Spis treści
Misja ochrony zapomnianych budowli
Fundacja Ochrony Zabytków Architektury Drewnianej powstała z inicjatywy Filipa Gawlińskiego, który od lat angażuje się w ratowanie drewnianych budowli.
- Każdy budynek, który ma pewne walory - historyczne, estetyczne, czy sentymentalne - może mieć znaczenie dla państwowości polskiej, nawet jeśli nie jest obiektem zabytkowym. To, że nikt nie wpisał go w rejestr, nie oznacza, iż takim zabytkiem nie jest w praktyce. Zająłem się wiec tymi wszystkimi starymi, nazwijmy to kolokwialnie, budynkami zasługującymi na ochronę.
Pierwotnie obszar prac obejmował rodzinne tereny założyciela - Żuławy - a sama Fundacja początkowo działała nieformalnie, oficjalnie została zarejestrowana w 2019 roku.
- Chronimy dziedzictwo drewnianej architektury, ponieważ w starych domach przechowały się wartości współcześnie zapomniane: stosowna architektura, harmonijny krajobraz, humanistyczna idea budowania, oszczędność środków i potrzeb – tłumaczy Gawliński i dalej podkreśla znaczenie budownictwa drewnianego:
Budownictwo drewniane jest jedną z trzech podstawowych technologii budowlanych w działalności człowieka. Pozostałe to budownictwo kamienne i gliniane, które bardzo często powiązane są z drewnianym. Wszystkie trzy i tylko te trzy są w pełni wartościowe: jako substancja budowlana i trwała konstrukcja. Wszystkie trzy są w pełni zharmonizowane ze środowiskiem naturalnym.
Ważnym elementem działalności Fundacji jest także dbanie o kontekst (otoczenie i przeznaczenie), w jakim znajdują się te budowle.
- Architektura ma sens, jeśli współkształtuje krajobraz, osiąga pełnię, gdy spełnia swoje przeznaczenie, czyli jest użytkowana. Dlatego działalność Fundacji to nie tylko ochrona zabytków architektury, ale także ochrona dziedzictwa agrokultury, rzemiosł tradycyjnych, ochrona środowiska. Każdemu remontowanemu zabytkowi towarzyszy kilku lub kilkunastohektarowy obszar, który pozwala na zasiedlenie gospodarstwa i egzystencję.
Finansowanie działań Fundacji
Przez pierwsze pięć lat swojej działalności Fundacja Ochrony Zabytków Architektury Drewnianej otrzymywała wsparcie finansowe od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
- Ministerstwo Kultury wspierało, finansowało nasze działania, co umożliwiło nam realizację wielu projektów ochrony zabytków – mówi Filip Gawliński.
Jednak z powodu towarzyszącej temu biurokracji oraz zmieniających się regulacji, zdecydowano się na inne formy pozyskiwania środków, rezygnując z dofinansowań publicznych na rzecz bardziej elastycznych rozwiązań.
Obecnie Fundacja zarządza około 30 drewnianymi budynkami, zarówno pojedynczymi, jak i w zespołach, z których każdy ma zostać przekształcony w sposób, który zapewni nie tylko ich ochronę, ale i funkcjonalność. Dochody z działalności tych obiektów mają służyć jako wsparcie dla kolejnych renowacji, a także dla ochrony nie tylko samych zabytków, ale i otaczającego je krajobrazu.
Dodatkowo osoby zainteresowane wsparciem działań związanych z ochroną zabytków mają możliwość wykupienia abonamentów – miesięcznych lub rocznych. Taki abonament pozwala na udzielanie regularnego wsparcia, a także umożliwia uczestnictwo w organizowanych przez Fundację projektach (zwiedzanie obiektów, warsztaty).
i
Zabytki pod ochroną
Jak już wspomniano, Fundacja Ochrony Zabytków Architektury Drewnianej opiekuje się obecnie około 30 budowlami, które znajdują się przede wszystkim w województwie warmińsko-mazurskim, ale także w innych regionach Polski.
Przykładami obiektów, którymi opiekuje się Fundacja, są m.in. Zagroda z 1617 roku w Kępniewie (woj. warmińsko-mazurskie), Wiatrak w Palczewie (woj. pomorskie) czy Dom podcieniowy z Boręt (woj. pomorskie).
Jednym z interesujących przykładów jest opisywana na łamach naszego serwisu historia renowacji Zagrody Jastrzębskich w Ojcowskim Parku Narodowym (woj. małopolskie). Budynek ten przez lata pełnił różne funkcje, w tym młyna wodnego, domu letniskowego, a ostatecznie popadł w ruinę. Fundacja przejęła obiekt po jego znacznym zniszczeniu w 2022 roku, kiedy to drzewo spadło na budowlę.
W wyniku podjętych prac ratunkowych zrekonstruowano około 80% oryginalnej konstrukcji. Prace renowacyjne prowadzone są zgodnie z zasadami konserwatorskimi, a Fundacja stara się przywrócić obiektowi jak najwięcej z pierwotnego charakteru, zachowując historyczne detale konstrukcji. Docelowo budynek ma zostać przekształcony w przestrzeń kulturalno-edukacyjną.
Latająca Szkoła Tradycyjnych Rzemiosł Budowlanych
Warto również wspomnieć o ciekawej inicjatywie Fundacji, jaką jest Latająca Szkoła Tradycyjnych Rzemiosł Budowlanych. Projekt ten powstał z potrzeby ożywienia tradycyjnych rzemiosł, które w ostatnich latach zaczęły znikać z polskiego krajobrazu edukacyjnego. Fundacja stawia na przywrócenie tych unikatowych umiejętności poprzez organizowanie warsztatów, które nie tylko uczą, ale i umożliwiają praktyczne zdobycie rzemieślniczych kwalifikacji.
Zaczęliśmy od pomysłu na warsztaty, które pozwolą uczestnikom zdobyć konkretne umiejętności w krótkim czasie. Nie chodzi tylko o zabawę z tradycyjnymi technikami, ale o naukę mistrzostwa w danej dziedzinie.
Latająca Szkoła organizuje warsztaty o różnym stopniu zaawansowania: trzydniowe, pięciodniowe i długoterminowe, skupiając się na takich rzemiosłach jak: murowanie z gliną, układanie dachówek ceramicznych, ciesielstwo czy naprawa elementów drewnianych w zabytkach.
- Naszym celem jest wykształcenie grupy osób, które potem będą mogły szkolić kolejne pokolenia rzemieślników. Praktyka pokazuje, że taka forma edukacji działa skutecznie i jest opłacalna dla uczestników. Jest wiele przypadków, w których pracujący z nami praktykanci po zakończeniu współpracy otwierali własne firmy i kontynuowali pracę w rzemiośle – podsumowuje założyciel Fundacji.
Dom Jastrzębskich w Ojcowie - zdjęcia
Przeczytaj także: Dom "Zośki" po remoncie. To tu Tadeusz Zawadzki zakopał notatki z akcji pod Arsenałem. Będzie muzeum
