Badania archeologiczne na działce. Co zrobić, gdy budowa domu koliduje ze stanowiskiem archeologicznym

Na terenie Polski zlokalizowano do tej pory ponad 500 tys. stanowisk archeologicznych. Może się zdarzyć, że działka, na której chcemy wznieść dom, kryje takie miejsce. Podpowiadamy, jak przeprowadzić badania archeologiczne i budować ze spokojną głową.

Prace nad tworzeniem Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) rozpoczęto w 1978 r. Ich celem jest powierzchniowe zbadanie całego obszaru naszego kraju pod kątem występowania zabytków archeologicznych, stworzenie ich ewidencji oraz prowadzenie prac konserwatorskich. Siatka AZP dla obszaru całej Polski jest udostępniana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w postaci usługi sieciowej pod adresem: http://mapy.zabytek.gov.pl/AZP/service.svc/get.

Spis treści

1. Kiedy trzeba zrobić badania archeologiczne działki
2. Przed kupnem działki
3. Umowa z firmą archeologiczną
4. Wniosek o przeprowadzenie badań archeologicznych
5. Badania archeologiczne na działce
6. Sprawozdanie z badań i zwolnienie działki
7. Ile kosztują badania archeologiczne na działce

Kiedy trzeba zrobić badania archeologiczne działki

Może się zdarzyć, że działka budowlana, na której chcemy wznieść dom, pokrywa się, nawet w niewielkim zakresie, ze stanowiskiem archeologicznym lub jest w niedużej odległości od niego. W takim wypadku przed uzyskaniem pozwolenia na budowę należy przeprowadzić badania archeologiczne. Nie trzeba zawsze badać całej działki. Badania wykonuje się tylko dla terenu inwestycji, który leży w granicach stanowiska archeologicznego lub jest w jego bezpośrednim sąsiedztwie.

Badania archeologiczne robi się tylko na obszarze, na którym będą prowadzone prace ziemne. Są to:

• wykopy pod fundamenty,
• wykopy pod piwnice,
• trasy przeprowadzenia mediów,
• niwelacja terenu.

Przed kupnem działki

Wszystkie gminy powinny mieć opracowaną ewidencję zabytków. Jeśli dla interesującego nas terenu jest opracowany miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, są w nim umieszczone informacje o stanowiskach archeologicznych. Jeżeli nie ma planu miejscowego, należy wystąpić z wnioskiem o wydanie decyzji o warunkach zabudowy. W takim wypadku w razie istnienia tam stanowiska archeologicznego, zostanie to opisane w decyzji. W ślad za tym urząd wyda zalecenia dotyczące wykonania badań archeologicznych.

Umowa z firmą archeologiczną

Usługę badania terenu działki wykonują firmy archeologiczne zatrudniające uprawnionych do takich prac archeologów. Należy w tym celu zawrzeć umowę z wybranym przedsiębiorstwem. Przeprowadzenie formalności związanych z uzyskaniem pozwolenia na badania można również powierzyć tej firmie, gdyż z pewnością wykona ona je sprawniej niż inwestor. Tym bardziej, że we wniosku o badania działki należy podać dane firmy archeologicznej oraz dołączyć do niego przygotowane przez nią dokumenty.

Wniosek o przeprowadzenie badań archeologicznych

Zgodę na badania archeologiczne wydaje Wojewódzki Konserwator Zabytków. Ma on 30 dni na wydanie decyzji, warto więc przygotować wniosek odpowiednio wcześniej przed pracami ziemnymi na działce.

Do wniosku należy dołączyć:

• dokument potwierdzający prawo do korzystania z nieruchomości na cele budowlane – zwykle jest to akt własności działki,
• mapę topograficzną w skali 1:10 000 lub większej z naniesionym miejscem planowanych badań archeologicznych,
• plan prac archeologicznych z naniesionymi miejscami dotychczasowych i planowanych badań w nawiązaniu do punktów osnowy geodezyjnej poziomej i wysokościowej w skali 1:500.

Firma archeologiczna powinna dostarczyć do wniosku:

• program prowadzenia badań archeologicznych,
• dokument potwierdzający gotowość muzeum lub innej jednostki organizacyjnej do przyjęcia zabytków archeologicznych,
• opis sposobu uporządkowania terenu po zakończeniu badań,
• dane osoby kierującej badaniami archeologicznymi,
• dokumenty potwierdzające uprawnienia kierownika badań archeologicznych zgodnie z ustawą o ochronie i opiece nad zabytkami,
• oświadczenia osoby kierującej badaniami archeologicznymi o przyjęciu obowiązku kierowania tymi badaniami albo samodzielnego ich wykonywania.

Badania archeologiczne na działce

Najczęściej mają postać nadzoru archeologicznego. Uprawniony archeolog uczestniczy w pracach ziemnych prowadzonych na naszej posesji już od momentu zdjęcia humusu. Kontroluje prace przy wykopach, żeby nie przeoczyć ewentualnych artefaktów. W trakcie prac wykonuje pomiary, przygotowuje dokumentację fotograficzną oraz rysunkową.

W razie natrafienia na zabytek ruchomy lub nieruchomy powinien go zabezpieczyć i powiadomić wojewódzkiego konserwatora zabytków, który ma 5 dni na dokonanie jego oględzin. Jeśli konserwator w tym terminie nie sprawdzi terenu badań, można prowadzić dalsze prace.

W razie wizji lokalnej konserwator może stwierdzić, że wartość zabytku nie jest bardzo duża, i zezwolić na dalszą budowę. Jeśli jednak będzie mieć do czynienia z cennym znaleziskiem, może wstrzymać prace budowlane nawet na 6 miesięcy. W takiej sytuacji konserwator może nakazać wykonanie na terenie działki metodycznych badań wykopaliskowych, przy których będzie pracować liczniejsza grupa archeologów, żeby odnaleźć i zabezpieczyć wszelkie zabytkowe przedmioty. Jednak w przypadku działek pod domy jednorodzinne niezwykle rzadko dochodzi do takiej sytuacji.

Sprawozdanie z badań i zwolnienie działki

Po badaniach archeolog przygotowuje sprawozdanie, które należy złożyć w urzędzie konserwatora zabytków. Na jego podstawie działka może zostać zwolniona do prowadzenia dalszych prac budowlanych.

Ile kosztują badania archeologiczne na działce

Za badania archeologiczne płaci inwestor. Każde badanie wykonywane przez archeologów jest wyceniane indywidualnie. Koszt zależy od wielkości terenu, na którym będą prowadzone prace i zakresu badań. Na wielkość zapłaty wpływ ma także ukształtowanie terenu, rodzaj gruntu, trudność prac. Inną kwotę trzeba zapłacić, jeśli będzie to tylko nadzór archeologiczny. Przy standardowym zakresie na badania archeologiczne wraz z niezbędną dokumentacją przygotowaną przez fachowców trzeba przeznaczyć mniej więcej 1000 zł. Koszt może znacznie wzrosnąć, jeśli dojdzie do znaleziska i prace archeologiczne będą bardziej zaawansowane.

Anna Kazimierowicz