Zasolenie gleby – co to jest i jak z nim walczyć?

Zasolenie gleby to duży problem w ogrodach i na działkach, szczególnie tych usytuowanych w aglomeracjach miejskich. Rośliny posadzone w takim podłożu mają problem z pobieraniem składników pokarmowych, pomimo pozornej zasobności gleby. W rezultacie tracą swoje walory, zmniejsza się ich odporność na choroby i szkodniki. Z czasem zamierają. Jak walczyć z zasoleniem gleby?

Zasolenie gleby to nadmierne stężenie składników mineralnych w glebie, głównie potasu (K+), magnezu (Mg2+), wapnia (Ca2+), sodu (Na+ ), chloru (Cl-), siarczanów (SO4₂-) węglanów (CO3₂-) i dwuwęglanów (HCO₃). Zasolenie w mniejszym stopniu jest procesem naturalnym (np. w przypadku rejonów nadmorskich), częściej natomiast to rezultat nieprzemyślanej działalności człowieka. Jak zasolenie gleby wpływa na rośliny?

Reakcja roślin na zasolenie podłoża

Częstym objawem zasolenia podłoża jest występowanie się u zieleni suszy fizjologicznej. Rośliny nie mogą wtedy pobrać składników pokarmowych (a nawet wody) pomimo jej dostępności. Poszczególne pierwiastki są unieczynniane, blokowane i tworzą związki nieprzyswajalne. Rośliny obumierają wskutek wzrostu ciśnienia osmotycznego i toksycznych właściwości soli. Najpierw dochodzi do brunatnienia i zasychania liści, wierzchołków, później objawy obejmują całą roślinę - tworza słaby system korzeniowy i ma charakterystyczny „strzelisty” pokrój. Najwrażliwsze na zasolenie gleby są siewki. Z czasem roślina tworzy pewne mechanizmy obronne, chociaż odporność zależy w dużej mierze od gatunku. Za rośliny odporne na zasolenie podłoża uważa się m.in. berberysy, głogi, irgi (dlatego często widzi się je w zieleni miejskiej). Wrażliwe na zawartość soli w podłożu są paprocie, azalie, różaneczniki a także wiele drzew i krzewów owocowych. Zasolenie ponadto obniża jakość wód, pośrednio zmniejsza zawartość tlenu w glebie i niszczy jej strukturę. Lepiej nie dopuszczać do zasolenia niż później go zwalczać.

Jak bezpośrednio zmniejszyć zasolenie podłoża na działce?

Jednym z najskuteczniejszych sposobów na zmniejszenie stopnia zasolenia jest obfite podlewanie, a w zasadzie zalewanie podłoża. Dzięki temu nadmiar związków mineralnych, w tym soli, zostanie wypłukany w głąb profilu glebowego, w strefy niedostępne dla korzeni. Niestety, wiąże się to z dużymi nakładami finansowymi. Potrzebne dawki wody są bardzo duże – nawet 100-250 dm³ na 1m². Dlatego takie działania praktykuje się głównie w profesjonalnych uprawach pod osłonami (np. w szklarniach).
Zasolenie gleby (zwłaszcza jeśli chodzi o sole Na₂CO₃ i NaHCO₃ – można to sprawdzić przez analizy laboratoryjne) zmniejsza się także przez dodanie gipsu do gleby (kilkanaście ton/ha). Wtedy sole wchodzą w reakcję chemiczną z gipsem i zamieniają się w bardziej przyswajalne (lub przynajmniej nietoksyczne) dla zieleni związki. Dobry rezultat – o ile problem nie jest nasilony - osiąga się przez wymieszanie z podłożem nawozów wapniowych.

Przyczyny zasolenia i działania profilaktyczne

Najczęstsze przyczyny powstania zasolenia podłoża:

• Nadmierne dawki nawozów mineralnych. Jedną z najczęstszych przyczyn zasolenia gleby w ogrodach przydomowych jest nadmiernie stosowanie nawozów mineralnych. Nawozy należy stosować w sposób zrównoważony zwracając uwagę nie tylko na potrzeby pokarmowe roślin, ale także zasobność podłoża, w którym są uprawiane. Lepiej jest dać nieco mniej nawozu niż za dużo. Warto również ograniczyć stosowanie nawozów azotowych latem. Rośliny można dokarmiać nawozami organicznymi. Nie są jednorodne tak jak nawozy mineralne, ale są bezpieczne dla środowiska i poprawiają jakość gleby (a nie doprowadzają do jej erozji). Do zasolenia częściej dochodzi w przypadku podłoży ciężkich, mało przepuszczalnych. To jeden z powodów, dla którego na tego typu glebach stosuje się mniejsze dawki nawozów.

>>Przeczytaj też: Nawożenie roślin w ogrodzie: najczęstsze błędy. Nigdy ich nie popełniaj

• Stosowanie środków ochrony roślin niezgodne z BHP – to problem zwłaszcza w uprawach rolnych. Toksyczna chemia niszcząca patogeny, chwasty czy szkodniki jest niebezpieczna także dla środowiska. Problematyczne (i niestety czasem praktykowanie) jest wylewanie resztek oprysku - to powoduje erozję gleby, zwiększa zasolenie i zatruwa wodę. Stosowanie środków ochrony roślin jest niestety konieczne, trzeba to jednak robić "z głową".
• Używanie soli do odśnieżania – w szczególności dotyczy to obszarów miejskich i terenów przy drogach. Zdarza się jednak, że sól do odśnieżania chodników jest wykorzystywana także do odśnieżania nawierzchni w ogrodach. To duży błąd. Jej używanie najczęściej doprowadza do niszczenia trawy i innych grup roślin. A ten toksyczny środek można z powodzeniem zastąpić... piaskiem.

>>Przeczytaj też: Odśnieżanie przed domem i w ogrodzie - nie stosujmy soli!

• Niewłaściwa woda do podlewania – jakość wody, szczególnie w odniesieniu do kranówki, może w małym stopniu wpływać na zasolenie podłoża. Zjawisko to w ogrodach czy uprawach rolnych nie ma aż takiego dużego znaczenia jak w uprawie pokojowej. Dlatego zieleń doniczkową warto podlewać odstaną, miękką wodą (trzeba pozwolić, aby chlor ulotnił się).

>>Przeczytaj też: Podlewanie roślin doniczkowych

Michał Mazik