Świetlik lekarski – uprawa, zastosowanie, właściwości. Jak uprawiać i wykorzystywać świetlik

Świetlik lekarski, znany też jako świetlik łąkowy, to jedna z najcenniejszych roślin leczniczych. Podpowiadamy jak uprawiać i wykorzystywać świetlik w fitoterapii. Uprawa, zastosowanie i właściwości świetlika łąkowego.

Świetlik lekarski (łac. Euphrasia rostkoviana) jest mało znany u miłośników naturalnych metod leczenia, chociaż ma ogromne znaczenie w produkcji medykamentów dla poprawy wzroku (jest m.in. składnikiem kropli do oczu). Można go spotkać na polskich łąkach, ale także uprawiać w ogrodzie.

Świetlik lekarski to niewielka (zwykle do 30 cm, rzadziej do 40 cm wysokości) roślina jednoroczna zaliczana do rodziny trędnikowatych (Scrophulariaceae). Tworzy rozgałęzione, wzniesione pionowo łodygi pokryte eliptyczno-jajowatymi liśćmi o ząbkowanych brzegach.
Kwitnie od lipca do września. Kwiaty są niepozorne, białe z fioletowymi żyłkami, osadzone w szczytowej części pędów. Owocem jest eliptyczna torebka zawierająca drobne nasiona. Jeden okaz może wytworzyć nawet 1000 nasion. Cała roślina jest gęsto owłosiona. To półpasożyt, poza procesami fizjologicznymi charakterystycznymi dla świata flory, dodatkowo czerpie wodę i składniki pokarmowe od innych gatunków, wrastając korzeniami w ich bryły korzeniowe.

Występowanie świetlika łąkowego

W Polsce świetlik lekarski jest gatunkiem pospolitym, można go spotkać na łąkach, pastwiskach, torfowiskach, w zaroślach, na brzegach lasów i w rowach. Występuje na terenie niemal całej Europy. Nie ma efektownego wyglądu, dlatego najczęściej nie zwraca się na niego uwagi. Świetlik można uprawiać amatorsko, w przydomowym ogrodzie, chociaż nie jest to często praktykowane. Nasiona najłatwiej można nabyć korzystając ze sklepów internetowych (zwłaszcza zagranicznych).

Podstawowe wymagania i uprawa świetlika

Świetlik dostarcza najbardziej wartościowego surowca, gdy rośnie na stanowiskach słonecznych, ewentualnie lekko zacienionych. Preferuje gleby żyzne, próchnicze, bogate w azot, umiarkowanie wilgotne. Lepiej zrezygnować z uprawy w szybko wysychających glebach piaszczystych. Roślina toleruje szeroki zakres pH. Nie jest mrozoodporna, uprawia się ją w cyklu sezonowym. Nasiona można wysiać pod koniec zimy w pomieszczeniu. Warto je wcześniej schłodzić, np. w lodówce (przez ok 90 dni). Nasiona pozyskiwane z roślin dziko rosnących najlepiej wysiać do gruntu jeszcze jesienią. Są bardzo drobne – do obsiania 1m² może wystarczyć nawet 0,1-0,2 g. Potrzebują przejścia okresu chłodu, aby efektywnie kiełkować.

>>Przeczytaj też:

• Skaryfikacja i stratyfikacja nasion – na czym polegają i kiedy warto je wykonywać?

Podłoże przed sadzeniem świetlika warto wzbogacić mieszając z przefermentowanym obornikiem. W czasie suszy świetlik wymaga podlewania. Podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym w pierwszych tygodniach uprawy jest odchwaszczanie. Później przez większość wegetacji pozostawia się go w spokoju.
Świetlika lekarskiego nie powinno się uprawiać przy innych gatunkach świetlików, np. świetliku wyprężonym, gdyż łatwo tworzy mieszańce.

Zbiór surowca – co, kiedy i jak zbierać?

Surowcem leczniczym jest ziele świetlika (nadziemna część w początkowej fazie kwitnienia). Zbiór przeprowadza się przy słonecznej pogodzie. Pędy należy ściąć jeszcze przed wytworzeniem owocostanów – torebek. Brunatne części rośliny i ciała obce trzeba usunąć. Przy zbiorze ze stanowisk naturalnych warto pamiętać, aby pozostawiać na danym terenie 1/3 roślin dla zachowania ciągłości gatunkowej.
Ziele świetlika suszy się w warunkach naturalnych, w cieple, w miejscu osłoniętym przed promieniami świetlnymi. Temperatura suszenia nie powinna przekraczać 35 st. C.

Świetlik - skład, właściwości i zastosowanie

Świetlik lekarski jest wykorzystywany w celach leczniczych od średniowiecza, wzmianki o nim pochodzą z historycznych zielników. Ziele świetlika zawiera glikozydy (w tym aukubinę i katalpol), kwasy fenolowe (kawowy i chlorogenowy), garbniki, flawonoidy, olejki eteryczne, związki żywicowe, kumaryny oraz sole mineralne (to bogate źródło miedzi i magnezu). Ma gorzkawy smak.

Ziele świetlika wykazuje działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze i ściągające. Napary (zaparzane) i odwary (gotowane przez 10-15 minut) stosuje się na pieczenie oczu, łzawienie, stany zapalne i ogólne zmęczenie wzroku. Pomaga także przy nadwrażliwości na światło. Wystarczy jedna łyżka zasuszonego surowca na szklankę wody. Świetlik można łączyć z popularniejszym rumiankiem, aby zwiększyć skuteczność kuracji. Jest w szczególności polecany osobom, które pracują przy komputerze, a także są narażone na różnorodne pyły (w przemyśle, na budowie, w rolnictwie).

Z reguły wykorzystuje się okłady z naparów z ziela świetlika, ale ponadto można pić napary na ogólną poprawę jakości widzenia. W medycynie ludowej był przypisywany także na bóle głowy. W kosmetyce czasem wykorzystuje się go w środkach do demakijażu.

Michał Mazik