Rekultywacja gleby - na czym polega i jak ją przeprowadzić
Zdarza się, że w wyniku różnorodnych działań wykonywanych przez człowieka gleba ulega degradacji. Spada wtedy jej wartość, maleje efektywność uprawy, a w skrajnych przypadkach może dojść do całkowitego wyjałowienia podłoża. Jak temu zapobiegać? Jak wykonywać rekultywację gleby?
Gleba może tracić swoje właściwości na wskutek intensywnej uprawy, nadmiernego stosowania nawozów mineralnych, pogorszenia stanu środowiska, a także działalności przemysłowej. Rekultywacja gleby jest znana już od lat 20-tych XX wieku (działania prowadzono w Łużyckim Zagłębiu Węglowym). Na niektóre czynniki człowiek jako jednostka (tj. właściciel działki) nie ma wpływu. Pewnymi działaniami można jednakże zapobiegać degradacji podłoża. Dotyczy to zarówno działki wykorzystywanej rolniczo, jak i przydomowego ogrodu.
Zapobieganie degradacji gleby
- Stosowanie zmianowania – jest to szczególnie ważne w uprawach na cele komercyjne, i w warzywniku. Uprawa jednego gatunku (lub odmiany) przez wiele lat może spowodować obniżenie zasobności gleby w konkretne pierwiastki, natomiast inne są wykorzystywane w mniejszym stopniu i gromadzą się w nadmiarze. Dodatkowo zachodzi większe ryzyko występowania chorób i szkodników. Dlatego w uprawach stosuje się przerwy na rośliny fitosanitarne i nawozy zielone. Ogród warzywny warto planować w taki sposób, by nie siać i nie sadzić po sobie roślin należących do tej samej rodziny (np. kalafiora i kapusty).
Zasady zmianowania w ogrodzie warzywnym >>>
- Stosowanie racjonalnych dawek nawozów mineralnych – warto pamiętać, że dla roślin niekorzystny jest nie tylko niedobór, ale i nadmiar składników pokarmowych. Poszczególne pierwiastki mogą wzajemnie się blokować, powodują także zasolenie gleby, są wymywane i trafiają do wód gruntowych.
- Stosowanie nawozów organicznych – obornik, kompost czy inne naturalne nawozy zapobiegają degradacji gleby, dostarczają składników pokarmowych, a jednocześnie przyśpieszają produkcję próchnicy.
- Utrzymanie prawidłowego odczynu gleby – w większości miejsc w ogrodzie odbywa się to przez wapnowanie (raz na kilka lat). Tylko nieliczne obiekty, np. wrzosowiska, wymagają sporadycznego zakwaszania, tj. obniżania odczynu.
Dobra ziemia w ogrodzie. Jak poprawić strukturę gleby >>>
Jak rekultywować glebę?
Sposoby rekultywacji są różne, w zasadzie powinno się jednocześnie korzystać z kilku metod. Jest to proces trwający wiele lat. W wielu przypadkach, np. na terenach zanieczyszczonych, część działań warto wykonywać każdego roku. Wiąże się to niestety z dość wysokimi kosztami.
Obowiązek rekultywacji gleby ciąży na osobie (lub grupie osób), która swoimi działaniami przyczyniła się do degradacji (obniżenie wartości) lub dewastacji (całkowita utrata wartości) gruntu. Na wiele działań można uzyskać środki zewnętrzne – z funduszów. Za dofinansowania odpowiada Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych.
Sposoby rekultywacji gleby
- Metoda techniczna – w jej zakres wchodzi ukształtowanie rzeźby terenu, osuszanie terenów podmokłych i nawadnianie przesuszonych, pokrycie terenów zanieczyszczonych świeżą warstwą żyznej gleby oraz umacnianie skarp. Wiele z działań wykonuje się w przydomowych ogrodach (np. nawozi żyzną ziemię). Do umacniania skarp najczęściej wykorzystuje się roślinność, np. grupę roślin płożących wytwarzających silny system korzeniowy.
- Metoda biologiczna i chemiczna – skupiają się na racjonalnym nawożeniu oraz stosowaniu środków ochrony roślin. Działania prowadzą do użyźnienia gleby, przywrócenia optymalnego odczynu i stworzenia przyjaznych warunków dla mikroorganizmów. Duże znaczenie mają wspomniane wcześniej nawozy organiczne, nawozy zielone i rośliny fitosanitarne. W przypadku zakładania rabaty czy wrzosowiska pomocna może być również aplikacja szczepionek mikoryzowych, które wzmocnią odporność roślin, usprawnią pobieranie wody i składników pokarmowych.
- Metoda fizyczna – obejmuje m.in. przesiewanie, płukanie i odparowywanie. Metody in-situ i ex-situPod względem miejsca prowadzonych działań rekultywację dzieli się na in-situ i ex-situ. Pierwsza to rekultywacja bezpośrednio w miejscu zanieczyszczenia. W warunkach przydomowego ogrodu jest najpraktyczniejsza. Ex-situ polega na wywożeniu zanieczyszczonego gruntu i oczyszczaniu go w innym miejscu.
Podłoże warto potraktować jako żywy organizm (poniekąd tak jest w istocie). Zakłócenie pewnych procesów wiąże się z następowaniem innych niekorzystnych zmian. Dlatego, gdy pojawia się "choroba", np. obniżona żyzność gleby, trzeba reagować od razu. Brak działań prowadzi właśnie do degradacji podłoża.
