Jakich formalności wymaga instalacja pomp ciepła: powietrznych, gruntowych i wodnych?

Wymagane pozwolenia zależą od rodzaju pompy ciepła, jej mocy, głębokości odwiertu pod wymiennik ciepła lub studnię do czerpania wody, a nawet lokalizacji. Wyjaśniamy, jakich formalności wymaga montaż pompy ciepła.

Spis treści

1. Czy pompa ciepła wymaga zgłoszenia?
2. Pompa ciepła w przepisach ochrony środowiska
3. Pompa ciepła w przepisach Prawa wodnego
4. Pompa ciepła w przepisach Prawa geologicznego i górniczego
5. Pompa ciepła w innych przepisach

Pompy ciepła to urządzenia grzewcze, które oddają energię pozyskaną ze środowiska (powietrza, wody lub gruntu) do instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Zdobywają coraz większą popularność wśród inwestorów.

Wykorzystanie pompy ciepła wymaga jednak nie tylko znajomości technologii i zasad jej działania (Dowiedz się, jak działa pompa ciepła), ale też przepisów prawa. Chodzi tu zarówno o przepisy Prawa budowlanego, jak i innych aktów prawnych - w zależności od rodzaju zastosowanej pompy.

Czy pompa ciepła wymaga zgłoszenia?

Zgodnie z podstawową zasadą wyrażoną w art. 28 ust. 1 Ustawy - Prawo budowlane roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę, z zastrzeżeniem art. 29-31. Z kolei zgodnie z art. 29 ust. 4 pkt 3 lit. c wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu pomp ciepła o mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW nie wymaga wcześniejszego uzyskania pozwolenia na budowę ani nawet dokonania zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej (czyli staroście lub prezydentowi miasta na prawach powiatu).

Pamiętajmy, że obiekty i roboty budowlane, których realizacja nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, zostały enumeratywnie wyliczone w art. 29 ust. 1-4 Prawa budowanego i że przepisy te określają odstępstwa od zasady wyrażonej w art. 28 ust. 1. W związku z tym ze zwolnienia ze wskazanych formalności korzystają tylko wymienione tam inwestycje, nie zaś inne – podobne. Jeśli zatem inwestycja będzie polegała na instalowaniu pompy ciepła o mocy większej niż 50 kW, to na jej realizację wymagane już będzie uzyskanie pozwolenia na budowę.

Dodatkowo, mając na względzie racjonalność ustawodawcy, należy przyjąć, że z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę zwolniona jest budowa całej pompy ciepła (jej immanentnych części). Co ponadto ważne, przepis art. 29 ust. 4 pkt 3 lit. c Prawa budowlanego mówi ogólnie o instalowaniu pomp ciepła i nie rozróżnia ich rodzajów, a zatem można przyjąć, że swoim zakresem przedmiotowym obejmuje wszystkie pompy ciepła – powietrzne, wodne i gruntowe.

A co z instalacjami, które będą konieczne, żeby korzystać z pompy ciepła? Zgodnie z art. 29 ust. 4 pkt 3 lit. d Prawa budowlanego, nie wymaga decyzji o pozwoleniu na budowę ani zgłoszenia wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu wewnątrz i na zewnątrz użytkowanego budynku instalacji (z wyłączeniem instalacji gazowych, które trzeba zgłosić).

W tym miejscu należy wyjaśnić, że instalacja wodociągowa ciepłej wody przygotowywanej centralnie rozpoczyna się bezpośrednio za armaturą odcinającą tę instalację od źródła ciepła (na przykład pompy ciepła), a kończy punktami czerpalnymi. Instalację ogrzewczą wodną stanowi z kolei układ połączonych przewodów wraz z armaturą, pompami obiegowymi, grzejnikami i innymi urządzeniami znajdujący się za zaworami oddzielającymi od źródła ciepła (§ 113 ust. 3a pkt 1 i § 133 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie).

Pompa ciepła w przepisach ochrony środowiska

Inwestorzy często zadają sobie pytanie, czy pompa ciepła hałasuje? Jeśli tak to jaki hałas generuje praca pompy ciepła? Na przykład jednostki zewnętrzne wielu powietrznych pomp ciepła emitują hałas na poziomie 55-60dB, dlatego zaleca się ich montowanie w odpowiedniej odległości od granic działki.

Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku w przypadku zabudowy:

• mieszkaniowej jednorodzinnej - poziom hałasu nie może przekroczyć progu 50 dB w ciągu dnia i 40 dB nocą (odpowiednio przedział czasu odniesienia równy ośmiu najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym oraz przedział czasu odniesienia równy jednej najmniej korzystnej godzinie nocy);
• mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, zabudowy zagrodowej, terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz mieszkaniowo-usługowych, a także terenów w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców (teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych) - poziom hałasu nie może przekroczyć progu 55 dB w ciągu dnia i 45 dB nocą (w przypadku niewykorzystywania terenów rekreacyjno-wypoczynkowych zgodnie z ich funkcją w porze nocy nie obowiązuje na nich dopuszczalny nocny poziom hałasu).

Uwaga! W przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu właściciela nieruchomości może spotkać zarzut powodowania nadmiernych immisji, a więc naruszenia nakazu powstrzymywania się od działań, które zakłócałyby korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych (zakaz immisji zawarty jest w art. 144 Kodeksu cywilnego). Ochronie właściciela nieruchomości, którego własność została naruszona w inny sposób niż pozbawienie faktycznego władztwa nad nieruchomością, służą z kolei roszczenia z art. 222 § 2 Kodeksu cywilnego, czyli żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.

Pompa ciepła w przepisach Prawa wodnego

Planując montaż wodnej pompy ciepła, należy wziąć pod uwagę przepisy Ustawy - Prawo wodne. W przypadku tych pomp wykonuje się bowiem studnię, czyli obiekt służący do ujmowania wód podziemnych, który stanowi urządzenie wodne (chyba że pompa ma korzystać z wód powierzchniowych, na przykład stawu, co jednak należy do rzadkości).

Zgodnie z art. 389 pkt 6 Prawa wodnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na wykonanie urządzeń wodnych. Urządzenie wodne to zaś urządzenia lub budowle służące do kształtowania zasobów wodnych lub korzystania z tych zasobów, w tym obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych (art. 16 pkt 65 lit. d Prawa wodnego).

W związku z powyższym może się wydawać, że budowa każdej studni wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Od zasady określonej w art. 389 pkt 6 są jednak wyjątki. Zgodnie bowiem z art. 395 pozwolenia wodnoprawnego ani zgłoszenia wodnoprawnego nie wymaga wykonanie urządzeń wodnych do poboru wód podziemnych na potrzeby zwykłego korzystania z wód z ujęć o głębokości do 30 m (pkt 5) oraz pobór wód powierzchniowych lub wód podziemnych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m³ na dobę na potrzeby zwykłego korzystania z wód (pkt 7).

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że zgodnie z art. 33 Prawa wodnego właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wód podziemnych znajdujących się w jego gruncie. Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego lub własnego gospodarstwa rolnego i obejmuje pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m³ na dobę. Co ważne, zwykłe korzystanie z wód nie wymaga ani uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, ani dokonania zgłoszenia właściwej jednostce Wód Polskich. Prawo do zwykłego korzystania z wód nie uprawnia jednak do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganej zgody wodnoprawnej.

Z przywołanych regulacji wynika, że dla wykonania studni na potrzeby wodnej pompy cieplnej albo dla poboru wód powierzchniowych będzie wymagane pozwolenie wodnoprawne, jeśli:

• studnia będzie głębsza niż 30 m;
• przewidziany jest pobór wód w ilości przekraczającej 5 m³ na dobę;
• planowane jest korzystanie z wód w sposób inny niż zwykły (gdy pobór wody będzie odbywał się z wód nieznajdujących się w gruncie inwestora lub studnia nie będzie służyła zaspokojeniu potrzeb jego własnego gospodarstwa domowego lub własnego gospodarstwa rolnego).

W pozostałych przypadkach nie ma zatem, co do zasady, potrzeby uzyskiwania pozwolenia wodnoprawnego.

Uwaga! Za szczególne korzystanie z wód, wymagające uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, uznaje się między innymi między korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza w rozumieniu art. 2 ust. 2 Ustawy o podatku rolnym (art. 389 pkt 2 w związku z art. 34 pkt 13 Prawa wodnego).

Warto też wiedzieć, że zakazane jest wykonywanie robót lub czynności, które mogą wpływać na szczelność lub stabilność wałów przeciwpowodziowych, w tym wykonywanie obiektów budowlanych, kopanie studni, sadzawek, dołów oraz rowów w odległości mniejszej niż 50 m od stopy wału (art. 176 ust. 1 pkt 5 Prawa wodnego).

Pompa ciepła w przepisach Prawa geologicznego i górniczego

Przepisów Ustawy - Prawo geologiczne i górnicze nie stosuje się do wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m:

• w celu wykorzystania ciepła Ziemi, poza obszarami górniczymi (art. 3 pkt 2);
• w celu wykonywania ujęć wód podziemnych na potrzeby poboru wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m³ na dobę, poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych (art. 3 pkt 2a).

Zwróćmy tu uwagę, że obie przesłanki wyłączenia stosowania Prawa geologicznego i górniczego - czyli głębokość oraz ilość pobieranej wody - muszą być spełnione łącznie.

W konsekwencji wskazane niżej przepisy Prawa geologicznego i górniczego znajdą zastosowanie do odwiertów pod wymiennik gruntowy pionowy o głębokości przekraczającej 30 m oraz do studni, ale tylko tych o głębokości większej niż 30 m lub służących do poboru wody w ilości większej niż 5 m³ na dobę, lub znajdujących się na obszarze górniczym utworzonym w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych.

Co ważne, wykonanie otworów wiertniczych o głębokości powyżej 30 m (lub płytszych, gdy pobór wody ma być większy niż 5 m³ na dobę) stanowi robotę geologiczną. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 11 Prawa geologicznego i górniczego robota geologiczna to wykonywanie w ramach prac geologicznych wszelkich czynności poniżej powierzchni terenu, w tym przy użyciu środków strzałowych, a także likwidacja wyrobisk po tych czynnościach. Z kolei praca geologiczna to projektowanie i wykonywanie badań oraz innych czynności w celu ustalenia budowy geologicznej kraju, a w szczególności poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin, wód podziemnych oraz kompleksu podziemnego składowania dwutlenku węgla, określenia warunków hydrogeologicznych, geologiczno-inżynierskich, a także sporządzanie map i dokumentacji geologicznych oraz projektowanie i wykonywanie badań na potrzeby wykorzystania ciepła Ziemi lub korzystania z wód podziemnych (art. 6 ust. 1 pkt 8).

Prace geologiczne z zastosowaniem robót geologicznych mogą być wykonywane tylko na podstawie projektu robót geologicznych (art. 79 ust. 1). Powinien być on wykonany przez uprawnionego geologa zgodnie z wymogami określonymi w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów robót geologicznych, w tym robót, których wykonywanie wymaga uzyskania koncesji. Kwestie dotyczące zatwierdzania projektu robót geologicznych przez organ administracji geologicznej (w decyzji administracyjnej) zostały z kolei uregulowane w art. 80 Prawa geologicznego i górniczego. Co istotne, projekt zatwierdza się na czas oznaczony, nie dłuższy niż pięć lat, w zależności od zakresu i harmonogramu zamierzonych robót geologicznych. Dodatkowo, przepisy Prawa geologicznego i górniczego nakładają na inwestora również obowiązek dokonania zgłoszenia zamiaru rozpoczęcia robót geologicznych organowi administracji geologicznej (zazwyczaj staroście) oraz wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), najpóźniej na dwa tygodnie przed zamierzonym terminem ich rozpoczęcia (art. 81).

Zatwierdzenia nie wymaga projekt robót geologicznych obejmujących wiercenia w celu wykorzystania ciepła Ziemi. W takiej sytuacji do robót geologicznych można przystąpić, jeżeli w terminie 30 dni od dnia przedłożenia projektu starosta nie zgłosi do niego sprzeciwu w drodze decyzji (art. 85).

Wreszcie, zgodnie z art. 86 do robót geologicznych wykonywanych na głębokości większej niż 100 m albo wykonywanych na obszarze górniczym utworzonym w celu wykonywania działalności metodą robót podziemnych albo metodą otworów wiertniczych, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zakładu górniczego i jego ruchu.

Pompa ciepła w innych przepisach

Montaż pompy ciepła (w tym budowa studni, wykopy i wykonanie odwiertów) nie wymaga uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (gdy dla danego terenu nie ma planu miejscowego). Wynika to z art. 50 ust. 2 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, który zawęża ogólną regułę wyrażoną w art. 59 ust. 1 tej ustawy.

Nie trzeba również uzyskiwać decyzji środowiskowej. W Rozporządzeniu w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko nie znajdziemy bowiem wykonywania robót budowlanych polegających na instalowaniu pomp ciepła.

Może być za to niezbędna decyzja o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej. Zgodnie z Ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych przez wyłączenie gruntów z produkcji rozumie się rozpoczęcie innego niż rolnicze lub leśne użytkowanie gruntów. Ponadto ustawa przewiduje wyłączenie gruntów z produkcji trwałe i nietrwałe (czasowe). Wykonanie pompy ciepła na gruncie będzie się wiązało z trwałym wyłączeniem gruntów rolnych z produkcji. Zatem wymaga wydania decyzji zezwalającej na takie wyłączenie, chyba że będzie to grunt niskiej klasy (gleba pochodzenia mineralnego klasy IV lub niższej). Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 decyzji administracyjnej wymaga wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, a także gruntów rolnych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-10, oraz gruntów leśnych.

Przeczytaj także:

• 9 pytań, które powinieneś zadać instalatorowi przed montażem pompy ciepła
• Powietrzna pompa ciepła - fakty i mity na temat jej działania
• Pompa ciepła gruntowa czy powietrzna? Pogad@ne. Zbudowane #31
• Ile kosztuje pompa ciepła? Liczymy koszty ogrzewania domu pompą gruntową i powietrzną