Czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal. To przysłowie dobrze obrazuje stosunek niektórych inwestorów, a nawet wykonawców, do zagadnienia termoizolacji ścian fundamentowych i piwnicznych. Uważają oni, że schowane pod ziemią przegrody nie muszą być ocieplone, bo do gruntu przenika o wiele mniej ciepła niż przez ściany nadziemne i dach. To poważny błąd, zważywszy, że gdy nie jest zachowana szczelność termiczna od strony gruntu, ucieka do niego nawet 20% energii cieplnej wytworzonej w budynku.
Aby tego uniknąć, trzeba wykonać termoizolację podłóg na gruncie oraz ścian fundamentowych, a także piwnicznych – jeśli dom jest podpiwniczony.
To bardzo proste prace, pod warunkiem że przeprowadza się je w trakcie budowy domu. Zaniechania i zaniedbania poczynione na tym etapie będą mieć fatalne skutki, a naprawa takich błędów jest skomplikowana oraz kosztowna, i niestety nieunikniona, jeśli nie chcemy przepłacać za opał.
Fachowe przygotowanie do termomodernizacji domu
Zanim zabierzemy się za termomodernizację domu, powinniśmy zamówić audyt energetyczny. To pozwoli nam uniknąć wielu błędów, wśród których jest właśnie pominięcie fundamentów w harmonogramie prac renowacyjnych. Audyt to kompleksowa ekspertyza, dająca odpowiedzi na pytania: co trzeba ocieplić, czym to zrobić i jak oraz jakie rezultaty przyniesie nam taki remont. Jest to zatem gotowa do zrealizowania recepta.
Niestety, jak to bywa w medycynie, co dwie diagnozy to nie jedna, dlatego radzimy też zwrócić się do konstruktora, aby ocenił stan fundamentów i opracował dla nas projekt ich ocieplenia. Koszt obu zleceń – audytu i ekspertyzy – wyniesie około 3000-4000 zł, ale lepiej tyle zapłacić, niż działać po omacku, narażając się na zawyżone wydatki.
Jeśli mamy najmniejsze podejrzenia, że warunki gruntowe i wodne na działce są niestandardowe, oraz obserwujemy na ścianach parteru uszkodzenia mogące świadczyć o zawilgoceniu posuwającym się od strony gruntu, konieczna będzie też pomoc geotechnika. Zbada on grunt – zwłaszcza jego nośność, oceni wysokość poziomu wód gruntowych i sprawdzi, czy podziemne części domu nie potrzebują oprócz docieplenia także lepszej hydroizolacji.
Oczywiście, do prac w obrębie fundamentów lepiej zatrudnić profesjonalistów, a to dlatego, że prace będą fizycznie ciężkie, jak również niebezpieczne, szczególnie dla stabilności budynku.
i
Odkopywanie fundamentów
Grunt, który otacza fundamenty, stabilizuje je, a wraz z nimi zapewnia stabilność całego budynku. Nierozważne odkopanie wszystkich podziemnych ścian naraz lub, co gorsza, podkopanie ław fundamentowych, to gotowy przepis na katastrofę budowlaną! Dlatego tak istotna jest konsultacja z konstruktorem. On ustali, jak powinny być odsłaniane fundamenty, żeby nie doszło do żadnych uszkodzeń. Weźmie przy tym pod uwagę stan podziemnych przegród, a także nośność gruntu.
Każdy przypadek musi być traktowany indywidualnie. Konstruktor może na przykład zalecić, żeby ściany były odkopywane odcinkami o długości do 2 m, na głębokość górnej płaszczyzny żelbetowych ław. Wykopy powinny być wtedy robione naprzemiennie, z przesunięciem o 2 m, żeby było szybciej. Naprawy prowadzone są zatem etapami i po zakończeniu każdego z nich wykopy wypełnia się ziemią i robi kolejne. Niekiedy dopuszczalne jest odkopywanie całych ścian kolejno – jedna po drugiej.
i
Przygotowanie podłoża
Gdy ściany nie były dotąd ocieplone, podłożem będzie istniejąca hydroizolacja. Trzeba ocenić, czy nie wymaga ona przedtem napraw. Oczywiście podłoże musi być suche i czyste. Niedopuszczalne jest układanie ocieplenia na fundamentach, o których wiemy, że chłoną wilgoć i podciągają ją kapilarnie.
Gdy ściany są docieplone, ale niedostatecznie, stajemy przed dylematem – czy usuwać dotychczasową termoizolację, czy nie. Tu konieczne jest przyjrzenie się takiej izolacji i stwierdzenie, czy trzyma się dobrze i czy nie ma w niej ubytków. Odspajanie się płyt styropianu nie jest wielkim kłopotem. Można je ustabilizować kołkami – takimi jak do ociepleń ETICS.
Jeśli jednak zauważymy wiele uszkodzeń, lepiej zerwać starą izolację i ułożyć nową.
i
Dobór izolacji
Potrzebny będzie do tego materiał o niskiej nasiąkliwości i wysokiej odporności na ściskanie. Nie ogranicza nas zanadto grubość warstwy, więc nie trzeba wydawać więcej na produkt o wyjątkowo niskim współczynniku przewodzenia ciepła ʎ. Wystarczą grubsze płyty o wyższej wartości ʎ.
Najbardziej ekonomicznym wariantem będzie ocieplenie wykonane ze styropianu DACH/PODŁOGA. Najlepiej w wariancie o podwyższonej odporności na wodę. Twardy i nienasiąkliwy, a przy tym bardzo ciepły, jest też polistyren XPS, nazywany często styrodurem. Zazwyczaj do ocieplenia fundamentów wystarczy 15 cm styropianu o współczynniku λ 0,038-0,040 W/(m·K). Gdy mamy do czynienia ze ścianą piwnicy ogrzewanej, lepiej dać 20 cm polistyrenu XPS, mającego λ na poziomie 0,034-0,038 W/(m·K).
Materiałem, który też można wziąć pod uwagę, jest zamkniętokomórkowa piana poliuretanowa. Nanosi się ją natryskowo. Usługę taką świadczą specjalistyczne firmy, dysponujące odpowiednim sprzętem i umiejętnościami. Deklarowana wartość współczynnika przenikania ciepła λ wynosi dla tego materiału 0,022-0,029 W/(m·K). Zaletą piany jest szybkość aplikacji i uzyskanie jednorodnej warstwy ociepleniowej bez żadnych łączeń.
i
Jak mocować płyty ociepleniowe?
Nie jest to trudne zadanie. Płyty przytwierdzamy do fundamentów na klej. Trzeba w tym miejscu przypomnieć tylko, że zarówno styropian, jak i polistyren XPS oraz płyty PIR niszczą się w kontakcie z klejami, które mają w składzie rozpuszczalniki organiczne (aceton, octan etylu, benzen, ksylen, trójchloroetylen, czterochlorometan, terpentyna). Musimy więc poszukać specjalnych klejów do styropianu. To przeważnie bezrozpuszczalnikowe kleje bitumiczne, poliuretanowe lub akrylowe.
Te, które oferowane są w wiaderkach, nanosi się na spodnią stronę płyt szpachelką, punktowo. Gdy podłoże jest gładkie, można też nałożyć równomierną warstwę, używając pacy zębatej. Kleje w kartuszu aplikuje się tak samo jak silikon, wyciskając równoległe pasy na płytę. Kleje poliuretanowe, sprzedawane w puszkach – to przeważnie piany niskorozprężne, aplikowane wężykiem umieszczanym w dyszy lub pistoletem. Pianę również nanosi się równoległymi pasami.
Ważne, żeby między płytami nie było szpar. Gdy je zauważymy, muszą zostać wypełnione niskorozprężną pianą PUR. Może być to ta sama piana, którą płyty były klejone.
i
Ocieplenie od wewnątrz
Gdy budynek jest podpiwniczony, wtedy ściany fundamentowe są jednocześnie ścianami piwnicznymi. O ile tylko okaże się, że hydroizolacja jest szczelna, mury takie można ocieplić od wewnątrz, z pominięciem ich kłopotliwego odkopywania. Warunek – podpiwniczenie musi być pod całym budynkiem, a nie tylko pod jego częścią.
Niestety, ocieplając od środka trudno będzie uniknąć mostków termicznych, bowiem każda wewnętrzna ściana nośna lub działowa stykająca się z zewnętrzną powoduje powstanie nieocieplonego fragmentu. Jedynie zaizolowanie wszystkich takich ścian, co w praktyce oznacza ocieplenie od środka niemal wszystkich przegród wewnątrz piwnicy, dałoby lepszy rezultat.
Zanim zabierzemy się za ocieplenie ścian od środka, powinniśmy skonsultować się z konstruktorem lub wykwalifikowanym inżynierem budowlanym, architektem lub doradcą technicznym. Obliczy on, jakiej grubości materiał nie przyniesie niepożądanych rezultatów – wykraplania się pary wodnej na powierzchni muru.
Czym ocieplać piwnice od środka? Na przykład wełną mineralną. Wykonanie izolacji termicznej rozpoczyna się wtedy od przymocowania do muru rusztu nośnego ze stalowych profili lub impregnowanych listew drewnianych. Ruszt przykręca się do ścian przy pomocy wkrętów i kołków rozporowych. Jako izolację termiczną stosuje się tu przeważnie wełnę mineralną o grubości około 10 cm. Z reguły na wypełnionym wełną ruszcie układa się również folię paroizolacyjną, której zadaniem jest ochrona wełny przed wilgocią z wnętrza domu. Później wystarczy zabudować całość okładziną z płyt lub desek. Można też sięgnąć po płyty wapienno-silikatowe. Mocuje się je do ścian klejem tak, żeby nie było pod spodem pustek powietrznych. Czasem też trzeba je kołkować, podobnie jak wełnę lub styropian w systemach ociepleniowych. Na płytach wykonuje się warstwę zbrojoną w formie znanej z systemów BSO. Wykończenie stanowią gładzie i farby o dużej paroprzepuszczalności. Płyty takie mają dość dobrą izolacyjność termiczną (λ około 0,042 W/(m·K)) i dobrze poprawiają współczynnik U ścian. Jednocześnie tworzą estetyczną okładzinę wewnętrzną, łatwą do dalszego wykończenia. Płyty tego typu potrafią tez pochłaniać część wilgoci zawartej w pomieszczeniu i oddawać ją, gdy robi się sucho. Działają zatem jak swego rodzaju regulator klimatu, oczywiście pod warunkiem że wykończone zostaną materiałem paroprzepuszczalnym. Można też okleić ściany od środka wąskimi bloczkami z betonu komórkowego o największej porowatości, czyli mającymi gęstość 300 kg/m3 i współczynnik przewodzenia ciepła λ = 0,045 W/(m·K). Zarówno płyty wapienno-silikatowe, jak i te z betonu komórkowego warto przykleić również do piwnicznego sufitu.
Gdy ocieplamy piwnice od środka, nie możemy zapomnieć o ociepleniu wieńca stropowego (od strony zewnętrznej) przez doprowadzenie izolacji termicznej ścian parteru co najmniej 50 cm poniżej poziomu stropu.
i
Docieplanie podłóg na gruncie
Między betonową płytą takiej podłogi a gruntem znajdziemy przeważnie podsypkę ze żwiru. Na płycie ułożona jest hydroizolacja – na przykład z papy – a na niej powinna być termoizolacja. W starych domach możemy jej jednak nie znaleźć, bo inne były kiedyś standardy i wymagania. Dziś brak ten trzeba koniecznie uzupełnić.
Jeśli podłoga jest ocieplona, ale niedostatecznie, i zależy nam, aby zwiększyć grubość warstwy termoizolacyjnej, najprościej będzie usunąć tylko posadzkę. Dodatkowe ocieplenie ułożymy wtedy na podkładzie betonowym. Na ociepleniu konieczne będzie zrobienie drugiego podkładu i nowej posadzki. To rozwiązanie najprostsze z możliwych, ale ma poważną wadę. Powoduje podniesienie podłogi o dobre 5-6 cm. Można oczywiście dotrzeć do starego ocieplenia, niszcząc bezpowrotnie betonowy lub cementowy podkład. Wówczas, po dociepleniu, wysokość podłogi też wzrośnie, ale nie aż tak bardzo. Jeśli podłoga w ogóle nie była nigdy ocieplona, trzeba będzie zdemontować posadzkę, usunąć podkład i dostać się aż do betonowej wylewki. Na niej robi się lub naprawia hydroizolację z papy i układa ocieplenie.
Pamiętajmy też, że grubsza warstwa ociepleniowa potrzebna będzie w podłogach usytuowanych w poziomie przemarzania gruntu, czyli w zależności od regionu kraju od 0,8 do 1,4 m poniżej poziomu gruntu. Podłogi głębszych piwnic mogą mieć tę warstwę nieco cieńszą. Aby zminimalizować grubość nowych warstw podłogi, radzimy do ocieplenia wybrać materiał o jak najniższej wartości współczynnika ʎ. Różnice między materiałami są takie, że do osiągnięcia tego samego efektu może być potrzebna warstwa grubości 20 cm albo tylko 5 cm. Warto tu polecić płyty poliizocyjanuratowe PIR, o bardzo dobrym współczynniku λ = 0,023 W/(m.K).
i
Jeśli dostaniemy się do fundamentów, które są niedostatecznie ocieplone lub w ogóle pozbawione izolacji cieplnej, możemy ocenić szczelność powłok przeciwwilgociowych lub przeciwwodnych. To rzadka okazja, żeby to zrobić, więc warto poświęcić na ten cel trochę czasu.
Przeważnie, gdy coś jest nie tak z ociepleniem, to i zabezpieczenie przed wodą i wilgocią obecną w gruncie także będzie niewystarczające.
Konstruktor lub geotechnik mogą w takiej sytuacji zalecić naprawę istniejących warstw (papy, folii, masy hydroizolacyjnej) lub ułożenie takiej izolacji od nowa, po usunięciu dotychczasowych materiałów, lub – to częściej – dołożenie dodatkowej, szczelnej warstwy do już istniejącej.
Oby tylko izolacja pozioma – ta biegnąca w poprzek murów – była szczelna, bo ją najtrudniej będzie naprawić. W tym celu najczęściej robi się w ścianie chemiczną przeponę uszczelniającą, metodą iniekcji ciśnieniowej. Polega to na nawiercaniu wzdłuż ściany szeregu otworów i wtłaczanie poprzez nie płynu krystalizującego w murze i zasklepiającego jego pory.
Ocieplenie nieszczelnych fundamentów będzie działaniem analogicznym do polakierowania na nowo zardzewiałej karoserii. Problem powróci i operację trzeba będzie niebawem powtórzyć, płacąc niepotrzebnie drugi raz za to samo.
i
Za polietylenowym parawanem
Sama hydroizolacja lub mocowana do niej warstwa ocieplenia muszą mieć dodatkową ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi. Do takich może bowiem dojść w trakcie wypełniania wykopów gruntem, w którym nie brak kamieni, a czasem gruzu. Dla izolacji niebezpieczne są też korzenie drzew rosnących nieopodal budynku.
Dlatego też po ociepleniu fundamentów warstwę termoizolacyjną osłania się folią kubełkową. Jak na folię jest ona wyjątkowo twarda. Produkuje się ją z polietylenu o dużej gęstości (PE-HD).
i
i
i
i
i
i
Otulina bez mostków
Żeby termoizolacja fundamentów była jak najbardziej skuteczna, nie wolno zapomnieć o jej szczelnym połączeniu z materiałem, którym ocieplone są fasady. Płyty klejone do fundamentów muszą zatem być wyprowadzone ponad grunt do wysokości, na której znajduje się krawędź ocieplenia fasady. Między jedną i drugą izolacją trzeba umieścić elastyczny materiał uszczelniający – na przykład pas rozprężnej, gąbkowej taśmy poliuretanowej. Często też wykonawcy wypełniają szczelinę między płytami niskorozprężną pianą PUR.
i
