Wymiana rynien i rur spustowych. Jak dobrać rynny i rury spustowe?

Jeśli rynny zaczynają szwankować lub nie pasują do nowego pokrycia, powinieneś je wymienić. Przy odrobinie wprawy, gdy dach nie jest duży i skomplikowany, można zrobić to samodzielnie. Wyjaśniamy jak.

Spis treści

1. Wymiarowanie rynien
2. Planowanie odprowadzenia deszczówki
3. Nowe rynny - z jakiego materiału?
4. Rury spustowe
5. Akcesoria w systemie rynnowym
6. Montaż haków rynnowych
7. Mocowanie rynien
8. Montaż rur spustowych

Wymiarowanie rynien

Żeby móc ustalić głębokość rynien i średnice rur, należy dokonać szczegółowych pomiarów połaci i pewnych obliczeń. Producenci oferują tabele lub programy do wyliczania i ustalania rozmiarów rynien oraz rur. Jedne i drugie są dostępne na ich stronach internetowych. Ważnym parametrem do takich wyliczeń jest EPD, czyli efektywna powierzchnia dachu. Chodzi tu o całą powierzchnię połaci, z której rynny odbiorą wodę. Producenci zawsze określają, jaką efektywną powierzchnię dachu zdoła obsłużyć dany model rynny. EPD oblicza się ze wzoru: (W+H/2).L, gdzie:

• W to pozioma odległość między kalenicą dachu a okapem (nie mylić z długością połaci od kalenicy do okapu);
• H to wysokość dachu;
• L to długość okapu. Wynik podaje się w m². Wyliczany jest ponadto kąt nachylenia połaci oraz długość koszy między połaciami.

Można w przybliżeniu określić, że:

• przy EPD w przedziale 25-50 m2 średnica rynien powinna wynieść około 7 cm, a rur – 5 cm;
• przy EPD = 50 m² średnica rynien powinna wynieść około 10 cm, a rur – 7,5 cm; 
• przy EPD w przedziale 50-100 m² – odpowiednio 12,5 i 8-9 cm; 
• przy EPD w przedziale 100-170 m² – odpowiednio 15-19 i 11-12 cm.

Planowanie odprowadzenia deszczówki

Jeszcze przed przystąpieniem do wymiany rynien należy rozważyć, co zrobić z deszczówką. Z reguły pozostawia się tę metodę jej odbierania, która istniała do tej pory. Warto jednak przypomnieć, że woda spływająca rurami musi być odprowadzona w takie miejsce, aby nie dopuścić do zalewania fundamentów budynku lub tworzenia się wokół niego kałuż. Jeśli więc tak było do tej pory, konieczna będzie zmiana.

Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest skierowanie wody do kanalizacji, ale niestety, wiele domów nie jest skanalizowanych. Pozostaje wówczas wykonanie na terenie działki studzienki chłonnej – jednej lub kilku – zależnie od przewidzianej liczby rur spustowych. Studzienki to zagłębienia w gruncie wypełnione kruszywami umożliwiającymi rozsączenie się wody. Woda doprowadzana jest tam rurami biegnącymi pod ziemią. Studzienka gwarantuje, że deszczówka nie będzie gromadzić się w powierzchniowych warstwach gleby, tworząc błotniste bagno, tylko wniknie głęboko w ziemię.

Gdy grunt na to pozwala, rozsączenie może się odbyć także bez obecności studzienek. Ważne, aby wodę rozsączać daleko od domu. Niestety nie zawsze pozwala na to wielkość posesji lub gęsta zabudowa. Wodę deszczową można też pokierować do rzeki lub rowu melioracyjnego, ale wymaga to zgody odpowiedniego urzędu. Można również pomyśleć o wykorzystaniu deszczówki – to w końcu darmowa woda, która przyda się choćby do podlewania ogrodu lub mycia tarasu. W marketach budowlanych znajdziesz różnego rodzaju zbiorniki na deszczówkę – od tanich plastikowych do drogich ceramicznych.

Przeczytaj także:

Gdzie odprowadzić deszczówkę? Jak odprowadzić wodę deszczową z dachu i rynien?

Nowe rynny - z jakiego materiału?

Rynny mają przekrój półokrągły, eliptyczny, prostokątny, kwadratowy lub trapezowy. Do nich spływa woda z dachu. Ich długość to zazwyczaj 1,5, 3, 4 m. Średnica bywa różna. Te węższe i płytsze wystarczą na dachy o małych połaciach. Na wielkie i do tego strome dachy potrzebne są rynny o większej szerokości. Do wyboru mamy rynny:

• plastikowe – wytwarzane z twardego polichlorku winylu, PCW modyfikowanego akrylem lub z tak zwanego luranu S (ASA). Dostępne w wielu kolorach, a te z luranu jedynie w kilku. Są barwione w masie, więc ewentualne rysy nie będą się rzucać w oczy. Wykazują wysoką odporność na mróz, wodę, promienie UV. Są także lekkie, łatwe do cięcia oraz montażu. Niestety, na tle innych rynien są najbardziej podatne na odkształcenia spowodowane zmianami temperatury. Ich współczynnik rozszerzalności termicznej wynosi 0,080 mm/(m².K). Trwałość rynien z PCW szacuje się na 40-50 lat; 
• stalowe – produkowane ze stali ocynkowanej grubości 0,57-0,70 mm. Przeważnie są wykańczane odpowiednią powłoką ochronno-dekoracyjną w atrakcyjnym kolorze. Rynny stalowe uchodzą za najwytrzymalsze na uszkodzenia mechaniczne. Niestety w przypadku głębokiego zarysowania powstają na nich ogniska korozji. Pozytywną cechą jest bardzo niska rozszerzalność termiczna (0,012 mm/(m².K)). Montuje się je na złączki. Trwałość takich rynien to 50-100 lat;
• aluminiowe – blacha aluminiowo- manganowa (grubości 0,7-1,5 mm) jest lakierowana (lakierem poliestrowym lub poliamidowo-poliuretanowym) lub malowana proszkowo. Produkowane z niej rynny są oferowane w dużej liczbie kolorów. Rynny aluminiowe mają dużą odporność na korozję – która w ich przypadku nie jest niszcząca, a jedynie psuje wygląd. Niestety szkodzi im sól, więc nie są polecane do budynków stojących w pobliżu morza. Współczynnik rozszerzalności termicznej dla takich rynien wynosi 0,021 mm/ (m².K). Rynny aluminiowe łączy się za pomocą kleju lub nituje i uszczelnia klejem. Ich trwałość szacowana jest na 40-100 lat;
• cynkowo-tytanowe – odporne na korozję. Mają tylko naturalny kolor – szarografitowy. Ich rozszerzalność termiczna jest mała, wynosi 0,022 mm/(m².K). Mogą być lutowane lub montowane na specjalne złączki. Ich trwałość szacowana jest na 150 lat.

Przeczytaj też:

Jak wybrać system rynnowy? Jakie rynny do domu jednorodzinnego?

Rury spustowe

To drugi co do ważności składnik systemu orynnowania. Ich zadaniem jest odbieranie wody z rynien i kierowanie jej w zaplanowane miejsce. Dobiera się je do typu i rozmiaru rynien. Przeważnie mają odcinki długości 3 m. Ustalając liczbę rur spustowych, trzeba mieć na uwadze to, że jedna z nich może odebrać wodę z odcinka rynien nie dłuższego niż 10-12 m. Nie jest regułą, że jeden okap musi mieć jedną rurę. Często rura odbiera wodę z kilku okapów. Warto również wiedzieć, że im więcej naroży mają rynny, tym wolniej spływa nimi woda. Dlatego rury trzeba montować blisko narożników.

Akcesoria w systemie rynnowym

Tani, bo niezbyt rozbudowany system rynnowy, kupimy tylko wtedy, gdy nasz dach ma konstrukcję jedno- lub dwuspadową i nie jest duży. Wraz ze wzrostem długości połaci i pojawieniem się kolejnych koszy i narożników, do koszyka trzeba dokładać kolejne elementy. Zobaczmy, co może być potrzebne. Zaczynamy od elementów niezbędnych w każdym przypadku, dalej przedstawiamy produkty nie zawsze konieczne, a kończymy rynnową galanterią – przydatną, by dach funkcjonował jak najlepiej: 

• haki rynnowe – czyli rynajzy lub rynhaki podtrzymujące rynny. Różne systemy zakładają użycie różnego typu haków. Mamy więc do dyspozycji mocowane z góry – do krokwi lub łaty okapowej, boczne – mocowane do boku krokwi, albo doczołowe – przykręcane do deski okapowej. Haki dobiera się do wielkości i kształtu rynien. W sprzedaży są też haki regulowane. Za pomocą śrub można ustawiać ich ramię w zależności od kąta nachylenia połaci, bez potrzeby zginania metalu. Dają też możliwość obniżania lub podwyższania położenia samego haka;
• obejmy rur spustowych – służą do łączenia ich ze ścianami budynku;
• sztucery (leje) – łączą rynny z rurami spustowymi; 
• dekle – to zaślepki zamykające rynnę na końcu okapu;
• łączniki rynien – to elementy umożliwiające elastyczne, a jednocześnie szczelne połączenie rynien z PCW lub niektórych rynien stalowych; 
• redukcje – pozwalają połączyć rurę o większej średnicy z rurą o średnicy mniejszej; 
• kolanka – umożliwiają połączenie sztucera z rurą spustową, gdy nie wypadają one w jednej linii. Mogą być sztywne lub mieć budowę elastyczną; 
• narożniki rynien – pozwalają połączyć rynny w zewnętrznych bądź wewnętrznych narożach dachu. Są też narożniki do kątów nietypowych lub modele o regulowanym kącie;
• trójniki – służą do łączenia dwóch odcinków rur spustowych w jeden; 
• wylewki – końcowe elementy rur spustowych, odprowadzające wodę; 
• rewizje – elementy rur spustowych umożliwiające usunięcie zanieczyszczeń, które się do nich dostają. Mają wewnątrz kratkę, a na zewnątrz otwieraną klapkę; 
• osadniki – elementy zapewniające podłączenie rury z kanalizacją. Mają wewnątrz sitka zatrzymujące zanieczyszczenia płynące wraz z wodą; 
• rury z podłączeniem do zbiornika deszczówki – pozwalają zbierać wodę deszczową w celu dalszego jej spożytkowania; 
• sitka – umieszcza się je na wlocie do sztucera. Powstrzymują śmiecie płynące rynnami przed dostaniem się do rur spustowych;
• siatki z tworzywa – to elastyczne plastikowe elementy umieszczane wewnątrz rynien. Zatrzymują śmiecie, dzięki czemu te nie zalegają w rynnach. Ponieważ są ażurowe, nie tamują przepływu deszczówki; 
• kable grzejne – powstaje z nich instalacja przeciwoblodzeniowa. Umieszczane są w rynnach lub we wlocie do rur spustowych. Dzięki nim zamarzająca woda nie stworzy zimą korka blokującego odpływ deszczówki. Kable trzeba podłączyć do sieci elektrycznej. Wyposażone są w termostaty, więc włączają się samoczynnie, gdy temperatura spadnie do ryzykownego poziomu.

Montaż haków rynnowych

Po wyznaczeniu miejsca, w którym ma biec rura spustowa (nie bliżej niż 30-40 cm od krawędzi okapu), wytycza się położenie haków rynnowych (rynajz). Pierwszy, który ma być położony najniżej, to ten usytuowany około 30 cm od osi przyszłej rury spustowej. Po drugiej stronie miejsca na rurę spustową przykręcamy kolejny hak, w tej samej odległości co pierwszy. Ten musi być trochę wyżej względem poprzedniego. Następny z rynhaków to ten położony najwyżej w stosunku do rury. Nie może on znaleźć się bliżej niż 10 cm od końca okapu. Mocując go, trzeba pamiętać, że nachylenie rynien w kierunku odpływu do rury spustowej powinno wynosić 0,2-0,5%, co oznacza różnicę wysokości 2-5 cm na odcinku 10 m. Między hakami skrajnymi rozpina się sznurek, który ułatwi ich mocowanie na właściwym poziomie. Rozstaw haków jest podany w instrukcji montażu rynien. Zazwyczaj wynosi 40-60 cm.

Kolejne haki przykręcane są w wyznaczonych punktach tak, aby ich górna krawędź stykała się z naprężonym sznurem. W ten prosty sposób zyskuje się gwarancję, że haki będą przytwierdzone z wymaganym spadkiem.

Gdy stosujesz haki montowane nakrokwiowo, najpierw zaznacza się tak zwany punkt zerowy na pierwszym haku. Pomocna w tym będzie składana metrówka. Przykłada się ją do okapu, aby odwzorować kąt nachylenia połaci, a następnie kładzie na kartce i nakreśla linię spływu wody z dachu i wytycza punkt zerowy. Haki trzeba ułożyć sąsiadująco, zaznaczyć ołówkiem linię spadku (zaczynając od punktu zerowego) i poodginać w zaznaczonych miejscach. Warto je również ponumerować, w kolejności montażu, żeby nie pomylić później ich ustawienia.

Jeśli okap jest dłuższy niż 12 m, wówczas montuje się dwie rury spustowe na jego krańcach i spadek trzeba uformować tak, żeby najwyższy punkt znajdował się mniej więcej w środkowej części odcinka, czyli w połowie okapu. Tylko wtedy woda będzie płynęła rynnami w dwóch kierunkach i trafi do obu sztucerów i do obu rur spustowych. Przed ustaleniem spadku rynien koniecznie trzeba sprawdzić, czy okap trzyma poziom. Jeżeli nie, to należy wziąć na to poprawkę.

Mocowanie rynien

Zaczyna się od miejsc, w których mają znaleźć się sztucery. Zależeć on będzie od typu sztucera. Jeśli ten jest doczepiany do rynny od spodu, wówczas pierwszą z nich umieszczamy w miejscu, gdzie ma być rura spustowa.

Zaznacz ołówkiem jej oś. Sztucer nasadź na tę rynnę, odkreśl jego kształt i wytnij otwór. Czasem producent dodaje specjalny szablon, wówczas przystawianie sztucera do rynny nie jest potrzebne. W przypadku rynien z blachy wycinany w ten sposób otwór musi mieć mniejszą średnicę niż otwór sztucera. Brzegi blachy wokół otworu naginaj do wnętrza sztucera, na głębokość około 8 mm. Teraz można zaczepić sztucer. Są też sztucery, do których z obu boków doczepia się rynny. Wtedy, rzecz jasna, wycinanie otworu nie jest już potrzebne. Sztucer taki pojawia się przy okapie jako pierwszy, a później mocujesz po kolei rynny, zaczynając od tego miejsca.

Rynny z PCW docinaj piłą do metalu, stalowe – nożycami do blachy lub nożycami elektrycznymi. Nie wolno do nich używać szlifierki kątowej, bo rozgrzane opiłki mogą uszkodzić powłokę ochronno-dekoracyjną. Rynny układaj na hakach i dociskaj. Aby trzymały się stabilnie, do ich wnętrza zagina się noski haków.

Do łączenia poszczególnych odcinków rynien służą specjalne złączki, sprzedawane wraz z nimi. Złączki mają wewnątrz gumowe uszczelki i zapewniają solidne, a jednocześnie elastyczne połączenie. Przed połączeniem uszczelkę trzeba spryskać silikonem w aerozolu, aby poprawić szczelność i umożliwić rynnom przesuwanie się w wyniku naprężeń termicznych. Pamiętaj, aby w tym celu między rynnami pozostawić szczelinę szerokości 4-5 mm. Złączkę mocuje się przez jej zatrzaśnięcie.

Krańce rynien zatyka się specjalnymi dekielkami. W przypadku rynien stalowych lub aluminiowych po prostu się je dokleja lub wlutowuje. Rynny należy tak montować, żeby połać zachodziła na 1/3 ich szerokości. Wówczas odbiorą wodę i ta nie będzie się przelewała poza ich zewnętrzne krawędzie. Sztucer powinien być natomiast usytuowany nie bliżej niż 30-40 cm od narożnika rynny. Gdy ciąg rynien przy jednym okapie przekracza długość 15 m, trzeba pamiętać o tak zwanych punktach stałych. Robi się je co 12 m. Powstają przez zainstalowanie rynajz po obu stronach złączki. Haki mocuje się tu na sztywno do rynien. Czasem nawet w tym celu wykonuje się w ściankach rynny nacięcia, w które wchodzi hak, co zagwarantuje, że rynna w tym punkcie nie zdoła się przesunąć ani w prawo, ani w lewo.

Przeczytaj również:Montaż rynien. Jak zrobić to poprawnie i jakich błędów unikać?

Montaż rur spustowych

Do sztucera zamocuj kolano rury spustowej. Czasem potrzebne są dwa kolana i prosty łącznik między nimi, rzadko natomiast udaje się poprowadzić rurę pionowo w dół, bez przesunięcia względem rynien. Łącznik pozwoli na regulację odległości rur od sztucera. Nowe obejmy rur wkręca się w miejsce starych, chyba że te pozostawisz i skorzystasz z nich ponownie.

Każdy odcinek rury ma z jednej strony wyprofilowany tak zwany kielich. W to szersze miejsce wkłada się węższy koniec drugiego odcinka i na tej zasadzie składa całą rurę spustową. Rury muszą być połączone luźno, tak aby mogły wzajemnie pracować, czyli kurczyć się lub rozszerzać w rezultacie zmian temperatury.

Radosław Murat