Ogrody chińskie - co warto o nich wiedzieć? Historia, symbole, rośliny w ogrodzie chińskim

Podziwiamy i próbujemy naśladować ogrody japońskie, a w powszechnej świadomości zupełnie pomijamy ogrody chińskie. A przecież ta wspaniała kultura wykształciła swój własny styl, który przetrwał około 3000 lat - nawet dramatyczne czasy rewolucji kulturalnej. Co warto o nich wiedzieć? Czy namiastkę ogrodu chińskiego możemy stworzyć w przydomowym ogrodzie?

Historia ogrodów chińskich 

Pierwsze wzmianki o założeniach ogrodowych w cesarstwie chińskim świadczą, że już 300-200 lat p.n.e. wokół pałaców cesarskich jako pierwsze powstały ogrody myśliwskie. Z czasem program takich założeń rozszerzono o miejsca wypoczynku i kontemplacji. W okresie zjednoczenia Chin i wielkiego rozwoju (ok. 200 r p.n.e.) powstał wielki ogród wokół kompleksu budynków pałacowych. Na ogrodach cesarskich zaczęli się wzorować możni i także wokół ich siedzib tworzono ogrody. Piękny ogród stał się emanacją prestiżu.

Do IV wieku naszej ery najsilniejszy wpływ na życie a w tym na kulturę i sztukę miał w Chinach taoizm, a w filozofii tej wielkie znaczenia ma zespolenie człowieka z naturą. Tao to droga życia i pierwotny, naturalny porządek wszechświata wynikający z harmonijnego przepływu energii. Decydują o tym siły Yin i Yang występujące we wszystkich aspektach życia – przeciwstawne ale ze sobą nierozłącznie powiązane. Są przyczyną istnienia wszystkich rzeczy i kierują ich aktywnością. Na przemian rosną i maleją we wszystkich pojawiających się zjawiskach, ale żadna z tych sił nie zdobywa przewagi. Yin to kobiecość, ziemia, księżyc, spokój, zimno, ciemność, liczby parzyste, Yang to męskość, słońce, niebo, ciepło i liczby nieparzyste. Znajomość tych zależności pozwala planować przestrzeń wokół siebie tak, by osiągnąć harmonię (zarówno w skali mikro, jak i makro).

Zobacz galerię 8 zdjęć

Autor: GettyImages

Woda w ogrodzie chińskim to arterie i żyły ziemi. Jeśli nie pozwalało na to ukształtowanie terenu lub ograniczona jego wielkość, tworzono też suche strumienie, rzeki i stawy wypełnione kamieniami lub grabionym piaskiem

W I w n.e. do Chin przeniknął buddyzm, który w ciągu kolejnych wieków nabierał coraz większego znaczenia, wywarł więc wpływ także na kształtowanie ogrodów.

W latach 600–900 r. n. e. oprócz ogrodów cesarskich oraz wzorowanych na nich ogrodach urzędników zaczęły powstawać też ogrody klasztorne i cmentarne. Z literatury i z przekazów ikonograficznych wiemy, że z czasem programy ogrodów były coraz bardziej rozbudowane. Na ich terenie lokalizowano rozmaite budowle nie tylko mieszkalne, ale też mieszczące na przykład biblioteki, pawilony ogrodowe służące medytacji, jeziora i stawy, tarasy widokowe, wyspy z mostkami, bramy, sztuczne góry.

Przeczytaj też:

Alpinarium w ogrodzie. Jak stworzyć skalny ogródek krok po kroku >>

Chińskie ogrody na przestrzeni wieków 

W XIV i XV w utrwaliły się typy układów przestrzennych związanych z różnymi funkcjami budowli:

• ogrody oficjalnych rezydencji

Królowała w nich symetria. Obowiązywało wyraziste podkreślenie osi głównej biegnącej z południa na północ, wzdłuż której przechodzi się przez kolejne bramy i wnętrza do najważniejszego, którym jest świątynia, pałac, grobowiec. Front głównego budynku znajdował się od strony południowej.

• ogrody rezydencji letnich

Inne zasady panowały w rezydencjach letnich: otaczające je ogrody miały układ swobodny, krajobrazowy, malowniczy. Drogi meandrowały tak, by oczom wypoczywających ukazywały się przepiękne krajobrazy, kompozycje roślinne, piękne skłaniające do medytacji elementy. Znane są przykłady wspaniałych założeń, w których dominującą rolę odgrywała woda, a budowla główna i pawilony mieściły się na wyspach.

Począwszy od XVII w n.e. coraz częstsze kontakty z Europą przynosiły pewne zmiany w charakterze ogrodów, ale zgodnie zaleceniami konfucjonizmu, który zalecał szacunek dla przodków i ich osiągnięć, do istniejących ogrodów nie wprowadzano znaczących zmian. Stawały się bardziej dekoracyjne, choć szanowano zastane układy przestrzenne.

Przeczytaj też:

Oryginalne pomysły na ścieżki w ogrodzie. Zdjęcia ogrodowych ścieżek >>

Czy możemy w warunkach europejskich stworzyć ogród chiński?

Będzie to bardzo trudne. Jeśli nie mamy możliwości zatrudnienia chińskiego projektanta, albo czasu na zgłębianie filozofii zen – pogódźmy się z tym, że nawet największym wysiłkiem stworzymy zaledwie namiastkę. Ale zawsze można poszukiwać ulubionych klimatów.

Najważniejsze elementy ogrodów chińskich

Dobór elementów wykorzystywanych w kompozycjach ogrodowych został utrwalony wielowiekową tradycją: źródłem jest konfucjonizm, z którego wziął swe początki taoizm, wzbogacony przez wpływy buddyzmu. Zgodnie z ich filozofią w żadnym założeniu ogrodowym – ani historycznym, ani współczesnym nie może zabraknąć tego, co opowiada o kondycji człowieka i jego powiązaniu z naturą:

• Skały to symbol szkieletu ziemi. Mogą mieć rozmaitą postać: od „wciągniętych” do kompozycji gór, naturalnie ukształtowanych skał i głazów bardzo cenionych, bo pobrużdżonych, zwietrzałych pod wpływem czynników atmosferycznych i wody, dynamicznych w swym wyrazie, po mniejsze elementy służące do budowy murów, sztucznych skał, grot, pieczar i tuneli. Istotna była tu ekspresja uzyskiwana dzięki nim w komponowaniu sztucznego krajobrazu.

• Woda to arterie i żyły ziemi. W kompozycjach ogrodowych nie mogło zabraknąć cieków wodnych i stawów, ale jeśli nie pozwalało na to ukształtowanie terenu lub ograniczona jego wielkość, tworzono też suche strumienie, rzeki i stawy wypełnione kamieniami lub grabionym piaskiem.

• Drogi umożliwiające komunikacje. Pierwszy typ to wspaniałe reprezentacyjne aleje układów geometrycznych, których prestiż podnosiły bramy, mosty, zadaszenia. Drugi typ to zazwyczaj dość wąskie i kręte, prowadzone tak, by można było oglądać coraz nowe krajobrazy z miejsc przeznaczonych do kontemplacji. Jedne i drugie utwardzano: brukowano lub pokrywano mozaikami z drobnych kamieni.

• Budowle ogrodowe dające schronienie oraz możliwość wyciszenia i medytacji. Na przestrzeni wieków wykształcił się typ lekkich pawilonów wznoszonych na planie koła, wieloboku lub kwadratu, otwartych lub częściowo zamkniętych, z dachem czterospadowym o lekko wywiniętych połaciach (kilkupoziomowym), opartym na kolumnach. Podobnie wyglądały kryte galerie, dzięki którym można korzystać z ogrodu podczas deszczu. Kolejnym charakterystycznym elementem są mosty o łukowatej konstrukcji przerzucane nad taflami wody, których odbicia tworzą dodatkowe efekty. Z daleka przypominają ciała smoków, co dodaje ogrodowym wnętrzom tajemniczości.

• Bramy i przejścia łączące lub optycznie oddzielające wnętrza ogrodowe. Miały rozmaite kształty: oktagonalne i okrągłe, przypominające liść, instrumenty muzyczne, wazy. Pełniły nie tylko funkcję komunikacyjną, ale też stanowiły obramowanie szczególnie pięknych widoków i kompozycji. Bardzo charakterystyczna jest okrągła brama zwana Bramą Księżycową - miała też zatrzymywać złe duchy.

Przeczytaj też:

Jak założyć staw w ogrodzie. Poradnik zakładania stawu krok po kroku >>

Rośliny w ogrodach chińskich

Jako element nietrwały były mniej istotne i miały głównie charakter symboliczny. Ważne było też zestawienie określonych gatunków oraz roślin i elementów trwałych:

• drzewa kwitnące: jak śliwy, wiśnie, magnolie, granaty (ceniono zwłaszcza połączenie sękatego pnia i chropowatej kory z delikatnymi kwiatami),
• peonie drzewiaste,
• róża chińska,
• jaśmin,
• bambus,
• bananowiec,
• wierzby,
• sosny,
• jałowce,
• cedry (zwłaszcza w połączeniu ze skałami).

Użycie w kompozycjach określonych roślin pozwalało prowadzić rozmowę bez słów, wywoływać skojarzenia, ułatwiać medytację. Ludziom innych kultur trudno uchwycić wszelkie niuanse kompozycji, bo wynikają one z kontekstu.

Znaczenie roślin w ogrodach chińskich 

Wiemy z przekazów historycznych, że:

• orchidee - symbolizują kobiecość,
• chryzantemy - długowieczność,
• peonie - zdrowie i dobrobyt,
• sosna - stałość i siłę charakteru,
• peonia (kwiat królewski) - symbol materialnego dobrobytu, zdrowia i radości,
• lotos - poszukiwanie duchowej czystości i prawdy, a wzrastanie i zakwitanie tej rośliny mówi o rozwoju ludzkiego umysłu, ale także symbolizuje Buddę.

Śliwa jest elementem żeńskim, bambus – elementem męskim, symbolem przyjaźni. Ważne są też zestawienia, np. sosna, śliwa i bambus posadzone razem symbolizowały trzech przyjaciół.

Pamiętajmy, że do tworzenia kompozycji w założeniach naśladujących ogrody chińskie potrzebna jest szczegółowa wiedza dotycząca symboliki, bo nieumiejętne zestawienie może wyrażać coś innego niż zakładaliśmy

Anna Skórkowska, Murator