Domy przysłupowe perłą budownictwa regionalnego na Dolnym Śląsku
Domy przysłupowe występują w regionie od Dolnego Śląska przez północne Czechy, Górne Łużyce, aż po Szwajcarię Saksońską. Dla nadgranicznego terenu Polski, Czech i Niemiec ukuto określenie Kraina Domów Przysłupowych. Jak zbudowany jest dom przysłupowy i jaką ma wartość architektoniczną?
Spis treści
- Jak zbudowane są domy przysłupowe?
- Dom przysłupowy - charakterystyczny mur pruski lub szachulec
- Galeria - zobacz domy przysłupowe tradycyjne i projekty nowoczesnych domów przysłupowych
- Dom przysłupowy - ginąca tradycja
- Powrót domów przysłupowych
Jak zbudowane są domy przysłupowe?
Mówi się o nich domy sudeckie, domy łużyckie (po niemiecku – das Umgebindehaus, po czesku – podstávkový dům), jednak fachowa nazwa pochodząca od konstrukcji budynku, a nie terenów występowania to dom przysłupowy. Istotą takiego domu jest to, że górne kondygnacje opierają się na tak zwanych przysłupach, czyli łukowatych podporach otaczających drewnianą izbę zrębową. Przysłupy przypominają arkady, są ozdobnie rzeźbione.
Między nimi znajdują się okna izby zrębowej (belkowej) – drewnianej „skrzyni”, która nie pełni funkcji nośnej dla wyższych kondygnacji. To część mieszkalna, w której tradycyjnie siedzibę mieli tkacze. Skomplikowana konstrukcja została wymyślona właśnie dla nich, by dobrze tłumić drgania krosna.
Izba zrębowa była oddzielona sienią (ze schodami na piętro) od gospodarczej, na ogół murowanej z kamienia lub cegły. W części gospodarczej mogła się mieścić na przykład stajnia.
Dom przysłupowy - charakterystyczny mur pruski lub szachulec
Na ogół domy przysłupowe są piętrowe, z poddaszem i dachem dwuspadowym z naczółkami lub mansardowym. Widoczne na elewacji piętra belki ułożone krzyżowo (mur pruski) to tak zwana konstrukcja ryglowa. Przestrzeń między belkami wypełniały słoma lub glina (szachulec).
Ale kombinacje mogły być różne – zdarzają się budynki o konstrukcji zrębowo-ryglowej, a także zrębowo-zrębowej. W niektórych dach spoczywa bezpośrednio na przysłupach.
Przeczytaj też:
- Dach dwuspadowy - projekt dachu. Zalety dachów dwuspadowych
- Dach mansardowy: konstrukcja, izolacja i pokrycie dachowe
- Elewacja domu jak mur pruski. Jak wykonać mur pruski?
Galeria - zobacz domy przysłupowe tradycyjne i projekty nowoczesnych domów przysłupowych
Autor: Maciej Gładysiewicz, archiwum Muratora
Dom pod Mandragorą w Pobiednej koło Świeradowa-Zdroju podczas Dni Otwartych Domów Przysłupowych w 2022 roku
Dom przysłupowy - ginąca tradycja
Rozkwit tej architektury przypadł na XIX w. i z tego okresu pochodzi większość zachowanych przykładów. Wiele z nich zostało odrestaurowanych i służy jako baza agroturystyczna. Raz w roku, także te domy, które nie są otwarte dla turystów, oglądać można w maju podczas Otwartych Dni Domów Przysłupowych. W 2023 roku odbędą się 28 maja.
Po II wojnie światowej zaprzestano budowania w tej technologii. W wielu wsiach, na przykład w Wyszkowie, widać niestety działanie czasu, a mieszkańcy nie zawsze są świadomi, jaką wartość dla krajobrazu mają ich domy. Zamurowane izby zrębowe, styropian na elewacjach, plastikowe okna, pastelowe róże i żółcienie zamiast białego tynku – wszystko to sprawia, że niektóre domy trudno skojarzyć z ich historycznymi pobratymcami. Właściciele powiększają okna albo zamieniają je na plastikowe, usuwają łupek lub ceramiczne pokrycie z dachów, zastępując je blachodachówką
Są też jednak wsie, których wyjątkowa aura, autentyczność lokalnej architektury sprawiają, że przeprowadzają się tam ludzie z pobliskich aglomeracji, artyści świadomi wartości tych domów – tak jest na przykład w zadbanej wsi Antoniów pod Jelenią Górą.
Powrót domów przysłupowych
Rozmaitość form domu przysłupowego miała być inspiracją dla architektów, którzy wzięli udział w międzynarodowym konkursie na wykreowanie jego współczesnej interpretacji – modelowego domu jednorodzinnego o cechach architektury regionalnej.
O konkursie: Nowe domy przysłupowe
Organizatorami były wrocławski oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich, Stowarzyszenie Dom Kołodzieja oraz ze strony niemieckiej Stowarzyszenie Fachring Umgebindehaus. Jego celem było ratowanie krajobrazu kulturowego Krainy Domów Przysłupowych, których z roku na rok jest coraz mniej.
Stowarzyszenie Dom Kołodzieja chce, by spośród wyłonionych projektów zostały wybrane przynajmniej trzy, które po przygotowaniu projektu budowlanego tutejsi mieszkańcy będą mogli kupić za symboliczną złotówkę. Jeden ma być bardziej nowoczesny, drugi bardziej tradycyjny, trzeci z możliwością przeznaczenia na funkcje usługowe.
