Cesja wierzytelności

Może się zdarzyć, że po zapłatę należności zgłosi się do nas inna firma niż ta, z którą zawieraliśmy umowę i której jesteśmy coś winni. Będzie to oznaczać, że nasz kontrahent sprzedał swoje wierzytelności.

Przelew (cesja) wierzytelności jest umową cywilnoprawną zawieraną między wierzycielem (cedentem, zbywcą wierzytelności) a osobą trzecią (cesjonariuszem, nabywcą wierzytelności). Na podstawie takiej umowy osoba trzecia staje się uprawniona do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia, które przysługiwało dotychczasowemu wierzycielowi. Cesja jest jednym z podstawowych instrumentów zmiany wierzyciela przy zachowaniu tożsamości zobowiązania. Dzięki temu rozwiązaniu wierzytelności zostały włączone do obrotu gospodarczego.

Kto może dokonać cesji...

Stronami cesji mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, osoby prywatne i podmioty prowadzące działalność gospodarczą. W tym zakresie nie ma żadnych ograniczeń. Wymagane jest jednak posiadanie zdolności do czynności prawnych, a w przypadku osób prawnych – uprawnienia do reprezentacji firmy.

...i w jaki sposób

Cedent i cesjonariusz mają daleko idącą swobodę kształtowania treści i formy umowy przelewu:

• po pierwsze – nie ma znaczenia, czy umowa jest zawierana odpłatnie czy nieodpłatnie, i wyłącznie od decyzji stron zależy, czy dokonują przelewu za wynagrodzeniem;
• po drugie – w gestii stron leży wybór formy przeniesienia wierzytelności.

Może to być umowa regulowana przepisami Kodeksu cywilnego (na przykład sprzedaży albo darowizny) bądź umowa nienazwana, której postanowienia mieszczą się w granicach prawa oraz nie naruszają umowy łączącej wierzyciela i dłużnika, to jest postanowień ograniczających lub wyłączających możliwość cesji. Zgodnie z art. 58 k.c. nieważne są te postanowienia umowy przelewu, które są sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, zmierzają do obejścia ustawy lub naruszają zasady współżycia społecznego. Chodzi tu nie tylko o przepisy Kodeksu cywilnego, ale i ustaw regulujących działalność bankową czy ubezpieczeniową, zasady reprezentacji osób prawnych i stosunki prawne między konsumentami a podmiotami gospodarczymi w ramach prowadzonej przez nie działalności. Niedopuszczalna jest również sytuacja, w której strony zmierzają do osiągnięcia skutku zabronionego przez prawo, mimo że formalnie zawarta umowa spełnia kryteria legalności. Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew również powinien być dokonany w formie pisemnej. W pozostałych przypadkach umowa cesji zawarta w formie ustnej jest dla stron wiążąca, choć jej istnienie może być trudne do wykazania przed sądem.

Co można scedować

Przedmiotem przelewu mogą być wszystkie wierzytelności zbywalne, czyli takie, których charakter pozwala na prze-niesienie ich na osobę trzecią w drodze czynności prawnej.

Niedopuszczalne jest przeniesienie wierzytelności osobistych związanych ściśle z osobą wierzyciela (na przykład odszkodowania z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, dożywocia, służebności osobistych, alimentów) – niemniej wynikające z nich roszczenia majątkowe mogą stanowić przedmiot cesji.

Umowa cesji może dotyczyć zarówno całej wierzytelności, jak i jej części, przy czym przeniesienie wierzytelności na nabywcę obejmuje również przeniesienie związanych z nią praw (akcesoryjnych), w szczególności roszczenia o zaległe odsetki. Szczególne zasady przeniesienia praw akcesoryjnych dotyczą jedynie przelewu wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Cesja może obejmować wierzytelności wymagalne (na przykład zaległe opłaty abonamentowe, niespłacone raty kredytu), niewymagalne, których termin płatności jeszcze nie nadszedł, oraz przyszłe, jeżeli w chwili zawarcia umowy cesji istnieje już stosunek prawny, z którego wynika przelewana wierzytelność (na przykład przyszłe raty kredytu albo należności za roboty budowlane). Dla skutecznego przeniesienia wierzytelności przyszłych konieczne jest wskazanie w umowie przelewu co najmniej: umowy łączącej dotychczasowego wierzyciela i dłużnika, z której wynika obowiązek jakichś świadczeń, osób dłużnika i wierzyciela oraz zakresu, w jakim wierzytelność zostaje przeniesiona.

Czy dłużnik musi się zgodzić

Umowa przelewu z zasady nie wymaga uzyskania zgody dłużnika. Zgodnie z przepisami może jednak zastrzec w umowie zawartej z pierwotnym wierzycielem, że przeniesienie wierzytelności wymaga jego zgody. Zastrzeżenie to odnosi wówczas skutek również wobec osób trzecich, czyli także nabywcy wierzytelności, który chciałby scedować wierzytelność dalej. Zastrzeżenie stwierdzające możliwość przelewu będzie każdorazowo skuteczne wobec cesjonariusza, jeżeli wiedział o tym zastrzeżeniu, a jeśli nie wiedział (bo na przykład zastrzeżenie obowiązku uzyskania zgody dłużnika było zawarte w dokumencie, którego treści nie znał), może on zbyć wierzytelność kolejnej osobie bez zgody dłużnika. Uzależnienie dopuszczalności cesji od spełnienia dodatkowych warunków, to jest konieczności uzyskania zgody dłużnika, często znajduje zastosowanie w regulaminach bankowych i dotyczy wierzytelności wynikających z umów rachunku bankowego.

Uwaga! Obowiązujące przepisy pozwalają zbywać wierzytelności przysługujące podmiotom gospodarczym w stosunku do konsumentów bez ich zgody. Dzięki temu umowy przelewu wierzytelności znajdują szerokie zastosowanie w obrocie gospodarczym, w szczególności w działalności bankowej.

Jakie są skutki cesji

Przeniesienie wierzytelności na nabywcę następuje z chwilą zawarcia umowy cesji i od tego momentu wiąże strony.

Wierzytelność przechodzi na nabywcę w takim stanie, w jakim się znajdowała w chwili dokonania cesji, a wraz z nią na cesjonariusza przechodzą wszystkie związane z nią prawa, między innymi prawo odstąpienia lub wypowiedzenia umowy, zwolnienia z długu, zmiany terminu i miejsca spełnienia świadczenia. Wierzytelność przechodzi do majątku cesjonariusza, a sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie. Zbywca odpowiada wobec nabywcy za to, że przenoszona wierzytelność istnieje i przysługuje mu w zakresie objętym przelewem, jednak z reguły nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika. Zbywca może jednak przyjąć na siebie taką odpowiedzialność w drodze zamieszczenia w umowie przelewu wyraźnego zastrzeżenia.

W wyniku cesji sytuacja dłużnika nie ulega zmianie. Jest on zobowiązany do spełnienia świadczenia bezpośrednio do rąk nabywcy wierzytelności począwszy od chwili, w której został przez cedenta powiadomiony o przelewie. Do czasu zawiadomienia o cesji prawo chroni jego dobrą wiarę i spełnienie świadczenia do rąk zbywcy wierzytelności zwalnia go ze zobowiązania wobec aktualnego wierzyciela – cesjonariusza, chyba że dłużnik wiedział o przelewie z innego źródła. Zasada ta dotyczy wszystkich czynności dokonywanych z poprzednim wierzycielem – zwolnienia z długu, odstąpienia, zmiany wysokości odsetek.

Dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszystkie zarzuty przysługujące mu wobec cedenta w chwili, w której dowiedział się o przelewie. Przykładowo jeśli zawarto umowę sprzedaży ratalnej i sprzedawca dokonał przelewu wierzytelności dotyczącą zapłaty ceny na inny podmiot, to gdyby sprzedana rzecz okazała się wadliwa, dłużnik mógłby domagać się od nabywcy wierzytelności naprawy albo wymiany rzeczy lub obniżenia jej ceny. Na szczególną uwagę zasługuje w tym miejscu możliwość potrącenia przez dłużnika wierzytelności przysługującej mu wobec cedenta, jeżeli stała się wymagalna, zanim dowiedział się o przelewie. Na przykład dłużnik (inwestor) był zobowiązany do zapłaty wykonawcy za roboty budowlane, jednak wykonawca opóźnił się z ich realizacją, co uprawniło inwestora do otrzymania kary umownej. Wykonawca zbył wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia na osobę trzecią. Inwestor, spłacając wierzytelność do rąk cesjonariusza, może ją pomniejszyć o kwotę należnej mu kary umownej.