Kokoryczka (Polygonatum) - gatunki, odmiany, wymagania i uprawa w ogrodzie
Spośród blisko 60 gatunków kokoryczki (Polygonatum) we florze polskiej występują trzy: kokoryczka wielokwiatowa, kokoryczka wonna, kokoryczka okółkowa. Poznaj wymagania tych gatunków i dowiedz się więcej o uprawie kokoryczki w ogrodzie.
Autor: GettyImages
Liście kokoryczki są zielone, leżące okółkowato na łodydze
Nazwa kokoryczka wywodzi się z języka greckiego i odnosi się do kolankowatych zgrubień łączących jej kłącza. Starożytni medycy wierzyli, że rośliny z połączonymi kłączami są pomocne w leczeniu chorób stawów. Kłącze rozrasta się pod ziemią i co roku, gdy pęd nadziemny zamiera, pozostawia zgrubiałą, okrągłą bliznę. Ilość zgrubień na korzeniu wskazuje wiek rośliny. Każde zgrubienie jest naznaczone tzw. pieczęcią, czyli niewielkim wgłębieniem. Legenda głosi, że pierwszą pieczęć postawił na korzeniu Kokoryczki sam król Salomon, aby w ten sposób podkreślić jej cenne właściwości.
Kokoryczka - opis rośliny
Łodyga kokoryczki jest zielona, wyrasta z kłącza pojedynczo. Jest nierozgałęziona, prosta czasem łukowato wzniesiona. Kokoryczka to zwykle niska roślina, jednak w zależności od gatunku osiąga wysokość od 5 do ponad 100 cm, np. kokoryczka miniaturowa (Polygonatum humile) osiąga do 10 cm, kokoryczka sierpowata (Polygonatum falcatum) 30-40 cm, a kokoryczka wielokwiatowa 30-80 cm wysokości.
Liście kokoryczki są zielone, leżące okółkowato na łodydze, siedzące lub krótkoogonkowe, z wyciągniętym końcem liścia w długi wąs.
Okres kwitnienia kokoryczki przypada od końca kwietnia do czerwca. Kwiaty są przeważnie białe (u Polygonatum hookeri są fiołkowe), drobne, dzwonkowate, zwisają na długich szypułkach i są obupłciowe, zapylane przez trzmiele. Zebrane są w grona i wyrastają z kątów liści. Okwiat zbudowany z 6 płatków, w środku znajduje się 6 pręcików zwykle zrośniętych i tworzących rurkę do połowy długości. Po kilku tygodniach kwitnienia roślina zamiera. Zimuje w formie kłącza.
Owocem kokoryczki jest okrągła, trująca jagoda, mylona z jagodą czarną. Zjedzona powoduje nudności, wymioty, biegunkę, zaburzenia pracy nerek i rytmu serca. Owoc zawiera do 10 nasion, kolor jagody jest czarny lub jaskrawoczerwony w zależności od gatunku kokoryczki.
Polecany artykuł:
Gdzie rośnie kokoryczka?
Kokoryczka rośnie w naturze w lasach i zaroślach w strefie klimatu umiarkowanego na całej półkuli północnej. Powszechnie występuje w Europie, we wschodniej Azji i Himalajach, Syberii oraz Ameryce Północnej. Rośnie dziko w cienistych lasach prawie całej Polski (wyjątek stanowią tereny położone wysoko w górach).
Uprawa i rozmnażanie kokoryczki
Kokoryczka jest rośliną łatwą w uprawie. Preferuje stanowisko częściowo osłonięte, półcieniste lub cieniste (wystawa północna lub wschodnia). Gleba powinna być umiarkowanie wilgotna, przepuszczalna, zasobna w próchnicę, lekko kwaśna. Nawożenie na żyznych podłożach nie jest konieczne. Gleby lekkie, mało zasobne w składniki pokarmowe, warto wzbogacić nawozami organicznymi (obornik i kompost). Podczas sadzenia korzenie rośliny należy umieścić płytko, tuż pod powierzchnią ziemi.
W początkowym okresie uprawy ważne jest regularne odchwaszczanie gleby wokół młodych roślin. Kłącza rosną płytko pod ziemią, dlatego korzystne jest ściółkowanie gleby drobno zmieloną korą lub trocinami. Zabieg ten ogranicza wzrost chwastów, a jednocześnie zmniejsza wyparowywanie wody z gleby. Kokoryczka bez kontroli potrafi rozrosnąć się po ogrodzie kolonizując coraz większe obszary.
Kokoryczki są dość odporne na choroby grzybowe. Może być jednak atakowana przez ślimaki oraz larwy owrzódki konwaliowej (Phymatocera aterrima), której gąsienice szybko zjadają liście rośliny.
Kokoryczka bardzo dobrze rośnie w środowisku leśnym, wśród roślin cieniolubnych. Jako roślina okrywowa będzie się dobrze czuła w ogrodzie posadzona w grupach pod koronami drzew i krzewów, wśród paproci, żurawek, host. W ogrodach o charakterze naturalistycznym ozdobi zacienione skalniaki, rabaty i brzegi zbiorników wodnych.
Kokoryczkę rozmnaża się przez podział mocno rozgałęzionych kłączy lub przez nasiona wysiewane wczesną jesienią (na przełomie sierpnia i września) lub wiosną przed rozpoczęciem wegetacji. Na 1 m2 sadzimy 4-6 roślin.
Kokoryczka w lecznictwie
W lecznictwie ludowym wykorzystywane są: kokoryczka wona i wielokwiatowa. Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele i kłącze (Herba et Rhizoma Polygonati) bogate we flawonoidy, saponiny sterydowe (diosgenina), kwas chelidonowy, asparaginę i glikozydy nasercowe.
Ziele zbiera się w maju i czerwcu, kłącze najlepiej jesienią. Po zbiorze czyści się je i suszy w miejscu przewiewnym i zacienionym. Cała część nadziemna rośliny jest trująca, jednak po odpowiedniej obróbce termicznej i przygotowaniu, trujące kłącza zaczynają wykazywać właściwości lecznicze. Może być traktowana jako warzywo, gdyż w kłączach zawarta jest spora ilość skrobi (około 20%). Młode pędy po trzykrotnym ugotowaniu i odlaniu wody są jadalne i smakują jak szparagi.
Roślina wykazuje działanie przeciwreumatyczne (sprzyja produkcji mazi w stawach), ściągające, antyseptyczne, regenerujące, oczyszczające, przeciwobrzękowe i nasercowe. Wspomaga leczenie zaburzenia pracy nerek (działa moczopędnie), stanów zapalnych przewodu pokarmowego, przewlekłego i uciążliwego suchego kaszlu, bólów menstruacyjnych oraz usuwa obrzęki zastoinowe kończyn.
Stosowana zewnętrznie w postaci okładów (wyciągi z korzenia) przyspiesza proces gojenia stłuczeń, siniaków, krwiaków, wrzodów, czyraków i obrzęków na skórze.
Gatunki kokoryczki spotykane w Polsce
- Kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum) - najbardziej popularny gatunek w Polsce dorasta do ok. 100 cm. Roślina lasów liściastych (bukowo-grabowych), zarośli oraz lasów nadrzecznych. Rośnie w kępach a jej ozdobą są przewieszające się, charakterystycznie ulistnione i nagie u podstawy łodygi. Jej jajowato-eliptyczne liście są zaostrzone i cało brzeżne, z wyraźnymi nerwami. Zwężają się ku nasadzie, bardzo przypominają liście konwalii majowej. Kokoryczka wielokwiatowa kwitnie w maju i czerwcu podobnie jak Konwalia majowa. Ma niepozorne, biało-zielonkawe, bezwonne kwiaty w kształcie dzwoneczków, które wyrastają z kątów liści i zwisają na długich szypułkach. Po przekwitnięciu jesienią pojawiają się ciemne, prawie czarne jagody, o średnicy 8-9 mm.
- Kokoryczka wonna lub lekarska (Polygonatum odoratum) - roślina o kanciastej łodydze, węższych pojedynczych liściach, szeroko lancetowatych lub eliptycznych gronach 1-2-kwiatowych i słodko wonnych biało-żółtawych kwiatach zwisających na szypułce po 1-2 sztuki. Jest niższa od kokoryczki wielokwiatowej (osiąga od 15 do 65 cm wysokości), jej owoc to czarna dekoracyjna jagoda (8-12 mm). Występuje w zacienionych borach mieszanych i zaroślach krzewiastych, rozpowszechniona na całym niżu i w niższych partiach gór. Przykładowe odmiany: 'Koryu', 'Ussurland Roundleaf'.
- Kokoryczka okółkowa (Polygonatum verticillatum) - roślina o liściach w okółkach i drobnych, niepozornych kwiatach. Występuje w górach, rzadziej na niżu. Spotykana na południu oraz w północno-wschodnich częściach kraju. Kokoryczka okółkowa 'Serbian Dwaf' - odkryta w Serbii w 1986 roku. Osiąga około 40-50 cm wysokości, na każdym z węzłów tworzą się małe, białozielone kwiaty z lekko zaczerwienionymi plamkami. Jesienią, zazwyczaj już we wrześniu liście przybierają się równomiernie na złoto. Wtedy dobrze widać jaskrawoczerwone jagody. Odmiana 'Rubrum' to roślina bardzo rzadko spotykaną w naszych ogrodach. Interesująca odmiana zarówno ze względu na liście, jak i kwiaty. Liście są wąskie, lancetowate, osadzone okółkowo, a spośród nich wyrastają drobne, delikatnie różowe, zwisające, zebrane po kilka, dzwonkowate kwiaty. Po kwitnieniu dekoracją są również owoce, początkowo czerwone, w miarę dojrzewania czerniejące. Jej wysokość waha się od 50 do 75 cm.
Ciekawe odmiany kokoryczki
- Polygonatum verticillatum 'Himalayam Giant' - ma niezbyt duże, lancetowate liście zebrane w okółkach na wysokich, wyprostowanych łodygach. Kwiaty nieduże, białe, zwieszające się, wysoka do 150 cm.
- Polygonatum hookeri - miniaturowa bylina (4-7 cm) o oryginalnej urodzie. Kwiaty w kolorze mocno różowym, efektowna, zadarniająca.
- Polygonatum biflorum ;Giganteum' - kokoryczka olbrzymia, polecana do parków i dużych ogrodów o charakterze leśnym. Jej wysokość dochodzi do 150 cm.
- Polygonatum falcatum 'Variegatum' - roślina stosowana do nasadzeń parkowych i zacienionych części ogrodów. Charakteryzuje się białymi, ozdobnymi obramowaniami końcówek liści oraz wygiętymi sierpowato czerwonobrązowymi łodygami.
- Polygonatum hirtum - kokoryczka szerokolistna. Osiąga wysokość około 0,5 m, jej liście są duże, podłużne i wygięte horyzontalnie. Kwiaty zwisają pod liśćmi, niektóre położone są na liściach.
- Polygonatum hybridum 'Betberg' - odmiana ozdobna wiosną. Ma charakterystyczne, brązowe pędy i liście.
- Polygonatum x hybridum 'Grace Barker' (syn. 'Striatum') - ma niebieskawozielone, lekko kędzierzawe liście z charakterystycznymi kremowymi paskami.
