Czym jest mediacja i kto to jest mediator. Jak prowadzić mediacje i jakie są ich koszty

Wyjaśniamy, kto to jest mediator i co to jest mediacja. Kto choć raz miał sprawę w sądzie, wie, ile czasu, pieniędzy i nerwów to kosztuje. Alternatywą dla długich i kosztownych postępowań sądowych jest mediacja.

Spis treści

1. Z jakimi sprawami do mediatora?
2. Kto to jest mediator
3. Co to jest mediacja?
4. Jak prowadzić mediacje
5. Ile kosztuje mediacja

Celem mediacji jest znalezienie sposobów rozwiązania problemu, które byłyby satysfakcjonujące dla obu skonfliktowanych stron lub przynajmniej minimalizowały poniesione straty i pozwalały wyjść z konfliktu z twarzą. Zawarcie ugody w efekcie mediacji może definitywnie zakończyć spór sądowy albo wyeliminować groźbę zaistnienia takiego sporu.

Mediacje można prowadzić nie tylko w sprawach cywilnych, rodzinnych, gospodarczych lub pracowniczych, ale również karnych i administracyjnych. Mediacje mogą się odbywać zarówno przed wniesieniem sprawy do sądu, jak i już w toku postępowania sądowego. Praktycznie w każdej sprawie, w której pojawia się spór, strony mogą z własnej inicjatywy wystąpić o przeprowadzenie mediacji do jednego z ośrodków mediacyjnych bądź do wybranej wspólnie osoby.

Gdy sprawa jest już w sądzie, mediację może zaproponować sędzia prowadzący sprawę, lecz strony również mogą wyjść z taką inicjatywą. Sąd kieruje wówczas sprawę do mediatora z listy prowadzonej przez dany sąd okręgowy albo do osoby, którą zgodnie wskażą strony.

Z jakimi sprawami do mediatora?

Mediacja najczęściej kojarzy się ze sprawami rodzinnymi, takimi jak rozwód, opieka nad dziećmi itp. Tymczasem można ją z powodzeniem stosować w wielu innych sytuacjach, w tym:

• mediacje w sporach budowlanych

gdy w ferworze budowy podejmowane są decyzje zmieniające wcześniejsze ustalenia. Zazwyczaj takie zmiany nie są należycie dokumentowane (pozostaje się przy dżentelmeńskiej umowie), a efekt nie zawsze jest taki, jakiego inwestor oczekiwał – ścianka działowa znajdzie się nie w tym miejscu, które było wskazane palcem, płytki podłogowe zostaną ułożone niezgodnie z oczekiwanym wzorem, farba będzie mieć właściwy kolor, ale nie ten odcień. Bywa też, że strony umowy już na początku współpracy zapominają o dokładnym i precyzyjnym ustaleniu na piśmie, co ma być zrobione i z jakiego materiału. Później wykonawca oczekuje zapłaty, bo zakończył swoją pracę, a zlecający żąda poprawek, grożąc, że inaczej nie zapłaci. W niektórych sprawach strony osiągają porozumienie w ciągu jednego-dwóch posiedzeń mediacyjnych, w innych bardziej skomplikowanych porozumienia wypracowywane są w ciągu kilku tygodni. Nie trzeba czekać kilku lat na wyrok sądowy. Z tego względu sprawy budowlane często są rozwiązywane w mediacji, jeszcze zanim trafią do sądu;

• mediacje w sprawach gospodarczych

gdzie przedmiotem sporu mogą być między innymi nieterminowe zapłaty za produkty lub usługi, niewywiązanie się albo nienależyte wywiązanie się z warunków umowy, nieetyczne działania konkurencyjne, naruszenie praw autorskich czy patentowych;

• mediacje w sporach sąsiedzkich

dotyczących na przykład hałasów, korzystania z części wspólnej, przebiegu granicy działek;

• mediacje w podziale majątku

nie tylko po rozwodzie, ale także po rozstaniu w związkach partnerskich, gdzie majątkiem nie muszą być nieruchomości, ale drobne rzeczy, jak sprzęty gospodarstwa domowego, płyty i książki.

W każdym z wymienionych obszarów mediacja nie tylko prowadzi do ugody, ale również pomaga odbudować relacje pomiędzy stronami, odzyskać zaufanie, nabrać wzajemnego szacunku i jest punktem wyjścia do ewentualnej dalszej współpracy - wyjaśnia Magdalena Derlacka, mediator.

Kto to jest mediator

Mediator to osoba neutralna i bezstronna wobec uczestników postępowania rozjemczego. Nie może więc być w żaden sposób zainteresowana sposobem rozstrzygnięcia sprawy ani też związana z którąkolwiek stroną (rodzinnie, biznesowo lub towarzysko). Mediator jest obowiązany niezwłocznie ujawnić stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności.

W sprawach cywilnych mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych i korzystająca w pełni z praw publicznych. Nie musi mieć szczególnego wykształcenia ani kwalifikacji zawodowych, powinna jednak posiadać stosowne umiejętności w zakresie komunikacji i rozwiązywania konfliktów, aby jej misja mogła zakończyć się sukcesem. Mediatorem nie może być jednak żaden czynny zawodowo sędzia.

Przeczytaj też:

• Rozgraniczenie nieruchomości: spór o granice działki >>>
• Obszar oddziaływania obiektu. Ważniejsze prawo budowlane, opinia projektanta czy interpretacja urzędnika? >>>

Wiele ośrodków mediacyjnych jest prowadzonych przez organizacje prawnicze (notariuszy, adwokatów, radców prawnych, wydziały prawa na uczelniach), lecz znajomość prawa nie jest gwarantem skutecznego przeprowadzenia mediacji. Większą rolę odgrywają tu doświadczenie życiowe, umiejętności komunikacyjne, empatyczne usposobienie czy wiedza psychologiczna.

Sądy okręgowe prowadzą listy stałych mediatorów sądowych, jednak wpis na taką listę nie jest konieczny do prowadzenia mediacji w sprawach cywilnych. Strony mogą tu same wskazać osobę, której powierzą rolę mediatora.

Co to jest mediacja?

Podstawowym warunkiem przeprowadzenia mediacji jest wyrażenie zgody przez strony. Mediacje są dobrowolne, więc nikt – ani sąd, ani żadna instytucja – nie mogą nikogo zmusić do udziału w nich. Jedynie zgodna chęć stron może uruchomić taką procedurę. Strony mogą też w każdym momencie zrezygnować z mediacji bez żadnych konsekwencji (poza koniecznością uiszczenia kosztów postępowania mediacyjnego).

Mediacja jest oparta przede wszystkim na rozmowie, która ma pomóc stronom zrozumieć ich sytuację, potrzeby, znaleźć pomysły na rozwiązanie problemu, i przeanalizować, na ile proponowane rozwiązania są realne i akceptowalne przez drugą stronę.

W mediacjach można sobie pozwolić na szczerość, gdyż są one objęte poufnością. Nic, co zostanie powiedziane w czasie mediacji, nie może być ujawnione osobom trzecim. Również wtedy, gdy nie dojdzie do podpisania ugody, przebieg rozmów i stanowiska stron muszą pozostać tajemnicą (chyba że strony zwolnią mediatora i inne osoby biorące udział w mediacji z takiego obowiązku). Nawet w postępowaniu przed sądem lub sądem polubownym strony nie mogą powoływać się na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw albo inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.

Jak prowadzić mediacje

Postępowanie mediacyjne jest bardzo elastyczne, nie obowiązują tu sztywne procedury jak w sądzie. Nie prowadzi się postępowania dowodowego, nie ustala przebiegu wydarzeń, nie przesłuchuje, nie ocenia i nie osądza. To same strony decydują, ile razy się będą spotykać, wspólnie czy na osobności z mediatorem (tak zwane mediacje wahadłowe), jakie kwestie będą omawiane, które z nich zakończą się porozumieniem, a wreszcie jaki kształt będzie miała zawarta przez nie ugoda. Przebieg mediacji praktycznie zależy od woli stron i jest jedynie moderowany przez mediatora. Wszelkie pomysły czy uzgodnienia wchodzą w życie tylko wtedy, gdy są przez nie akceptowane.

Jeśli strony podjęły mediację bez skierowania sądu (czyli zanim wniosły sprawę do sądu), spisują umowę z mediatorem, w której określa się między innymi zasady jego wynagrodzenia.

Ile kosztuje mediacja

Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu poniesionych wydatków, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji za darmo. Koszty te obciążają skonfliktowane strony.

Gdy chcemy przeprowadzić mediacje pozasądowe, to musimy w drodze tak zwanego kontraktu mediacyjnego ustalić z mediatorem zasady wynagrodzenia. Nie obowiązują tu żadne ograniczenia i w ramach swobody umów można dowolnie ukształtować takie porozumienie.

Jeśli natomiast trafimy do mediacji ze skierowania sądu i nie uzgodnimy z mediatorem innego wynagrodzenia, to w sprawach cywilnych, rodzinnych, gospodarczych i pracowniczych obowiązują następujące stawki:

• 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2000 zł za całość postępowania mediacyjnego, gdy chodzi w nim o kwestie majątkowe;
• za pierwsze posiedzenie 150 zł, za każde kolejne – 100 zł, a łącznie nie więcej niż 450 zł, kiedy rozstrzygane są sprawy niemajątkowe oraz takie, w których nie da się ustalić wartości przedmiotu sporu;
• dodatkowo zwrot kosztów za: wynajem pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego – nie więcej niż 70 zł za jedno posiedzenie, prowadzenie korespondencji – nie więcej niż 30 zł, przejazdy – według stawek przysługujących urzędnikom z tytułu podróży służbowej;
• w razie nieprzystąpienia stron do mediacji mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nieprzekraczającej 70 zł.
• Jeśli mediator (ośrodek mediacyjny) jest podatnikiem VAT-u, do wynagrodzenia doliczany jest ten podatek.
• Po zawarciu ugody koszty postępowania sądowego i mediacji zazwyczaj są dzielone po połowie (chyba że strony inaczej ustalą), a rozstrzygnięcie w tym zakresie jest zawarte w postanowieniu kończącym postępowanie (o jego umorzeniu).

Uwaga! Przeprowadzenie mediacji w toku postępowania przed sądem cywilnym ma wpływ na zmniejszenie jego kosztów. Otóż jeżeli dojdzie do zawarcia ugody mediacyjnej przed rozpoczęciem rozprawy w sądzie I instancji, sąd zwróci powodowi całą opłatę uiszczoną przy wniesieniu pozwu. Jeśli zaś strony zawrą ugodę na dalszym etapie postępowania (po rozpoczęciu pierwszej rozprawy, a przed wydaniem wyroku), zwrot wyniesie 3/4 opłaty.

Podstawa prawna:

• Kodeks cywilny
• Kodeks postępowania cywilnego
• rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (DzU z 2016 r., poz. 921)