Dachówki karpiówki – zasady krycia dachów skośnych dachówkami płaskimi

Karpiówka to jedna z najstarszych dachówek, do dziś zachowująca swój prosty, wyjątkowy kształt. Jest płaska i wyglądem zbliżona do rybiej łuski. Karpiówki montuje się trochę inaczej niż pozostałe dachówki. Wyjaśniamy te różnice.

Spis treści

1. Dachówki karpiówki
2. Możliwości stosowania karpiówek
3. Karpiówki systemowe
4. Akcesoria montażowe
5. Wstępne krycie dachu
6. Rozstaw łat
7. Montaż rynien i obróbek blacharskich
8. Mocowanie dachówek i gąsiorów
9. Wykończenie okapu
10. Kosz dachowy
11. Krawędź dachu

Dachówki karpiówki

Są to przeważnie dachówki ceramiczne. Produkuje się je z odpowiednio wyselekcjonowanej, sezonowanej i wyrabianej gliny. Po uformowaniu są suszone, a następnie wypalane w temperaturze minimum 1000^oC. Większość dachówek ceramicznych to dachówki zakładkowe, czyli takie, które mają na krawędziach zamki. To boczne oraz górne i dolne zaczepy w formie żeberek, które ułatwiają montaż dachówek i poprawiają szczelność pokrycia.

Karpiówki są inne. Nie mają zamków, jedynie noski na spodzie, umożliwiające zaczepianie ich na łatach. Większość karpiówek ma też fabrycznie wykonane dwa otwory – pomocne przy ich mocowaniu do łat wkrętami lub spinkami. Powierzchnia karpiówek bywa gładka lub żłobiona.

Różne bywa też ich zakończenie – przeważnie jest półokrągłe, przez co wykonane z nich pokrycie przypomina nieco rybie łuski, ale znajdziemy też proste, a nawet heksagonalne.

Karpiówki ceramiczne mają przeważnie wymiary 18 x 38, 15,5 x 38, 14 x 28 lub 20,5 x 40 cm i ważą około 1,8-2,1 kg/szt. Mniej popularny jest wymiar 17 x 28 cm, charakterystyczny dla tak zwanych karpiówek wieżowych, ważących 1,2 kg/szt.

Wspomnieć też trzeba, że klasyczne karpiówki doczekały się unowocześnień. Można więc znaleźć je w wersjach zakładkowych, z zamkami bocznymi. Od pewnego czasu karpiówki, a raczej dachówki stylizowane na ten model, wytwarzane są także z betonu. To dachówki zakładkowe odwzorowujące parę umocowanych obok siebie karpiówek. Ich głównym przeznaczeniem jest renowacja dachów krytych wcześniej karpiówkami tradycyjnymi, które z czasem uległy dużym uszkodzeniom.

Przeczytaj także:

Dachówki płaskie: karpiówki i zakładkowe. Poznaj różnice

Możliwości stosowania karpiówek

Karpiówki polecane są na dachy o połaciach nachylonych pod kątem nie mniejszym niż 30°, a przy kryciu w koronkę – minimum 35^o. Przy mniejszym kącie konieczne jest wykonanie sztywnego poszycia i zaizolowanie go papą. Górnej granicy nie ma. Karpiówkami można nawet wykańczać płaszczyzny pionowe. Kształt dachu też nie dyskwalifikuje karpiówek, wręcz przeciwnie – uznaje się je za model, któremu nie są straszne żadne komplikacje – ani małe połacie lukarn, ani kształty łukowe, ani wieżyczki.

Przeczytaj również:

Dachówka karpiówka: najpiękniejszy dach w tradycyjnym stylu

Karpiówki systemowe

Dach to skomplikowany element budynku i nie da się go wykończyć tylko dachówkami podstawowymi. Dlatego każda kolekcja obejmuje też szereg dachówek dodatkowych, zwanych funkcyjnymi. Są one tak zaprojektowane, żeby kształtem i barwą pasowały do dachówek podstawowych. Jednak nie wszyscy producenci oferują wszystkie dachówki funkcyjne. Funkcyjne karpiówki w sprzedaży to: 

• dachówki szczytowe – zwane też skrajnymi lub krawędziowymi. Kupuje się prawe i lewe. Przeznaczone są do mocowania na krawędziach skosów dachowych. Mają za zadanie stworzyć estetyczne zakończenie połaci i zabezpieczają pokrycie przed nawiewaniem pod nie deszczu lub śniegu. Dostępne są w wersjach: 1/2, 3/4 lub 5/4 wymiaru dachówki standardowej;
• dachówki klinowe – lewe i prawe, są z jednej strony lekko ścięte. To elementy uzupełniające, stosowane przy kryciu wolich oczek i okrągłych wieżyczek;
• dachówki wyrównawcze – ich oba boki zwężają się ku tyłowi. Stosuje się je jako dachówki uzupełniające przy kryciu płaszczyzn o skomplikowanym kształcie; 
• dachówki uzupełniające – dostępne w wersjach: 1/2, 3/4 lub 5/4 wymiaru dachówki standardowej. Uzupełnia się nimi miejsca wokół komina, okien połaciowych i wszystkie inne, gdzie nie mieszczą się całe karpiówki lub gdy zostaje ciut za dużo miejsca (5/4);
• dachówki okapowe – mają prostokątny kształt. Służą do estetycznego wykańczania krawędzi okapu przed ułożeniem dachówek właściwych. Nie są to elementy obowiązkowe, można je zastąpić pasem okapowym wykonanym z blachy powlekanej; 
• dachówki kalenicowe – to skrócona wersja dachówek podstawowych, służąca do wykańczania miejsca między ostatnim rzędem dachówek pełnych a gąsiorami; 
• gąsiory – to kształtki ceramiczne o rynienkowatym kształcie, mające przekrój półokrągły lub trapezowy. Wykańcza się nimi kalenice i grzbiety dachu. Mocuje się je przez specjalne zaczepy do łaty kalenicowej. Pod gąsiorami pozostaje najczęściej szczelina służąca do wentylacji pokrycia dachowego. Oprócz gąsiorów podstawowych są też dostępne początkowe i końcowe, umieszczane na krańcach kalenicy (w niektórych kolekcjach zastępowane denkami, czyli zaślepkami zamykającymi gąsior) oraz kołpaki dachowe – nazywane przez dekarzy portkami – dwójniki, trójniki lub czwórniki, czyli elementy do wykańczania zbiegu kilku kalenic bądź grzbietów; 
• dachówki wentylacyjne wypukłe – stosuje się je między innymi w dachach o dużych powierzchniach połaci. Wówczas sama wentylacja pokrycia dachowego przez szczelinę w kalenicy nie wystarcza. Powietrze może się wtedy dostawać poddachówkach. Umieszcza się je też nad i pod elementami przecinającymi połać – oknami dachowymi, kominami, lukarnami; 
• dachówki wentylacyjne płaskie – okapowe i kalenicowe – to wariant płaskich dachówek z rowkami na spodniej stronie. Rowki te zapewniają wlot powietrza pod pokrycie. W odróżnieniu od przestrzennych dachówek wentylacyjnych płaskie stosuje się tylko przy okapach i kalenicach. 
• dachówki aluminiowe – kształtem odpowiadają dachówkom podstawowym. Służą do mocowania ław kominiarskich, stopni kominiarskich, wsporników drabinek lub bali przeciwśniegowych. Mają fabrycznie przygotowane otwory do zamocowania tych elementów śrubami; 
• dachówki antenowe – służą do mocowania na dachu wsporników anten. Ich górną część można obcinać i w ten sposób dostosowywać jej średnicę do szerokości wspornika. Zrobione są z tworzywa sztucznego; 
• dachówki pulpitowe – wykańcza się nimi kalenicę dachów jednospadowych (na których nie układa się gąsiorów); 
• dachówki z kominkami wentylacyjnymi – produkowane są w całości lub częściowo z tworzywa sztucznego. Służą do odpowietrzania przewodów kanalizacyjnych. Mocuje się je do wylotu tych przewodów. Górną część kominka można wyjąć z podstawy, obrócić o 180° i zamocować ponownie. W ten sposób ustawia się kąt nachylenia kominka do kierunku nachylenia połaci dachowej. W komplecie jest osłonka i kołpak wieńczący kominek; 
• dachówki doświetlające – zrobione są z przeźroczystego materiału: pleksi lub szkła akrylowego. Służą do doświetlania poddaszy nieużytkowych. Mocuje się je między zwykłymi dachówkami; 
• dachówki do kolektorów słonecznych – mają ukształtowany otwór, przez który można wprowadzić pod pokrycie rurę odprowadzającą wodę z kolektora lub kable od paneli fotowoltaicznych.

Akcesoria montażowe

Trzeba też kupić szereg akcesoriów, niezbędnych do fachowego wykonania pokrycia. Są to wyroby uniwersalne, dostosowane również do innych dachówek, nie tylko ceramicznych. Do tych elementów należą: 

• wsporniki łat kalenicowych i grzbietowych, na których gąsiory się opierają; 
• klamry do mocowania gąsiorów – jedną stroną zahacza się je o brzeg gąsiora, a drugą łączy mechanicznie z łatą kalenicową lub grzbietową;
• wkręty nierdzewne – będą potrzebne w dużej liczbie, bowiem każda pełna dachówka musi być zamocowana dwoma z nich. Wkrętów potrzeba również do mocowania wsporników łat kalenicowych; 
• stopnie i ławy kominiarskie – umożliwiające poruszanie się po dachu w celu dokonywania napraw i prac konserwacyjnych;
• drabinki lub stopery przeciwśniegowe – zabezpieczające przed gwałtownym zsuwaniem się czapy śnieżnej z połaci, mogącej spaść komuś na głowę lub zniszczyć cenne rzeczy znajdujące się wkoło budynku; 
• wsporniki do ław kominiarskich, drabinek i stoperów przeciwśniegowych – ponieważ nie ma obecnie w ofercie karpiówek ze wspornikami do takich elementów, kupuje się je oddzielnie. Są to metalowe elementy zahaczane o łatę przed ułożeniem dachówki. Częściowo kryją się więc pod dachówkami. Do wystających fragmentów przytwierdza się stopnie i ławy kominiarskie bądź płotki albo stopery przeciwśnieżne; 
• grzebienie okapowe – zwane wróblówkami – to elementy umożliwiające wlot powietrza pod pokrycie i jednocześnie blokujące tam dostęp ptakom;
• blacha powlekana na obróbki – dekarze wycinają z niej i formują elementy obróbek, na przykład pasy nadrynnowe, osłony desek wiatrownicowych, osłony desek okapowych; 
• taśmy uszczelniające – elastyczne i samoprzylepne taśmy, które łatwo dopasować do kształtu dachówek. Zabezpiecza się nimi między innymi styk połaci i komina. Mają barwę dopasowaną do koloru pokrycia; 
• taśmy uszczelniająco-wentylacyjne – są podobne do opisanych taśm uszczelniających, ale mają na krawędziach perforacje. Umieszcza się je pod gąsiorami, aby chroniły przed przenikaniem wody deszczowej pod pokrycie i umożliwiały wydostawanie się powietrza z przestrzeni wentylacyjnej w połaci;
• rynny lub taśmy koszowe – tworzą rodzaj rynny odbierającej wodę z połaci i kierującej ją do rynien wokół okapu. Wytwarzane są z powlekanego metalu. Niekiedy mają poprzeczne karbowanie działające jak hamulec spowalniający spływanie wody;
• klamry do mocowania obróbek koszowych – zwane żabkami. Zastępują wkręty, dzięki czemu mocując obróbkę, nie trzeba jej przebijać. Żabki zahacza się jedną stroną o zagięty bok obróbki, a drugą stroną przykręca do łaty.

Wstępne krycie dachu

Dekarze pojawiają się na budowie wówczas, gdy cieśle zakończą już budowę więźby dachowej. Zaczynają od tak zwanego wstępnego krycia. Chodzi o ułożenie hydroizolacji, będącej parasolem dla dachu, rozpostartym na czas prac dekarskich, a później dodatkowym zabezpieczeniem, na wypadek gdyby pokrycie uległo uszkodzeniu i zaczęło przeciekać. Obecnie na dachach stosuje się głównie membrany wysokoparoprzepuszczalne. Zapewniają one możliwość dyfuzji (przenikania) pary wodnej w ilości od 700 do 3000 g/m²/24 h. Określający tę samą właściwość współczynnik sd wynosi nie mniej niż 0,5 m (najczęściej około 0,02 m).

Wśród membran wysokoparoprzepuszczalnych znajdziesz i takie, które nadają się do układania na sztywnym poszyciu i mogą tym samym zastąpić papę. Membrana układana jest na krokwiach, zanim przybije się kontrłaty. Jej podłużne pasy układa się prostopadle do krokwi, rozpoczynając od dołu połaci. Mocuje się je zszywkami. Pas górny musi zachodzić na dolny, tworząc zakład o szerokości około 15 cm. Do krokwi przybija się zaś kontrłaty, zapewniające podparcie dla łat i umożliwiające powstanie przestrzeni wentylacyjnej potrzebnej do sprawnego przewietrzania połaci dachu.

Papę mocuje się do sztywnego poszycia z desek lub płyt OSB. Pasy papy rozmieszcza się na tej samej zasadzie co pasy folii. Mocuje się ją do podłoża gwoździami i zgrzewa zakłady palnikiem gazowym.

Przeczytaj także:

Z czego zrobić sztywne poszycie? Co lepsze na dach deski czy płyta OSB?

Rozstaw łat

Dachówki, bez względu na ich model, zawsze mocuje się do łat przybitych prostopadle do kontrłat. To elementy z drewna, które powinny być zaimpregnowane, co ochroni je przed butwieniem. Kontrłaty powinny mieć wysokość nie mniejszą niż 24 mm, gdy połać ma do 12 m długości i minimum 4 cm, jeśli długość połaci przekracza 12 m. Przekrój łat dobiera się zaś do rozstawu między krokwiami:

• do 70 cm – 24/48 mm;
• do 80 cm – 30/50 mm;
• do 100 cm – 40/60 mm.

Przy montażu dachówek istotne jest precyzyjne rozmieszczenie łat. Ich rozstaw nie może być ani większy, ani mniejszy niż zaleca producent. Rozstawy są różne dla różnych modeli dachówek. Dla karpiówek układanych w łuskę mieści się on w przedziale 145-165 mm.

Każdy rząd dachówek opiera się wtedy na oddzielnej łacie, a dachówki z górnego rzędu zachodzą na te z dolnego na odległość równą połowie ich długości. Przy kryciu w koronkę na jednej łacie opierają się dwa rzędy dachówek. Rozstaw łat jest tu większy i wynosi około 290-330 mm.

Fachowiec, zanim rozpocznie montaż łat, dokładnie wylicza sobie ich ilość i rozstaw, korzystając z wytycznych producenta dotyczących danego modelu dachówek. Jak zrobi to dobrze, dachówki idealnie zmieszczą się na połaci bez potrzeby ich zwężania lub skracania.

Gdy rozstaw jest już znany, wówczas na kontrłatach odznacza się miejsca rozmieszczenia łat. Robi się to tak, że na skrajnych kontrłatach połaci rysuje się punkty równe odstępowi między łatami, następnie przez całą połać rozciąga sznur traserski – od jednego do drugiego punktu – i po naprężeniu, pociągając go energicznie, odwzorowuje się linie na wszystkich pozostałych. Czynność tę powtarza się tyle razy, ile ma być łat na połaci. Zamiast wyznaczania linii za każdym razem sznurem traserskim można posłużyć się specjalnym wzornikiem (dekarze nazywają go pieskiem).

Montaż rynien i obróbek blacharskich

Przed układaniem dachówek trzeba jeszcze rozmieścić na połaciach pierwszą część obróbek blacharskich. Są one robione między innymi przy okapie (obróbka deski okapowej, pas podrynnowy i pas nadrynnowy) i wzdłuż krawędzi dachu (obróbki desek wiatrownicowych). Powstają z odcinków blachy docinanych i giętych na budowie lub z gotowych elementów.

Obróbki okapu i boków dachu przykręca się do deski okapowej śrubami o łebkach w kolorze obróbki, wyposażonymi w uszczelki samowulkanizujące. Zaraz po obróbkach dekarze przystępują do przykręcania haków rynnowych. Mogą też zainstalować rynny lub choćby tylko sztucery, czyli wlewy prowadzące wodę z rynien do rur spustowych.

Mocowanie dachówek i gąsiorów

Z karpiówkami sprawa jest prosta. Wszystkie muszą być połączone mechanicznie z łatami. Mają nawiercone po dwa otwory, żeby przyśpieszyć dekarzom tę czynność. Karpiówki łączy się z łatami przy użyciu nierdzewnych wkrętów samonawiercających. Układanie dachówek zaczyna się od prawego dolnego narożnika połaci. Najpierw mocowane są te skrajne (brzegowe).

Do wykańczania kalenic i grzbietów dachu przeznaczone są dachówki zwane gąsiorami. Przytwierdza się je klamrami do drewnianej łaty kalenicowej. Łatę mocuje się zaś do specjalnych, metalowych uchwytów przybijanych wcześniej do krokwi lub desek kalenicowych. Uchwyty te trzeba starannie wypoziomować.

Układanie gąsiorów zaczyna się od dołu, mocując najpierw albo gąsior skrajny, albo denko zaślepiające. Gąsiory muszą zachodzić na siebie na odległość minimum 4 cm. Przy kryciu w łuskę ostatni rząd dachówek – wchodzących pod gąsior – należy wykonać z dachówek kalenicowych.

Górne krawędzie dachówek ostatniego rzędu muszą być zawsze wsunięte na minimum 3 cm pod gąsiory. Pamiętaj, że w sąsiedztwie naroży dachowych trzeba ulokować kilka dachówek wentylacyjnych. Usprawnią one cyrkulację powietrza pod pokryciem, która inaczej nie byłaby w tym miejscu całkiem skuteczna.

Dachówki wentylacyjne montuje się także wzdłuż kalenicy oraz za „przeszkodami” przecinającymi połać – kominami lub oknami dachowymi.

Wykończenie okapu

Prace nad okapem zaczyna się jeszcze przed rozpoczęciem krycia dachu. Wtedy to trzeba wykonać jego obróbki z profilowanej blachy. Oprócz nich wzdłuż okapu należy zamontować grzebień wentylacyjny (wróblówkę) lub kratkę stalową bądź stalową taśmę perforowaną zabezpieczającą wlot powietrza pod pokrycie. W przypadku karpiówek masz jeszcze jedną możliwość – zamiast wróblówki można w pierwszym rzędzie ułożyć okapowe dachówki wentylacyjne.

Przeczytaj też:

Układanie dachówki ceramicznej krok po kroku. Jak układać dachówkę bez błędów?

Kosz dachowy

Karpiówki to właściwie jedyne dachówki, którymi można w całości wykończyć kosz dachowy – tak żeby pokrycie obu połaci płynnie połączyło się ze sobą w narożu. Tak wykonane kosze nazywa się koszami pełnymi. Jest to trudna sztuka i tylko najlepsi dekarze dobrze z tym sobie radzą. Na szczęście dostawcy dachówek udostępniają szczegółowe ilustrowane instrukcje, bardzo pomocne dla fachowców podejmujących się tego wyzwania. Pokazane jest na nich, gdzie i jak docinać dachówki, a gdzie użyć dachówek klinowych. Docięta karpiówka nie może mieć szerokości mniejszej niż 8 cm.

Pod tak wykonany kosz na całej jego długości trzeba zrobić na krokwiach fragment sztywnego poszycia. Szerokość takiego deskowania powinna wynosić łącznie między 40 a 66 cm. Przy zastosowaniu karpiówek szerokości 18 cm poszycie w koszu buduje się z dwóch desek szerokości 32 cm, przy karpiówkach szerokości 15 cm wystarczą dwie deski szerokości 24 cm.

Nie jest tu natomiast konieczna obróbka blacharska, zwana rynną koszową. Ta będzie niezbędna, gdy dekarze wybiorą łatwiejszy wariant, czyli kosz otwarty. Rynnę wykonuje się wzdłuż kosza. Powstaje ona z blachy powlekanej lub elastycznej, karbowanej poprzecznie taśmy. Pod taką rynną również powinien znaleźć się fragment sztywnego poszycia, zapewniający jej od spodu stabilne podparcie.

Gdy dach jest zabezpieczony folią, jeszcze przed montażem obróbki deskowanie wyściela się dodatkowym pasem membrany wstępnego krycia, mocując go taśmą dwustronnie przylepną. Pas membrany musi mieć szerokość minimum 70 cm, czyli po 35 cm na każdą stronę. Obróbkę, która może składać się z kilku odcinków, zaczyna się montować od strony okapu, aby górne fragmenty zachodziły na dolne. Przytwierdza się je metalowymi blaszkami – żabkami – do łat, więc nie trzeba obróbki dziurawić wkrętami. Dachówki dochodzące do kosza otwartego trzeba przycinać, ale da się to ograniczyć, stosując systemowe dachówki uzupełniające. Cięcie przeprowadza się na ziemi, a nie na dachu.

Krawędź dachu

Do jej wykończenia przeznaczone są dachówki szczytowe – lewe i prawe. Trzeba pamiętać, by łaty wychodziły poza krawędź dachu na odległość 2 cm poza lico wykończonej ściany (gdy ściana nie jest wykończona – trzeba ustalić, o ile zwiększy się później jej grubość). Odstęp między pionową ścianką dachówek szczytowych a płaszczyzną fasady nie może być mniejszy niż 1 cm. Przy kryciu w łuskę stosuje się system 6x. Oznacza on, że wzdłuż szczytu układa się na przemian dachówki szczytowe 3/4 i 5/4. Przy kryciu w koronkę układa się na przemian szczytową dachówkę 1/2 i dachówkę wyrównawczą. To system 3x.

Radosław Murat