Co to jest zmęczenie gleby? Przyczyny, skutki, zapobieganie zmęczeniu gleby
Zmęczenie gleby to zjawisko, które polega na zmniejszeniu się urodzajności gleby. Przeczytaj, jakie są przyczyny i skutki zmęczenia gleby, jak zapobiegać zmęczeniu gleby i co robić, gdy mamy do czynienia z tym zjawiskiem.
Na każdej, nawet niewielkiej działce możemy stworzyć wspaniały ogród, ale jeśli będziemy uprawiać w nim rośliny użytkowe, musimy bardzo uważać, aby nie doprowadzić do tzw. zmęczenia gleby. To szczególne zjawisko polega głównie na dużym wyeksploatowaniu gleby przez wieloletnią uprawę jednego gatunku rośliny, co poważnie zaburza zachodzące w glebie procesy biologiczne i niszczy równowagę w jej składzie chemicznym, a także może zmienić odczyn pH.
>>Przeczytaj też: Gleba kwaśna czy zasadowa? Jak sprawdzić odczyn gleby
Skutki zmęczenia gleby
Wynikiem tych zaburzeń jest radykalny spadek żyzności gleby oraz pogorszenie się struktury gleby i stosunków powietrzno-wodnych. W glebie zaczyna gromadzić się zbyt dużo substancji odżywczych, niewykorzystywanych przez uprawianą roślinę i pojawiają się niedobory pierwiastków, które są jej najbardziej potrzebne do wzrostu i rozwoju. Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy systematycznie nawozimy rośliny, nie przeprowadzając wcześniej szczegółowej analizy składu chemicznego gleby.
Uprawiając konkretny gatunek rośliny na jednym stanowisku przez kilka lat, ryzykujemy też nagromadzenie się w podłożu przetrwalnikowych form chorób i szkodników, typowych dla danej rodziny roślin (m.in. bakterii, wirusów, grzybów i nicieni), co z kolei prowadzi do wtórnego zakażania upraw w kolejnych latach oraz wyeliminowania pożytecznych mikroorganizmów.
Za zmęczenie gleby odpowiadają przede wszystkim rośliny wieloletnie takie jak np. drzewa i krzewy owocowe, truskawki czy rabarbar, ale także warzywa jednoroczne, uprawiane na tym samym stanowisku przez kilka lat.
>>Przeczytaj też: Ziemia w ogrodzie. Jaka powinna być dobra ziemia w ogrodzie
Objawy zmęczenia gleby
Objawów zmęczenia gleby raczej nie zauważymy gołym okiem, ale z pewnością możemy je zaobserwować podczas sezonu wegetacyjnego. Posadzone kolejny raz w tym samym miejscu ogórki, marchew czy rzodkiewka, będą dużo gorzej się rozwijały, wydadzą mniejsze i gorszej jakości plony oraz częściej będą zapadały na choroby i szybciej zostaną zaatakowane przez szkodniki. Ich korzenie będą niewyrośnięte i zdeformowane, a części zielone słabe i źle wybarwione.
Również drzewa i krzewy owocowe, a także truskawki i warzywa wieloletnie bardzo ucierpią, jeśli posadzimy je na stanowisku wcześniej zajmowanym przez ten sam gatunek roślin (np. wtedy, gdy na zlikwidowanej plantacji truskawek założymy nową plantację tej rośliny lub w miejsce wykarczowanej śliwy lub jabłoni posadzimy ponownie posadzimy takie samo drzewo). Młode pędy drzew będą krótkie i słabe, a cała roślina będzie miała zahamowany wzrost i rozwój. Zmęczenie gleby wyraźnie odbije się też na ich owocowaniu, gdyż plony będą znacznie mniejsze, a owoce gorszej jakości. Rośliny bardzo szybko będą też atakowane przez choroby i szkodniki.
Jak zapobiegać zmęczeniu gleby
Kiedy dojdzie na naszej działce do zmęczenia gleby, możemy mieć spory problem z przywróceniem żyzności i równowagi biologicznej w podłożu, gdyż skutki tego groźnego zjawiska mogą być odczuwalne nawet przez wiele lat. Z tego względu znacznie lepiej jest zapobiegać niekorzystnym zmianom w glebie niż naprawiać wyrządzone przez złą uprawę roślin szkody.
Do najważniejszych zabiegów profilaktycznych, zapobiegających zmęczeniu gleby należy prawidłowy płodozmian, polegający na doborze i uprawie w kolejnych latach na danym stanowisku odpowiednich roślin oraz unikaniu sadzenia po sobie roślin wieloletnich, należących do tej samej rodziny botanicznej. Ważne jest też zachowanie odpowiedniego okresu przerwy między uprawami tego samego gatunku na tym samym miejscu (co najmniej 3-4 lata). Prawidłowy płodozmian może bardzo skutecznie zabezpieczyć glebę przed wyjałowieniem, a nawet podnieść jej żyzność, dlatego warto stosować się do jego zasad (nie uprawiać po sobie roślin z tej samej rodziny botanicznej, w kolejnych latach planować uprawy w taki sposób, aby rośliny mniej wymagające zajmowały stanowiska po gatunkach z dużymi potrzebami pokarmowymi).
Nie bez znaczenia jest też uprawa współrzędna roślin. Odpowiednio dobrane gatunki, posadzone w swoim bliskim sąsiedztwie, mogą skutecznie chronić się wzajemnie przed chorobami i szkodnikami, dzięki czemu w glebie nie będą gromadziły się ich formy przetrwalnikowe (np. pory i cebula chronią marchew przed połyśnicą marchwianką, natomiast marchew odstrasza szkodnika cebulowych - śmietkę cebulankę).
Bardzo dobrze na jakość i żyzność gleby wpłynie też uprawa roślin strukturotwórczych, przeznaczonych do przekopania na zielony nawóz (m.in. facelia, gryka, żyto oraz rośliny motylkowe, np. bobik, lucerna, seradela, koniczyna, łubin, peluszka).
Co zrobić, gdy mamy do czynienia ze zmęczeniem gleby
Jeśli jednak przez błędy uprawowe gleba w naszym ogrodzie już uległa zmęczeniu, działania prowadzące do jej rekultywacji muszą być bardziej zintensyfikowane. Działania należy rozplanować na kilka lat, stosując w tym czasie uprawę roślin na zielony nawóz, oczyszczenie podłoża z resztek roślinnych pozostałych po uprawie głównej (np. korzeni drzew), nawożenie organiczne kompostem i obornikiem, głębokie przekopywanie podłoża, przemienną uprawę roślin fitosanitarnych ( uprawy jednogatunkowe, np. owies, kukurydza, żyto, gorczyca biała, gryka lub wysiew mieszanek, np. owies + seradela, żyto + koniczyna), wprowadzenie do gleby efektywnych mikroorganizmów (tzw. Emy).
>>Przeczytaj też: Nawozy organiczne: obornik, kompost, torf, kora, nawozy zielone
