Azot - znaczenie azotu dla roślin. Rola azotu w życiu roślin
Azot należy do makroelementów, czyli pierwiastków niezbędnych dla życia roślin. Obok fosforu i potasu uznawany jest za kluczowy dla właściwego rozwoju, wzrostu, wyglądu i kondycji roślin ozdobnych i użytkowych. O znaczeniu azotu dla roślin często dowiadujemy się dopiero wtedy, gdy wystąpi jego niedobór, widząc objawy na liściach i innych częściach roślin. Dowiedz się, jakie jest znaczenie azotu dla roślin i jak rozpoznać jego niedobór.
Azot jest pierwiastkiem niezbędnym roślinom jako materiał budujący białka i (kluczowe dla budowania tkanek) kwasy nukleinowe. Ponadto wchodzi między innymi w skład witamin i chlorofilu i zależy od niego prawidłowy rozwój roślin oraz wzrost ich części nadziemnych i podziemnych, a także optymalna i właściwa zielona barwa.
Azot i poziom jego zawartości w roślinie wydłuża też okres wegetacji roślin, a także reguluje zużycie innych makroelementów, takich jak np. potas czy fosfor. Głównie z tych powodów, to właśnie azot jest jednym z najważniejszych pierwiastków wpływających na wielkość, ilość i jakość uprawianych roślin.
Azot w glebie - skąd się bierze?
Źródłem azotu w glebie są głównie resztki roślinne i zwierzęce oraz próchnica glebowa. Gromadzony w glebie azot występuje głównie w postaci związków, które ulegają procesowi mineralizacji, czyli rozkładowi substancji organicznych. Najwięcej azotu znajdziemy w wierzchniej warstwie gleby, gdzie gromadzi się próchnica.
Tylko kilka procent azotu ogólnego w glebie występuje w formie mineralnej (dostępnej dla roślin), głównie w postaci jonów NH4+ (amonowych) i NO3- (azotanowych). W niewielkich ilościach występuje też w postaci jonów NO2- (azotynowych) oraz innych form występujących w ilościach śladowych. Azot w postaci azotanowej występuje niemal w całości w roztworze glebowym, natomiast azot w postaci amonowej jest zatrzymywany jest okresowo przez tzw. koloidy glebowe (jest to tzw. sorpcja wymienna – zjawisko zapobiegające wymywaniu azotu w głąb gleby i jest magazynem, z którego pierwiastek ten poobierany jest do roztworu glebowego).
Zawartość azotu w glebie jest różna, w zależności odpory roku oraz temperatury. W naszym klimacie najmniej azotu mineralnego występuje w glebie zimą. Wiosną, wraz ze wzrostem temperatury, zawartość azotu sukcesywnie wzrasta, co jest związane ze wznowieniem procesu mineralizacji resztek roślinnych. Z kolei latem ilość azotu mineralnego w glebie spada na skutek intensywnego pobierania go przez rośliny (czasem także wskutek niedoboru wody niezbędnej do rozkładu substancji).
Jak rośliny pobierają azot?
Zdecydowana większość roślin uprawnych jest w stanie pobrać azot jedynie z gleby - przez systemy korzeniowe - w formie wspomnianych wyżej anionów azotynowych (NO2-) i azotanowych (NO3-) lub kationów amonowych (NH4+). Niektóre rośliny przez symbiozę z tzw. bakteriami azotowymi mają zdolność pozyskiwania azotu z atmosfery i przekazywania go w dostępnej dla roślin formie do gleby. Przykładem mogą być rośliny motylkowe (np. łubin, lucerna, koniczyna, groch, groszek), na korzeniach których rozwijają się specjalne brodawki, w których bakterie azotowe (z rodzaju Rhizobium) wiążą azot i w wyniku przemian chemicznych oddają dostępne formy azotu (np. amoniak), korzystając w zamian z roślinnych zasobów węglowodanów. Z tego względu rośliny motylkowe to znakomity nawóz naturalny (tzw. nawóz zielony).
Dostarczanie azotu roślinom, czyli zasilanie nawozami azotowymi
Azot w formie popularnych nawozów mineralnych wykorzystywany jest przez rośliny w 50-70 proc. Reszta pozyskiwana jest przez mikroorganizmy glebowe lub ulatniania się w formie amoniaku do atmosfery oraz wymywa się do głębszych warstw gleby. Niezbędne jest więc dostarczanie roślinom azotu w formie nawożenia.
W zależności od szybkości działania nawozy azotowe dzieli się na:
- nawozy przedsiewne, np. nawozy amonowe,
- nawozy pogłówne, np. w formie saletry,
- nawozy uniwersalne, np. saletry amonowe i mocznik.
Podział ten wynika ze specyficznych reakcji, jakie zachodzą po wprowadzeniu nawozu do środowiska glebowego.
Dla ogrodników-amatorów dostępne są obecnie bezpieczne i łatwe w stosowaniu specjalne nawozy (płynne lub granulowane) przeznaczone do zasilania konkretnych grup roślin ozdobnych lub użytkowych, o określonym zapotrzebowaniu na azot i inne składniki.
Istotnym źródłem azotu może być też nawożenie organiczne (naturalne) kompostem, gnojówkami, obornikiem, wyciągami z roślin. Uprawianie roślin motylkowych (np. jako poplon), również istotnie wzbogaca glebę w azot w sposób naturalny.
Objawy niedoboru i nadmiaru azotu
Najważniejsze i zauważalne objawy niedoboru azotu w roślinie to wyblakły, jasnozielony kolor liści i łodyg, zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych oraz wątły pokrój. W ekstremalnych przypadkach liście roślin żółkną (tzw. chloroza), a owoce są słabo wykształcone i przedwcześnie dojrzewają. Zahamowanie wzrostu roślin i chloroza, czyli żółknięcie liści są skutkami zatrzymania syntezy białek.
Jednak szkodliwy jest również nadmiar azotu, ponieważ przenawożenie roślin azotem wydłuża znacznie okres ich wegetacji oraz powoduje kumulację (niekorzystnych dla zdrowia ludzi i zwierząt) azotanów, a także obniża odporność roślin np. na przemarzanie. Rośliny ze zbyt dużą zawartością azotu łatwo poznać po ciemnozielonej barwie. Charakterystyczne są też liczne i bardzo duże liście, grube lub wyciągnięte (nadmiernie wydłużone) pędy, nieliczne i słabo wykształcone owoce, a także słabe kwitnienie.
>>Przeczytaj też: Objawy niedoboru składników mineralnych u roślin, czyli jak rozpoznać jakich makro- i mikroelementów brakuje roślinom
