Nowa strzecha na dach: pokrycie z trzciny. Jak zrobić pokrycie ze strzechy
Kiedyś strzecha była słomiana i królowała na naszych dachach. Dzisiaj wraca w trzcinowej, lepszej postaci.
Strzechą pokrywa się dachy dwuspadowe i czterospadowe oraz półszczytowe i naczółkowe, najlepiej takie, których szerokość nie przekracza 8 m. Stromy i szeroki dach będzie sprawiał przy reszcie budynku wrażenie ogromnej bryły. Strzecha prezentuje się najładniej na dachu o nachyleniu około 52°. Na lukarnach kąt nie może być mniejszy niż 28-30°. Ostry kąt przedłuża żywotność pokrycia ze strzechy – woda szybciej spływa i nie wnika w trzcinę.
Strzecha: trzcina na dach
Przy wyborze strzechy nie bez znaczenia jest także kształt dachu, rozmieszczenie i rodzaj okien dachowych oraz kominów. Średnia grubość pokrycia trzcinowego to 30 cm, optymalna – podawana przez strzecharzy – to 23-38 cm. Zależy ona głównie od kąta nachylenia dachu oraz właściwości trzciny. Sposób jej mocowania sprawia, że im mniejszy jest kąt nachylenia dachu, tym układana warstwa powinna być grubsza.
Strzechy wykonuje się na tradycyjnej więźbie dachowej, musi ona jednak być mocna, ponieważ ciężar metra kwadratowego pokrycia to 50-75 kg, a trzeba jeszcze pamiętać o śniegu, deszczu i gradzie. Przekroje krokwi muszą więc być odpowiednio duże, a rozstaw między nimi niezbyt duży, np.: przekrój krokwi 8 x 16 cm, odstęp między krokwiami do 100 cm, łaty o przekroju 4 x 6 cm nabijane co 27-30 cm. Jeżeli trzcinę mocuje się wkrętami i drutem, łaty powinny mieć przekrój 4 x 6 cm; jeśli igłą, może on być mniejszy.
Jaka trzcina na dach jest najlepsza?
Trzcina na dach musi być jednoroczna, koszona późną jesienią lulub zimą (listopad - luty), po pierwszych przymrozkach. Powinna mieć prostą, niezbyt grubą (4-8 mm) i pozbawioną liści łodygę. Wyselekcjonowaną i oczyszczoną trzcinę zbiera się w wiązki o obwodzie 60 cm (na wysokości 30 cm od dołu wiązki), w kilku długościach: 1,2-1,6 m, 1,4-1,8 m, 1,6-2 m. Tak przygotowaną należy przechowywać pod dachem. Przed ułożeniem trzciny na dachu trzeba sprawdzić, czy jej wilgotność nie przekracza 15%.
Jednym z najważniejszych problemów, z jakimi należy się zmierzyć jest zabezpieczenie trzciny przed ogniem. Podstawową formą ochrony jest impregnacja pokrycia specjalnie do tego przeznaczonymi środkami. Zabieg ten będzie skuteczny, jeśli powierzchnia strzechy będzie sucha (zależnie od rodzaju impregnatu przez godzinę do kilku godzin), a temperatura powietrza wyższa niż 15°C. Bardzo ważne jest też, aby do wiązania trzciny używać żaroodpornego drutu chromoniklowego, który w wysokiej temperaturze nie traci wytrzymałości i nie odkształca się. Dzięki temu podczas pożaru nie pozwala na rozluluźnienie trzciny, a tym samym utrudnia dostęp tlenu, tworząc z warstwy trzciny czasową zaporę dla ognia.
Strzecha na dachu: kiedy i jak układać?
Strzechę można układać do późnej jesieni. Potem padający śnieg wniknie w pokrycie i może się roztopić nawet kilka miesięcy po ułożeniu dachu, powodując gnicie trzciny i sugerując nieszczelność pokrycia.
- Strzecha: konstrukcja dachu
Strzechę można montować do łat przybitych do krokwi za pośrednictwem kontrłat lub też mocować na sztywnym poszyciu z desek. W tym drugim przypadku na deskowaniu także muszą się znaleźć drewniane kontrłaty grubości około 2,5 cm i prostopadle przybite do nich łaty. Umożliwi to naturalny obieg powietrza pod trzciną i zapobiegnie zawilgoceniom od wnętrza domu. W koszach – ze względu na zwiększoną ilość wody opadowej oraz naturalne zmniejszenie spadku – grubość poszycia zwiększa się o połowę.
Mocowanie. Wiązki trzciny (długości 1,8 m o obwodzie 60 cm) rozcina się, równomiernie rozkłada na dachu i przytwierdza do łat drutem chromoniklowym na głębokość 1/3 założonej grubości poszycia dachu. Na 1 m2 pokrycia zużywa się 8-12 wiązek. Okap tworzą dwie-trzy warstwy trzciny ułożone jedna na drugiej na pierwszej – startowej – łacie. Na szczytach dachu trzcinę układa się ukośnie, a kalenicę dodatkowo chroni warstwą papy, na wierzchu zaś folią i gęstą siatką drucianą powlekaną.
Strzecha na dachu: ocieplenie
Między krokwiami od wewnątrz poddasza układa się ocieplenie z wełny mineralnej. Warto je robić nawet wtedy, gdy poddasze będzie nieużytkowe, wełna poprawi bowiem odporność ogniową dachu. Gdy wiązki układa się na dachu osłoniętym sztywnym poszyciem, między przybitymi do niego kontrłatami i łatami także trzeba ułożyć wełnę mineralną, która będzie stanowić dodatkowe zabezpieczenie przeciwogniowe.
Dach ze strzechy: komin, elementy wentylacyjne, konserwacja
Komin. Powinien być jak najbliżej linii kalenicy. Jego uszczelnienie (blachą ołowianą i trzciną) jest tym trudniejsze, im jest niżej osadzony w połaci. Wtedy bowiem jest więcej wody opadowej do odprowadzenia. Ze względów bezpieczeństwa komin powinien wystawać ponad kalenicę na co najmniej 60 cm. Powinien też być nakryty daszkiem zabezpieczającym przed wnikaniem wody opadowej.
Elementy wentylacyjne. Najlepiej użyć specjalnych kominków wentylacyjnych z blachy ołowianej. Mocuje się je do konstrukcji dachu i okłada dookoła trzciną. Dobrze, jeśli będą umieszczone w kalenicy. Łatwiej wtedy uniknąć mostków cieplnych.
Konserwacja. Części dachu (okap, nisze, części cały czas zacienione) szczególnie narażone na działanie warunków atmosferycznych wymagają czyszczenia z liści i gałęzi hamujących naturalny spływ deszczówki. Można to robić miotłą lub grabiami. Trzeba też sprawdzać stan pokrycia po ulewnych i gwałtownych burzach. Uszkodzony fragment strzechy można naprawić, wymieniając snopek. Po około roku wstawiony fragment przybiera barwę reszty pokrycia. Co trzy lata należy powtarzać impregnację strzechy na dachu. Co kilkanaście lat warto wyrównać jej powierzchnię poprzez ubijanie.
Strzecha jest:
- odporna na warunki atmosferyczne – dobrze ułożona strzecha jest bardzo szczelna (woda wsiąka najwyżej na kilkanaście milimetrów), a po opadach bardzo szybko schnie;
- odporna na mróz, grad, wysokie pH i zasolenie, szkodniki – prawidłowo ubita i ściśnięta nie zawiera nic, co mogłoby przyciągać myszy lub szczury. W trzcinie nie ma ziarna, które mogłoby się znaleźć w źle wymłóconej słomie;
- ciepła – dach trzcinowy zimą trzyma ciepło, a latem zapewnia chłód. Takie właściwości osiąga dzięki wysokiemu współczynnikowi przenikania ciepła U, który wynosi około 0,35 W/(m²·K). Dach trzcinowy grubości 30 cm odpowiada 10 cm izolacji z wełny mineralnej;
- trwała – odpowiednio ułożona i pielęgnowana wytrzyma 70-80 lat, a w sprzyjających warunkach nawet do 100 lat;
- nieodporna na ogień – aby więc zapewnić sobie bezpieczeństwo, konieczne jest zaimpregnowanie trzciny specjalnym środkiem ogniochronnym;
- wymaga częstej konserwacji – żeby strzecha przez wiele lat zdobiła i chroniła dom, trzeba ją poddawać dość częstym zabiegom konserwacyjnym;
- trudna i czasochłonna w u układaniu – strzechę na dachu o powierzchni 200 m² układa się jeden do dwóch tygodni. Prace są skomplikowane i do ich przeprowadzenia trzeba zatrudniać dobrych specjalistów, a tych nie ma zbyt wielu;
- droga – dużo kosztuje sam materiał, ale wysoki jest także koszt wykonania.
Przed decyzją o wyborze pokrycia dachu trzeba wziąć pod uwagę region i okolicę, w jakiej leży działka, jej powierzchnię, położenie wobec stron świata, warunki atmosferyczne (klimat, wiatry, opady, nasłonecznienie, roślinność). Znaczenie ma też bryła domu, liczba okien, kominów, stopień skomplikowania połaci – to w dużym stopniu wpływa na cenę dachu. Nie można zapomnieć o przepisach przeciwpożarowych i wymaganiach dotyczących odległości od sąsiednich budynków.
Nowy dach w nowym domu – materiał pokryciowy najlepiej jest wybrać przed zamówieniem projektu. Można wtedy dobrać konstrukcję więźby oraz rodzaj i nachylenie dachu do rodzaju pokrycia. Ciężkie pokrycia – jak trzcina i łupek – wymagają solidnej konstrukcji. Pod wióry lub gonty drewniane można zastosować konstrukcję o mniejszych przekrojach elementów – taka więźba może się okazać tańsza. Ważny jest także stopień skomplikowania dachu, który często zwiększa koszty wykonania pokrycia.
Nowy dach w starym domu – trzeba starannie sprawdzić wymiary i stan techniczny istniejącej więźby. Jeżeli zmieniamy pokrycie na cięższe (np. z gontu bitumicznego na trzcinę), należy sprawdzić, czy konstrukcja dachu ją utrzyma. Ważne jest też nachylenie dachu – kryty strzechą musi być dość stromy. Taką kontrolę lulub przeprojektowanie więźby najlepiej powierzyć konstruktorowi domu.
Kalenice na strzechach
W dachach krytych trzciną kalenicę można wykończyć na kilka sposobów. Może ona być:
- z gontów – najczęściej u nas wykonywana. To połączone w odpowiedni sposób dwie połacie gontów zachodzących dołem na trzcinę.
Dziś gonty dodatkowo zabezpiecza się przed ogniem impregnatem. Taka kalenica jest szczelna i zapewnia doskonałą wentylację i trwałość pokrycia dachowego; - wrzosowa – niegdyś na ostatnią warstwę trzciny, po ułożeniu dodatkowej warstwy mającej za zadanie odprowadzać na zewnątrz nadmiar wilgoci, układało się wrzos. Dziś w celul zwiększenia trwałości osłania się go dodatkowo siatką o drobnych oczkach. Można też na ostatniej warstwie trzciny ułożyć izolację z papy lulub folii i dopiero na tym podłożu układać wrzos. Kalenicę wrzosową trzeba odnawiać co pięć-siedem lat;
- darniowa (trawiasta) – darń układa się ją na izolacji. Kalenica ta wymaga dobrego wykonania i renowacji co dziesięć lat. Trawa będzie długo świeża, jeśli będzie się ją zraszać poprzez zamontowany na stałe wąż;
- tkana – robi się ją z wikliny lulub leszczyny, którą strzecharz splata w miejscu kalenicy, tworząc misterne wzory. Trwałość takiej kalenicy szacuje się na 5-20 lat;
- trzcinowa – tworzy ją czapa z przystrzyżonych snopków nałożona na ostatnią warstwę trzciny. Mocuje się ją tak, by woda – spływając wzdłuż trzciny – nie przedostawała się pod pokrycie. Kalenica trzcinowa wytrzymuje do 25 lat;
- słomiana, z kozłami z łupków dębowych – jest zrobiona z wodorostów morskich i niemłóconej słomy żytniej. Można ją układać na dachu ze sztywnym poszyciem. Taka kalenica zapewnia doskonałą wentylację dzięki sztywnym blaszkom wodorostów, między którymi bez przeszkód cyrkuluuluuluje powietrze. Do zwieńczania tych kalenic stosuje siędrewniane kozły ciosane lulub rżnięte. Dociskają one materiał użyty do wykonania kalenicy,
zapobiegając jego rozwiewaniu oraz wybieraniu przez ptaki. Kalenicę słomianą koniecznie należy odnawiać co pięć lat; - ceramiczna – tworzą ją gotowe elementy ceramiczne, które są też dodatkowym zabezpieczeniem przeciwogniowym dachu;
- miedziana – elementy są bardzo podobne do ceramicznych, ale wykonane z blachy miedzianej, przez co dużo trwalsze. Na dachu pokrytym trzciną nie instaluluje się rynien, dlatego tlenek miedzi spłukiwany przez opady skazi glebę wokół budynku. Jeśli kalenica będzie miedziana, trzeba zrobić system odprowadzania z niej wody opadowej (np. łańcuchy kierujące wodę do specjalnych studzienek lulub kanalizacji deszczowej).
Dom ze strzechą: wideo
Jan Sabiniarz, architekt z Borów Tucholskich opowiada o swoim domu pod strzechą. Dom jest murowano-drewniany, kryty strzechą, nowoczesny, a równocześnie regionalny.
