Skaryfikacja i stratyfikacja nasion – na czym polegają i kiedy warto je wykonywać?
Skaryfikacja i stratyfikacja to terminy bardziej znane leśnikom niż posiadaczom przydomowych ogrodów czy działek. Celem obu zabiegów jest przyśpieszenie i poprawienie zdolności kiełkowania nasion.
Rośliny wytworzyły mechanizmy obronne, które pozwalają im przeczekać trudne warunki i rozmnażać się, gdy ich podstawowe wymagania zostaną spełnione. To główny powód, dla którego nasiona są chronione przez grubą lub twardą okrywę. Gdy nasiono znajdzie się w wilgotnej glebie, z czasem część jego skorupy zostaje rozłożona przez mikroflorę. Dopiero wtedy do głównej części – zarodka – dostaje się woda i rozpoczyna się proces kiełkowania. W niekorzystnych warunkach roślina może nie wytwarzać nadziemnej części przez długie tygodnie, miesiące a nawet lata. Przykładem jest m.in. czystek oraz sosna Banksa. W obu przypadkach – okres „uśpienia” nasion może trwać przez długi czas a przerywa je... pożar.
W warunkach domowych kiełkowanie roślin przyśpiesza się przez moczenie nasion w wodzie, a także wykonywanie zabiegów skaryfikacji nasion lub stratyfikacji nasion.
>>Przeczytaj też: Jak sprawdzić siłę kiełkowania nasion?
Skaryfikacja nasion
Skaryfikacja (łac. scarificare – drapać; ang. scar– blizna) najczęściej poleca na uszkodzeniu okrywy nasiennej przez wykonywanie nacięć lub ścieranie. To jeden z ważniejszych zabiegów przygotowujących nasiona o grubej łupinie lub wolno kiełkujące do siewu. Zabieg można wykonywać z użyciem:
- nożyka i sekatora - gdy nasiona są dość duże i mają twardą łupinę, wykonywanie nacięć u małych nasion jest mało efektywne i... niebezpieczne;
- papieru ściernego - gdy nasiona są małe i bardzo twarde;
- piasku - gdy nasiona mają średnio twardą łupinę. W takim wypadku piasek jest lepszy od papieru ściernego, gdyż nie spowoduje uszkodzenia bielma lub zarodka.
Znacznie rzadziej, przynajmniej w domowych warunkach, wykonuje się skaryfikację z użyciem preparatów chemicznych (np. kwasem siarkowym) - są za drogie lub niebezpieczne. Proces kiełkowania można przyśpieszyć przez zalanie nasion wrzątkiem i pozostawienie na kilka godzin w stygnącej wodzie.
Skaryfikacja mechaniczna jest często praktykowana przez amatorów uprawy z nasion egzotycznych roślin pokojowych (palm, dracen czy bananowców). Jest przydatna także przy wysiewie wielu krajowych drzew i krzewów (kasztanowiec, buk, dąb, cis). Zwykle w przydomowych ogrodach nie stosuje powszechnie, gdyż po prostu kupujemy „gotowe”, dobrze ukorzenione i wyrośnięte sadzonki. Siew z nasion tej grupy roślin może być jednak potraktowany jako eksperyment dla hobbystów. Nasiona po skaryfikacji powinny od razu umieszczone w glebie, gdyż są podatne na patogeny.
Stratyfikacja nasion
Stratyfikacja – to proces polegający na skróceniu okresu „odpoczynku”, aktywujący szybkie kiełkowanie nasion. Warto zwrócić uwagę, że każdy z gatunków ma indywidualny zegar. Dotyczy to nie tylko kwitnienia, ale nawet kiełkowania. Wpływa na to temperatura (różnice) oraz wilgotność. Gdyby rośliny nie wykształciły takiego mechanizmu, kiełkowałyby od razu po opuszczeniu owocostanu i spadnięciu na żyzną glebę. Byłoby to nieefektywne, gdyż wiele siewek pojawiających się późną jesienią zostałoby od razu zniszczone przez przymrozki i mróz. Dlatego rośliny w klimacie umiarkowanym do wykiełkowana potrzebują przejścia okresu niskich temperatur. W naturze przebiega to naturalnie zgodnie z cyklem wegetatywnym. W warunkach sztucznych kiełkowanie możemy przyspieszyć umieszczając nasiona w wilgotnym piasku. Następnie pojemnik przenosi się do chłodnej piwnicy lub budynku gospodarczego. Podobne funkcje może pełnić także chłodziarka (o ile mamy dość miejsca). Ważne, aby temperatura oscylowała w granicach 0-6 st. C (to uśrednione liczby – dokładne warto sprawdzić w odniesieniu do konkretnego gatunku). Nie powinno się dopuszczać także do dużych wahań temperatury. W zależności od gatunku rośliny poddaje się temu procesowi przez kilka do kilkunastu tygodni. Stratyfikację powinno się stosować w przypadku większości krajowych gatunków: bylin, drzew i nasion. Oczywiście dotyczy to nasion zbieranych wprost z roślin macierzystych. Te kupowane w sklepach zwykle są już przygotowane do siewu.
Dobrym uzupełnieniem w przypadku obu metod jest moczenie nasion w letniej wodzie (przez kilkanaście a nawet kilkadziesiąt godzin). Ponadto nasiona po wyjęciu z wody i osuszeniu zaleca się potraktować zaprawą nasienną (np. przeciw chorobom grzybowym). To nie tylko przyśpieszy kiełkowanie, ale ochroni zieleń w początkowym okresie wzrostu.
>>Przeczytaj też: Jak przechowywać nasiona kwiatów i warzyw. Warunki przechowywania nasion
