Spis treści
- Czyste powietrze. Dlaczego potrzebne były zmiany?
- Najważniejsze zmiany w Czystym powietrzu
- Dłuższa własność budynku
- Operatorzy programu w gminach
- Zaliczki dla wnioskodawców, a nie firm
- Niektóre pompy ciepła z europejskim znakiem jakości
- Baza EPREL
- Ile wniosków wpłynęło?
Czyste powietrze. Dlaczego potrzebne były zmiany?
Program Czyste powietrze działa od 2018 r. W ostatnim czasie dochodziło w nim do nadużyć, których dopuścili się zarówno beneficjenci, jak i firmy wykonujące dla nich prace. Trwał również spór między Ministerstwem Klimatu i Środowiska a organizacjami skupiającymi przedsiębiorstwa z branży grzewczej dotyczący sposobu weryfikacji jakości pomp ciepła. Ulepszenia wymagał także sam system komputerowy do obsługi wniosków.
W efekcie program został zawieszony 28 listopada 2024 r. Rozpoczęto prace nad jego modernizacją i uproszczeniem procedur, zmianą wymogów, tak żeby uszczelnić program i żeby środki publiczne rzeczywiście były przeznaczane na podniesienie standardu energetycznego budynków jednorodzinnych lub lokali. NFOŚiGW deklaruje, że
Nowe zasady stały się bardziej transparentne i ukierunkowane na osoby w trudnej sytuacji ekonomicznej, w tym ubogie energetycznie (niższe progi dochodowe i racjonalizacja kosztów oznaczają większą dostępność dotacji dla mniej zamożnych rodzin).
Wprowadzono wiele zmian związanych z wcześniej niezbyt precyzyjnie sformułowanymi wymogami, co mogło prowadzić do nadużyć. NFOŚiGW deklaruje, że obecnie „wniosek elektroniczny jest łatwiejszy do wypełnienia, ponieważ proces jest zautomatyzowany, nowy formularz jest intuicyjny.”
Najważniejsze zmiany w Czystym powietrzu
W nowej wersji programu zakres i wielkość dofinansowania uzależniono nie tylko od dochodów beneficjentów, lecz także od standardu budynku podlegającego termomodernizacji. Żeby skorzystać z dotacji, konieczne jest także osiągnięcie określonego poziomu jego polepszenia. Celem wydatkowania środków publicznych ma być realna termomodernizacja, która przynosi wymierne efekty.
Nadal obowiązują 3 progi dochodowe: podstawowy, podwyższony i najwyższy (w tym ostatnim zwiększono dopuszczalny dochód, tak że więcej beneficjentów będzie mogło z niego skorzystać).
Wprowadzono 3 progi określające rzeczywisty stan budynku, oparte o wartość wskaźnika zapotrzebowania na energię do ogrzewania. Zależnie od standardu budynku przysługuje inny zakres dotacji (najwyższe wsparcie tylko dla domów w najgorszym stanie przy wykonaniu pełnej termomodernizacji).
Prawidłową i efektywną termomodernizację ma zapewnić „obowiązkowy audyt energetyczny »przed« i świadectwo charakterystyki energetycznej »po« inwestycji, co pozwala zapobiegać przypadkowym, nieefektywnym inwestycjom i tzw. rachunkom grozy.”
Przywrócono także maksymalne kwoty dofinansowania w przypadku ocieplenia przegród i wymiany stolarki. Wcześniejsza rezygnacja z tego wymogu spowodowała pojawianie się zawyżonych faktur na kupno materiałów i prace montażowe. Tak więc obecnie w każdej kategorii dofinansowywanych produktów i prac jest podwójne ograniczenie maksymalnej dotacji, np. do 40%, ale nie więcej niż 8900 zł (podłączenie do sieci ciepłowniczej) lub 480 zł/m² (stolarka okienna).
Dłuższa własność budynku
Obecnie dotacja przysługuje właścicielowi lub współwłaścicielowi budynku albo lokalu, ale tylko jednokrotnie. Własność powinna trwać od co najmniej trzech lat (wyjątkiem są sytuacje, gdy beneficjent nabył takie prawo w wyniku sprawy spadkowej). Ta zmiana wynika z faktu, że beneficjenci przepisywali ułamek własności domu na przykład na pełnoletnie dziecko bez dochodów, które występowało o najwyższe dotacje.
„Wymóg posiadania nieruchomości przez co najmniej 3 lata przed złożeniem wniosku zapobiega nadużyciom i kieruje wsparcie do właścicieli, którzy rzeczywiście planują modernizację” – komentuje NFOŚiGW.
Operatorzy programu w gminach
Pomoc finansowa w podniesieniu standardu energetycznego budynków jest szczególnie potrzebna osobom zagrożonym ubóstwem energetycznym, które mogą skorzystać z najwyższych dotacji. Są to w przeważającej mierze osoby w starszym wieku, często bez większych umiejętności posługiwania się komputerem i internetem. Wniosek o dofinansowanie można złożyć na wiele sposobów (także w wersji papierowej), ale musi być wypełniony elektronicznie w systemie GWD (Generatorze Wniosków o Dofinansowanie). Trzeba tam założyć konto, które będzie służyć do obsługi wniosku o dotację. Dlatego wprowadzono operatorów, którzy mają pomóc wnioskodawcom. Ich zadaniem jest pokierowanie beneficjentem i udzielenie mu wsparcia na każdym etapie: planowania, realizacji i rozliczania inwestycji.
Operatorami są gminy, które przystąpią do programu, oraz 16 wojewódzkich oddziałów NFOŚiGW. Wg stanu na 11 czerwca 1129 gmin podpisało porozumienia operatorskie, a kolejnych prawie 200 jest w trakcie załatwiania procedury. To jest niemal połowa gmin w Polsce. Ten krok tak ocenia NFOŚiGW:
Wzmocniono rolę gmin, będących najbliżej potrzeb swoich mieszkańców, jako operatorów zapewniających kompleksową pomoc: od oceny możliwości uzyskania wsparcia, przez m.in. wybór audytora energetycznego i wykonawcy, po pomoc w rozliczeniach i kompletowaniu dokumentacji (obowiązkowa współpraca z operatorem w przypadku prefinansowania i najwyższego poziomu dofinansowania, opcjonalnie w podwyższonym poziomie bez prefinansowania ma zapobiegać dotychczasowym nadużyciom).
Zaliczki dla wnioskodawców, a nie firm
Jednym z wcześniejszych nadużyć było występowanie o dotację na zawyżone koszty przez firmy wykonawcze, które uzyskały pełnomocnictwo od nieświadomych beneficjentów (najczęściej tych najuboższych, uprawnionych do najwyższego poziomu dofinansowania). Firmy „wnioskowały o wypłatę dotacji na swoje konta, maksymalizując kwoty wsparcia, a jednocześnie montując najtańsze urządzenia i materiały, często niskiej jakości i niespełniające oczekiwań.” Obecnie zaliczka (zmniejszona do 35% przyznanej dotacji) jest wypłacana beneficjentowi. Dodatkowo w takiej sytuacji jest obowiązek skorzystania z pomocy operatora, który ma zadbać o bezpieczeństwo wnioskodawcy i poprawność inwestycji.
Niektóre pompy ciepła z europejskim znakiem jakości
Między Ministerstwem Klimatu i Środowiska a organizacjami branżowymi trwał spór dotyczący sposobu weryfikacji jakości pomp ciepła wpisywanych na listę ZUM (zielonych urządzeń i materiałów). Planowano, żeby od 2025 r. umieszczać tam tylko pompy ciepła przebadane w akredytowanym laboratorium na terenie Unii Europejskiej lub krajów EFTA. W okresie przejściowym do 31 grudnia 2024 r. dopuszczone były pompy ciepła mające europejskie znaki jakości: EHPA Q, HP Keymark lub Eurovent. Środowisko branżowe podkreślało, że eliminuje to wiele urządzeń, w ich ocenie, wysokiej jakości. Paweł Lachman, prezes PORT PC, optował za tym, żeby europejskie znaki jakości traktować jako równorzędne wobec wymagań akredytowanych laboratoriów. Co ważne, podwyższenie wymogów wobec pomp ciepła spowodowało, że spadła ich liczba na liście ZUM.
Obecnie w pewnym stopniu uwzględniono te argumenty. Od 29 kwietnia 2025 r. na listę ZUM na podstawie wyżej wymienionych europejskich znaków jakości można wpisywać trzy rodzaje pomp ciepła:
- powietrze/powietrze,
- gruntowe,
- do ciepłej wody użytkowej.
Obowiązek badań laboratoryjnych „pozostaje i pozostanie w długim terminie bez zmian” dla najpopularniejszych pomp powietrze/woda.
Baza EPREL
Jednocześnie wprowadzono wymóg, że urządzenia wpisywane na listę ZUM podlegające etykietowaniu energetycznemu muszą być umieszczone w bazie EPREL (Europejski rejestr etykiet energetycznych, ang. European Registry for Energy Labelling). Urządzenia, które już są na liście ZUM muszą uzupełnić ten obowiązek do 15 grudnia 2025 r.
Ile wniosków wpłynęło?
Jak podaje NFOŚiGW, liczba wniosków o dofinansowanie złożonych w pierwszych miesiącach po starcie jest zdecydowanie mniejsza niż rok temu. W okresie kwiecień-maj 2024 było to 52 509 szt., kwiecień-maj 2025 - 4778 szt. Beneficjenci muszą poznać nowe zasady, przygotować więcej dokumentów, żeby wystąpić o dotację. Stopniowo rośnie liczba złożonych wniosków, np. 3 maja złożono ich 851, 24 maja – 1210, a 31 maja – 1363.
Jak komentuje NFOŚiGW:
Porównywanie liczby wniosków złożonych w programie Czyste Powietrze rok do roku nie oddaje rzeczywistego obrazu sytuacji. Wynika to z faktu, że program przeszedł istotne zmiany, które wpływają nie tylko na tempo składania wniosków, ale także na ich charakter i cel.
Nowe zasady wprowadzone w 2025 roku, takie jak obowiązkowy audyt energetyczny, podniesione standardy inwestycji oraz system prefinansowania dostępny jedynie przy wsparciu operatorów, mają na celu skierowanie pomocy do najbardziej potrzebujących oraz zwiększenie efektywności wydatkowania środków. To oznacza bardziej przemyślane i kompleksowe wnioski, które wymagają więcej przygotowań – i tym samym dłuższego czasu na ich złożenie.
Dlatego niższa liczba wniosków nie świadczy o spadku zainteresowania programem, lecz o jego nowym, jakościowym podejściu, które stawia na trwały efekt, a nie szybkie statystyki. W dłuższej perspektywie właśnie ta zmiana filozofii działania przełoży się na większą skuteczność programu i realne oszczędności energetyczne w polskich domach.
- Przejdź do galerii: Przebudowa starego domu w Beskidzie Śląskim
