - symbolizują kobiecość,
- chryzantemy - długowieczność,
- peonie - zdrowie i dobrobyt,
- sosna - stałość i siłę charakteru,
- peonia (kwiat królewski) - symbol materialnego dobrobytu, zdrowia i radości,
- lotos - poszukiwanie duchowej czystości i prawdy, a wzrastanie i zakwitanie tej rośliny mówi o rozwoju ludzkiego umysłu, ale także symbolizuje Buddę.
Śliwa jest elementem żeńskim, bambus – elementem męskim, symbolem przyjaźni. Ważne są też zestawienia, np. sosna, śliwa i bambus posadzone razem symbolizowały trzech przyjaciół.
Pamiętajmy, że do tworzenia kompozycji w założeniach naśladujących ogrody chińskie potrzebna jest szczegółowa wiedza dotycząca symboliki, bo nieumiejętne zestawienie może wyrażać coś innego niż zakładaliśmy
Polecany artykuł:
