Irysy (kosaćce) w ogrodzie: gatunki, uprawa i pielęgnacja irysów kłączowych i cebulowych
Irysy (kosaćce) to rośliny chętnie sadzone w ogrodach ze względu na ich dekoracyjne kwiaty. W uprawie spotyka się zarówno irysy kłączowe, jak i irysy cebulowe. Oto poradnik dla tych, którzy chcą mieć kosaćce w ogrodzie.
Autor: GettyImages
Kosaciec syberyjski (łac. Iris sibirica)
Spis treści
- Irysy w ogrodzie
- Irysy - najpopularniejsze gatunki do ogrodów
- Irysy kłączowe - irysy bródkowe
- Inne irysy kłączowe: irys syberyjski, irys żółty, irys niski
- Warunki uprawy irysów cebulowych
- Wykopywanie cebul irysów
Irysy w ogrodzie
Irysy lub inaczej kosaćce (łac. Iris) to duży, liczący sobie ponad 200 gatunków rodzaj roślin, różniących się między sobą zarówno wyglądem, jak i wymaganiami uprawowymi. W ogrodach spotyka się głównie dwa typy tych roślin: irysy kłączowe i irysy cebulowe. Niektóre z nich są bardzo wytrzymałe i doskonale radzą sobie w naszym klimacie, inne to delikatne i wrażliwe rarytasy, wymagające troskliwej opieki.
Wśród licznych gatunków irysów wyróżnia się mnóstwo odmian. Każdego roku hodowcy tworzą nowe odmiany o coraz ciekawszych kształtach kwiatów i zaskakujących zestawieniach ich barw.
Irysy - najpopularniejsze gatunki do ogrodów
Do najważniejszych irysów sadzonych w naszych ogrodach należą:
- Kosaćce bródkowe (łac. Iris x hybrida) - należą do irysów kłączowych. To grupa irysów o bardzo dużych kwiatach, których płatki mogą być różnej barwy (w zależności od odmiany), często w ciekawych zestawieniach kolorystycznych. U wielu odmian kosaćców bródkowych brzegi płatków mają kontrastowo zabarwione obwódki, są pofalowane lub fryzowane. Liczba odmian jest ogromna. W zależności od odmiany kosaćce bródkowe kwitną od końca kwietnia do lipca.
- Kosaciec syberyjski (łac. Iris sibirica) – tworzy okazałe kępy złożone z długich i wąskich jasnozielonych liści, przypominających trawę. Kwitnie wiosną, kwiaty są delikatne, niebieskofioletowe (są odmiany o kwiatach czysto niebieskich, białych lub purpurowych). Kosaciec syberyjski jest długowieczny – w tym samym miejscu może rosnąć wiele lat.
- Kosaciec żyłkowany (łac. Iris reticulata) – to główny przedstawiciel irysów cebulowych. Dorasta do 15 –20 cm wysokości, kwitnie wczesną wiosną (marzec–kwiecień). Odmiany mają kwiaty niebieskie lub fioletowe często z plamkami i cętkami. Liście są wąskie. Kosaćce żyłkowane nadają się na rabaty złożone z niskich bylin, do ogródków skalnych, można je też sadzić grupami na trawnikach.
- Kosaciec Danforda (łac. Iris danfordiae) – należy do irysów cebulowych. Kwitnie w marcu–kwietniu, kwiaty mają żółty kolor. Lubi miejsca zaciszne i słoneczne.
- Kosaciec żółty (łac. Iris pseudacorus) – to silnie rosnąca bylina z wąskimi zielonymi, dekoracyjnymi liśćmi i okazałymi, jasnożółtymi kwiatami. Kwitnie od maja do lipca. Dobrze rośnie w słońcu i w półcieniu na brzegu stawu i w wodzie do 40 cm głębokości. Roślina całkowicie mrozoodporna. Gatunek kosaćca polecany do oczek wodnych.
Irysy kłączowe - irysy bródkowe
Kosaćce bródkowe to byliny kłączowe o bardzo dużych, barwnych kwiatach, rozwijających się wiosną (w maju i czerwcu) na szczytach wzniesionych, wysokich, sztywnych łodyg. Ze względu na swoją urodę, kosaćce bródkowe doczekały się mnóstwa atrakcyjnych odmian o wyszukanych, często dwubarwnych kwiatach.Irysy bródkowe są odporne na niskie temperatury, przez cały rok mogą pozostawać w gruncie i nie wymagają zimowego okrycia. Jeśli mają obficie kwitnąć, muszą mieć jednak zapewnione słoneczne stanowisko oraz żyzną, przepuszczalną i lekko wilgotną glebę. Po kwitnieniu ich pędy kwiatowe powinny zostać ścięte.
Co kilka lat (3-4 lata) kosaćce bródkowe wymagają odmładzania, w przeciwnym razie zaczynają coraz słabiej kwitnąć i karleć. Ich rozmnażanie i sadzenie to jednak zadanie dość szczególne. Źle przeprowadzony zabieg skutkuje brakiem kwiatów lub nawet całkowitą utratą roślin, dlatego należy wiedzieć, jak prawidłowo go wykonać.
Do rozmnażania i odmładzania kosaćców bródkowych wykorzystujemy kłącza, które w drugiej połowie sierpnia delikatnie wykopujemy i dzielimy na mniejsze kawałki, przecinając ostrym nożem w miejscu przewężenia. Przeznaczone do sadzenia odcinki kłaczy powinny mieć co najmniej 5 cm długości i posiadać 2-3 pąki oraz rozetę liści. Muszą być też jędrne, grube i zdrowe, bo tylko wtedy będą obficie kwitły. Wysuszone, stare lub chore kawałki kłączy należy usunąć, gdyż z nich kwiatów już nie będzie. Przed sadzeniem kłączy należy ściąć ich liście na wysokości 10-15 cm, a zbyt długie korzenie skrócić. Następnie trzeba wykopać dołek i usypać na jego środku niewielki kopczyk ziemi, na którym układamy kłącze w taki sposób, aby rozeta liściowa była skierowana do góry, a korzenie rozłożone równomiernie na kopczyku. Tak przygotowaną sadzonkę przykrywamy cienką warstwą ziemi i podlewamy. Cały proces może wydawać się skomplikowany, ale trzeba pamiętać, że kłącza posadzone zbyt głęboko lub narażone na zamakanie mogą nie wydać kwiatów lub całkowicie obumrzeć. Młode kłącza sadzimy w grupach po kilka sztuk (co około 30 cm) w żyznej, wzbogaconej kompostem glebie. Kosaćce bródkowe wspaniale wyglądają w grupach i nadają się na kwiat cięty.
Autor: GettyImages
Irysy bródkowe to byliny o ozdobnych kwiatach i liściach
Inne irysy kłączowe: irys syberyjski, irys żółty, irys niski
Mniej popularnymi, choć także bardzo dekoracyjnymi irysami kłączowymi są:
- kwitnący w czerwcu i lipcu kosaciec syberyjski - o kwiatach niebieskich lub fioletowych,
- kwitnący w maju i czerwcu kosaciec żółty - o kwiatach w żółtym kolorze.
Oba gatunki kosaćców bardzo dobrze znoszą nasz klimat i nie wymagają zimowego okrycia. Bywają spotykane nie tylko w ogrodach, ale też na stanowiskach naturalnych, np. nad brzegami zbiorników wodnych i na łąkach. W jednym miejscu mogą rosnąć przez wiele lat, tworząc ładne, gęste, rozłożyste kępy. Jeśli mają obficie kwitnąć, wymagają słonecznego stanowiska i wilgotnego, próchniczego, żyznego, lekko kwaśnego podłoża. Doskonale czują się nad wodą, dlatego najlepiej sadzić je w pobliżu stawów lub oczek wodnych. W przeciwieństwie do kośćców bródkowych, preferują wilgotne, a nawet podmokłe gleby i źle znoszą suszę. Nie wymagają też przycinania ani regularnego odmładzania. Oba gatunki poosiadają także liczne odmiany ozdobne.
Do kłączowych irysów zalicza się też uroczy, osiągający zaledwie 20-30 cm wysokości kosaciec niski (Iris pumila). Gatunek ma duże, zwykle fioletowe kwiaty i zakwita w kwietniu. W przeciwieństwie do poprzednich irysów, preferuje gleby przepuszczalne i raczej suche. Może rosnąć zarówno w słońcu jak i w niewielkim półcieniu. Doskonale sprawdza się jako roślina na skalniaki.
Warunki uprawy irysów cebulowych
Zupełnie inną grupę irysów stanowią irysy cebulowe. Wśród nich jest wiele pięknych, ale też delikatnych roślin o dość wysokich wymaganiach uprawowych. Do popularnych należy kosaciec żyłkowany, osiągający 15-20 cm wysokości i kwitnący wczesną wiosną (w marcu-kwietniu).
Kosaćce cebulowe wymagają słonecznego stanowiska i żyznej, próchniczej, przepuszczalnej, niezbyt wilgotnej gleby. Dobrze znoszą niskie temperatury i nie oczekują zimowego okrycia, ale ich cebule mogą pozostać w gruncie jedynie kilka lat, bo po potem zwykle giną. Aby przedłużyć ich żywot, należy co 2-3 lata wykopać cebule po kwitnieniu i przechować w przewiewnym miejscu (17-20 st. C). Do gruntu sadzi się je ponownie jesienią (we wrześniu), umieszczając na głębokości 5-10 cm.
Podobnym, ale nieco wcześniej kwitnącym (w marcu), o żółtych kwiatach irysem cebulowym jest kosaciec Danforda (Iris danfordiae). Roślina ma zbliżone wymagania do irysa żyłkowanego, ale jest od niego mniej odporna na niskie temperatury i wymaga zimowego okrycia.
Bardzo pięknymi, ale niezbyt mrozoodpornymi gatunkami irysów cebulowych są też kosaćce holenderskie (Iris x hollandica) - kwitną koniec VI-VII, wys. 60-80 cm i kosaćce bucharskie (Iris bucharica) - kwitną k. IV-V, wys. 40-50 cm.
Wykopywanie cebul irysów
Cebule większości irysów po kwitnieniu i zasuszeniu liści należy wykopać, przechować w ciepłym i przewiewnym miejscu, a następnie znów posadzić do gruntu jesienią, przestrzegając odpowiednich terminów (irysy kwitnące latem oraz irys Danforda, sadzi się w październiku, natomiast irysy kwitnące wczesną wiosną - we wrześniu). Po posadzeniu, irysy solidnie zabezpieczamy przed zimą grubą warstwą kory, torfu lub suchych liści. Mimo troskliwej opieki, wiele irysów cebulowych po kilku latach uprawy marnieje, dlatego co jakiś czas trzeba kupić nowe cebulki.
Zobacz w galerii zdjęć różne gatunki irysów
Autor: GettyImages
Kosaciec syberyjski (łac. Iris sibirica)
