Eleuterokok kolczasty - uprawa w ogrodzie, właściwości i zastosowanie
Eleuterokok kolczasty (żeń-szeń syberyjski) to wolno rosnący krzew, uprawiany dla cennych właściwości leczniczych. Poznaj bliżej wymagania eleuterokoka i dowiedz się więcej o jego właściwościach.
Autor: GettyImages
Eleuterokok to krzew, który silnie rozrasta się na szerokość i mocno rozgałęzia
Eleuterokok kolczasty (kolcosił szczeciniasty, łac. Eleutherococcus senticosus), znany też jako żeń-szeń syberyjski, to roślina z rodziny araliowatych (Araliaceae). Występuje naturalnie w Azji Wschodniej, szczególnie w dalekowschodniej tajdze, w lasach iglastych i mieszanych. Spotkany jest w Rosji, rejonie Chabarowska i Władywostoku, w obwodzie amurskim, na Sachalinie, we wschodniej Syberii, a także w południowo-wschodnich Chinach, Mandżurii, Japonii oraz część Korei.
Spis treści
- Eleuterokok - charakterystyka rośliny
- Uprawa żeń-szenia syberyjskiego w ogrodzie - jakie warunki zapewnić i jak pielęgnować?
- Właściwości lecznicze eleuterokoka
- Zobacz wideo: Zioła w ogrodzie - zioło grzybowe
Eleuterokok - charakterystyka rośliny
Kolcosił szczeciniasty to niski krzew, osiągający przeciętnie około 2 m wysokości. Rozrasta się silnie na szerokość i mocno rozgałęzia. Pędy pokryte są jasnoszarą korą i gęstymi, cienkimi szczecinkami - kolcami, ustawionymi skośnie w dół rośliny (stąd jego nazwa – kolczasty, szczeciniasty).
Z płytko umieszczonych w glebie kłączy wyrastają korzenie i długie, liczne rozłogi. Kłącza są sękate, maja kształt nieregularnego walca, są pomarszczone, szaro- lub czerwonobrunatne. Kora (grubości około 2 mm) ściśle przylega do drewna.
Duże, palczasto-pięciodzielne liście eleuterokoka są osadzone na długich ogonkach. Mają kształt elipsy, ich nerwy pokryte są włoskami, a brzegi ostro, podwójnie piłkowane. Liście rośliny są sezonowe i opadają na zimę. Kwiaty eleuterokoka są małe i niezbyt widoczne, osadzone na długich szypułkach, męskie - pręcikowe, bladofioletowe, a żeńskie - słupkowe, w kolorze żółtym. Kwiatostan stanowią kuliste, puszyste baldachy wyrastające po kilka na szczytach pędów. Eleuterokok kolczasty kwitnie na przełomie czerwca i lipca, a owocuje we wrześniu i na początku października - wtedy pojawiają się atrakcyjne (okrągłe i lśniące), choć niejadalne, owoce (pestkowce) zebrane w luźne, czarne grona. Zawierają one wiele nasion, które kiełkują dopiero w drugim roku.
>> Przeczytaj też: Kolczasty pomidor liczi, czyli psianka stuliszolistna - mało znane warzywo. Uprawa, pielęgnacja, wykorzystanie
Uprawa żeń-szenia syberyjskiego w ogrodzie - jakie warunki zapewnić i jak pielęgnować?
Żeń-szeń syberyjski jest mało wymagającą roślina. Ze względu na dużą mrozoodporność, nadaje się do uprawy polowej w Polsce. Niestety, uzyskanie siewek z nasion nie jest proste. Nasiona bowiem muszą przetrwać całą zimę na powierzchni gleby, a w międzyczasie zostają zjadane przez ptaki, gniją lub zostają rozwiane przez wiatr. Młode samosiejki zwykle nie wytrzymują mroźnych zim.
Samodzielne rozmnażanie eleuterokoka jest czasochłonne. Nasiona można wysiewać dopiero po stratyfikacji, czyli kilkumiesięcznym przechowywaniu w wilgotnym piasku w niskiej temperaturze. Najprostszym sposobem pozyskania nowych roślin jest rozmnażanie przez sadzonki zielne pobrane od rośliny matecznej. W czasie pierwszej zimy zimujące w gruncie rośliny wymagają okrycia, potem są już całkowicie mrozoodporne.
Eleuterokok kolczasty nie ma specjalnych wymagań glebowych. Dobrze rośnie na glebie przekompostowanej, o odczynie lekko kwaśnym (5,5–6,5), którą powinno się okrywać ściółką. Od wiosny do jesieni warto stosować nawozy wieloskładnikowe. Ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest regularnie odchwaszczanie. Żeń-szeń syberyjski dobrze rośnie na stanowisku wilgotnym z drenażem, zacienionym i osłoniętym od wiatru.
Roślina nie wymaga skomplikowanych zabiegów ogrodniczych. Glebę należy systematycznie odchwaszczać i podlewać w okresie letnim. Odchwaszczanie wykonujemy ostrożnie, gdyż rozbudowany system korzeniowy zalega płytko pod ziemią. Korzenie po kilku latach silnie się rozrastają, pamiętajmy więc o zapewnieniu odpowiedniej powierzchni do wzrostu. Na jednym stanowisku roślina potrafi rosnąć wiele lat, co kilka sezonów wymaga ostrego przycięcia. Żeń-szeń syberyjski nie wymaga szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych przed nadejściem zimy.
Jak i czym zabezpieczyć rośliny w ogrodzie przed zimą? Zimowe okrywanie roślin >>>
Właściwości lecznicze eleuterokoka
Surowcem leczniczym są kłącza eleuterokoka wraz z rozłogami i drobnymi korzonkami (Eleutherococci rhizoma et radix). Zbioru dokonuje się późną jesienią, kłącza myje się, tnie na małe kawałki i suszy w temperaturze 70–80 st. C w suszarniach. Dobrze wysuszone korzenie są lekko włókniste, mają silny zapach i ostry smak.
Korzenie zawierają cenne substancje lecznicze m.in. flawonoidy, polisacharydy, witaminy, minerały oraz (najbardziej wartościowe) glikozydy określane jako eleuterozydy. Wśród nich oznaczono eleuterozydy pochodne lignanu, kumaryn i saponin. Eleutherozyd E jest substancją najbardziej aktywną farmakologicznie, która zwiększa nieswoistą odporność organizmu. W tradycyjnej medycynie chińskiej i rosyjskiej stosuje się go w celu pobudzenia układu odpornościowego. Dodatkowo korzeń eleuterokoka zawiera dużą ilość olejku eterycznego, w skład którego wchodzą związki pochodne monoterpenów oraz pochodne seskwiterpenów.
Niezwykłe właściwości eleuterokoka kolczastego potwierdzili biolodzy rosyjscy, którzy poszukiwali roślin mniej kłopotliwych w uprawie, ale o zbliżonych właściwościach zdrowotnych, które mogłyby zastąpić drogi i trudny do pozyskania żeń-szeń właściwy (Panax ginseng). Żeń-szeń syberyjski okazał się znacznie łatwiejszy w uprawie przy wielokrotnie większych zbiorach. Badania składu i właściwości leczniczych wyciągu z kłączy wykazały, że oba gatunki mają bardzo podobne działanie farmakologiczne. Podczas badań odkryto adaptogenne właściwości eleuterokoka.
Preparaty z eleuterokoka wykazują właściwości uodparniające, przeciwnowotworowe (działa ochronnie i przyspiesza proces regeneracji po napromienianiu, ma działanie profilaktyczne podczas chemioterapii) oraz uspokajające. Korzystnie wpływają na poprawę funkcji mózgowych: umiejętności uczenia się, koncentracji i zapamiętywania. Podwyższają też sprawność fizyczną organizmu, a także mają właściwości przeciwutleniające (dużo większe niż witamina E), dzięki czemu redukują stres i przemęczenie. Ponadto wyciąg z żeń-szenia syberyjskiego działa przeciwwirusowo i przeciwzapalnie, wykazuje pozytywne działanie w przypadku depresji i stanów lękowych, tonizując stany gorszego samopoczucia. Przyjmowanie preparatów zawierających eleuterokok skraca okres rekonwalescencji u pacjentów po ciężkich chorobach i zabiegach chirurgicznych. Efekty działania są widoczne po co najmniej 30-dniowej kuracji.
Składniki zawarte w wyciągu z żeń-szenia syberyjskiego odgrywają ważną rolę w prewencji różnych chorób m.in. nadciśnienia tętniczego, przyczyniając się do rozkurczu naczyń krwionośnych i obniżenia ciśnienia krwi oraz mają zdrowotną funkcję w hipercholesterolemii. Działają ochronnie na wątrobę po zatruciach alkoholowych, w cukrzycy obniżają poziom glukozy we krwi, zwiększają wrażliwość na insulinę i usprawniają wykorzystanie glukozy przez komórki. Podnoszą sprawność seksualną. Wzmacniają kości i łagodzą skutki menopauzy.
Nie powinny go stosować osoby z nadciśnieniem lub chorobami serca, chore na hemofilię oraz inne zaburzenia krzepnięcia krwi, a także osoby ze skłonnościami do hipoglikemii. Preparatów na bazie Eleuterokoka kolczastego nie powinno się podawać dzieciom, kobietom w ciąży i matkom karmiącym. Nie należy zażywać preparatów z żeń-szeniem wieczorem, gdyż mogą powodować bezsenność.
>> Przeczytaj tez: Rośliny lecznicze i zioła rosnące dziko w ogrodach
Uprawiany przemysłowo w Korei, Chinach i Japonii żeń-szeń syberyjski dostępny jest na rynku pod kilkoma postaciami. Możemy kupić go w formie wysuszonego korzenia w kawałku lub w postaci proszku w kapsułkach lub tabletkach. Można dodawać go do herbaty, albo przyrządzić nalewkę. Wyciągi z żeń-szenia syberyjskiego są cennym składnikiem kosmetyków.
Warto wybierać preparaty standaryzowane pod względem zawartości eleuterozydów - takie, które zawierają nieprzetworzony korzeń rośliny.
