Jak założyć staw w ogrodzie. Poradnik budowy stawu ogrodowego

Założenie stawu w ogrodzie to dobry pomysł! W letnie dni woda niczym magnes przyciąga wszystkich zmęczonych upałem: odświeża powietrze, tworzy przyjemny mikroklimat, wprowadza miły nastrój. Dlatego warto mieć koło domu ładnie zaaranżowany staw. Jak założyć staw w ogrodzie?

Woda zachęca do relaksu i wprowadza „wakacyjny” luz, poza tym parując, nawilża powietrze i poprawia mikroklimat. Jednak to nie wszystkie korzyści, dla których warto zbudować staw w ogrodzie.

Spis treści

1. Dlaczego warto mieć staw w ogrodzie?
2. Staw w ogrodzie - lokalizacja zbiornika
3. Jak zbudować staw w ogrodzie: z czego niecka?
4. Staw w ogrodzie - jak wykończyć brzeg?
5. Staw ogrodowy w zgodzie z naturą
6. Staw w ogrodzie - strefa roślinna
7. Staw w ogrodzie - funkcja kąpielowa
8. Ryby w stawie ogrodowym

Dlaczego warto mieć staw w ogrodzie?

Niewielki staw umiejętnie wkomponowany w przestrzeń ożywia ogród i nadaje mu charakter. Tafla wody, w której odbijają się niebo i sunące chmury, dynamizuje kompozycję i optycznie powiększa działkę. Dodatkowo odbite promienie słońca mogą doświetlić jej ocienione części.

Woda zwiększa komfort wypoczynku. Odpręża i wycisza, a szum trzcin i obserwacja zwierząt wchodzących w skład wodnego ekosystemu pozwalają poczuć się blisko natury. Posiadanie stawu w ogrodzie procentuje zwłaszcza w czasie upałów – w jego pobliżu jest po prostu przyjemniej i nieco chłodniej, a jeżeli jest odpowiednio duży, można w nim nawet popływać. Ponadto w pewnym stopniu wpływa również na retencję wody na działce, ponieważ zatrzymuje deszczówkę.

Staw w ogrodzie - lokalizacja zbiornika

Staw to poważna inwestycja. Zajmuje sporo miejsca, więc staje się najważniejszym elementem otoczenia domu, a do tego jego budowa wiąże się z dużymi robotami ziemnymi i przesunięciami znacznych ilości gruntu. Dlatego decyzja jego lokalizacji jest prawie tak istotna, jak usytuowanie domu.

• Często staw umieszcza się blisko budynku – tak, że przylegający do niego taras staje się pomostem. To dobre rozwiązanie zapewniające na co dzień komfort wypoczynku nad wodą. Zaletą jest także bezpośredni dostęp do mediów – sieci wodociągowej i elektrycznej.

• Staw można zlokalizować także w głębi ogrodu, szczególnie, jeśli jest on duży. W tym przypadku sadzawka ma mniej formalny charakter, jest bardziej „dzika”, częściej odwiedzana przez ptaki i drobne zwierzęta. Jej dno i skrawek terenu obok można wysypać piaskiem, tworząc małą plażę.

Wybierając miejsce na staw, trzeba zwrócić uwagę na jego odpowiednie nasłonecznienie. Najlepiej, żeby tafla wody była w słońcu przez co najmniej cztery godziny dziennie i nie więcej niż osiem. W cieniu gorzej rosną rośliny, które mają istotny wpływ na oczyszczanie wody. Z kolei nadmiar słońca powoduje, że woda zbyt się nagrzewa i może w niej brakować tlenu potrzebnego mikroorganizmom i zwierzętom wodnym. W takim zbiorniku łatwiej się rozwijają glony nitkowate.

Jak zbudować staw w ogrodzie: z czego niecka?

Najważniejszą częścią zbiornika wodnego jest szczelna niecka. Jako hydroizolację wykorzystuje się membranę EPDM, folię PCW, matę bentonitową czy glinę.

• Membrana EPDM. Jest to bardzo trwałe polimerowe tworzywo sztuczne, odporne na przebicia i inne uszkodzenia mechaniczne, a także działanie promieni UV. Zaletą membrany EPDM jest duża elastyczność (jej rozciągliwość wynosi około 300%), dzięki czemu łatwo dopasowuje się do powierzchni. Cechuje ją także duża wytrzymałość na ciśnienie słupa wody. Swoje właściwości zachowuje w zakresie temperatur od -45 st. C do ponad 100 st.C. Układa się ją na dokładnie oczyszczonym i wyrównanym dnie zbiornika (musi przylegać do niecki, ale nie może być napięta), na warstwie piasku i geowłókniny, które zabezpieczą ją przed uszkodzeniem. Geowłókninę można dodatkowo ułożyć na membranie EPDM i dopiero na niej umieścić warstwę maskującą z kamieni i żwiru (jeżeli dno ma być przykryte luźnym kruszywem, spadek niecki nie powinien przekraczać 15%). Membrana EPDM przeznaczona do stawów powinna mieć certyfikat neutralności dla flory i fauny. dlatego do uszczelniania zbiorników wodnych nie wolno stosować produktów używanych w budownictwie, na przykład do hydroizolacji dachów. Materiał ten jest objęty gwarancją od 15 do 20 lat, jednak jego żywotność jest znacznie dłuższa.

• Folia PCW. Jest tańszą alternatywą dla membrany EPDM, jest od niej mniej wytrzymała i trwała, choć folia wysokiej jakości objęta bywa 15-letnią gwarancją. Grubość folii do zbiorników wodnych waha się od 0,5 do 2 mm. Ta do stawów ogrodowych powinna mieć co najmniej 1 mm grubości. Sprzedawana jest w pasach szerokości od 2 do 8 m i na miejscu klejona lub zgrzewana. Niektóre firmy przygotowują na zamówienie płachty wymaganej wielkości. Staw z folii PCW buduje się podobnie jak z membrany EPDM.

• Mata bentonitowa. Bentonit to higroskopijna skała wapienna, która chłonąc wodę, pęcznieje i tworzy nieprzepuszczalną warstwę. Do uszczelniania zbiorników stosowane są maty złożone z dwóch warstw włókniny, między którymi wszyty jest bentonit. Niekiedy dolna włóknina pokryta jest dodatkowo membraną hydroizolacyjną. Maty bentonitowe są trwałe, odporne na szkodliwy wpływ czynników zewnętrznych i nie są toksyczne dla roślin oraz zwierząt wodnych. Poza tym, jak zapewniają producenci, uszkodzone ulegają samonaprawie (pęczniejący bentonit zasklepia przedziurawione miejsce). Oferowane są w płachtach szerokości 2-5 m i długości do 40 m. Układa się je na zakładkę 15-20 cm, na oczyszczonym i wyrównanym dnie, w kierunku od brzegów do środka zbiornika. Należy pilnować, żeby dokładnie przylegały do powierzchni, ale nie były naprężone. Maty muszą być pokryte warstwą dociskową – od tego zależy ich szczelność. Zwykle stosuje się 30-centymetrową warstwę gleby, co znacznie spłyca zbiornik i zwiększa zakres prac ziemnych na działce. Poza tym brzegi stawu nie mogą być strome, bo to powoduje osuwanie się z nich ziemi. Jeśli nie da się inaczej, to wtedy masę dociskową trzeba zrobić z 15-centymetrowej warstwy betonu.

• Glina. To obecnie bardzo rzadko stosowany materiał, po który niekiedy sięgają osoby chcące mieć „ekologiczny” staw (choć samo pozyskiwanie surowca jest mało ekologiczne). Trzeba pamiętać, że nie każda glina po napęcznieniu utworzy szczelną warstwę. Musi ona być odpowiednio „tłusta”, czyli taka, jakiej używa się do wyrobu cegieł. Można ją czasami kupić w cegielniach lub zamówić przez Internet. Ponieważ jednak potrzeba jej dużo, transport na znaczną odległość może bardzo podwyższyć koszty budowy stawu. Skomplikowane jest także samo wykonanie zbiornika. Jeśli grunt jest piaszczysty, dobrze jest najpierw położyć warstwę gliny, wymieszać ją z podłożem i bardzo dokładnie zagęścić. Następnie warto rozłożyć geowłókninę i na niej równomiernie rozprowadzić glinę w takiej ilości, żeby po ubiciu utworzyła jednolitą warstwę grubości co najmniej 15 cm. Nieckę przykrywa się kolejną płachtą geowłókniny i na koniec maskuje się ją żwirem lub piaskiem.

Staw w ogrodzie - jak wykończyć brzeg?

Brzeg większych zbiorników wodnych zwykle wzmacnia się wieńcem z krawężników lub bloczków betonowych, które układa się na warstwie suchego betonu. Materiał uszczelniający nieckę musi wystawać poza lustro stawu, żeby woda nie podsiąkała do gruntu. Jego końce zakopuje się wokół zbiornika, a wystające części maskuje. Najczęściej przykrywa sięje luźnym kruszywem niewydzielającym związków fosforu – kamieniami, żwirem i piaskiem. Brzegi można również wykończyć płytami kamiennymi, betonowymi lub ceramicznymi. Stosuje się je zwłaszcza w miejscach, gdzie brzeg jest stromy. Układa się je na warstwie zaprawy z domieszką preparatu uszczelniającego do betonu.

W zbiornikach naśladujących naturalne sadzawki nie powinno zabraknąć zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym. Trzeba im stworzyć dobre warunki do rozwoju. Dlategobrzegi powinny mieć urozmaiconą linię i łagodne spadki, przynajmniej w niewielkiej części niecki. Ułatwi to ptakom i innym niewielkim zwierzętom dostęp do wody. Warto też ułożyć płaskie kamienie wystające ponad jej lustro, na których będą się mogły wygrzewać na słońcu. Szuwary przy brzegu zapewnią kryjówki nie tylko drobnym zwierzętom. Zdarza się,że w stawach ogrodowych gniazda budują dzikie kaczki.

Zobacz galerię 8 zdjęć

Autor: GettyImages

Stawy ogrodowe często wykorzystywane są jako kąpieliska

Staw ogrodowy w zgodzie z naturą

Należy dążyć do tego, żeby staw w ogrodzie był samowystarczalny, podobnie jak to ma miejsce w przyrodzie. Im większy jest zbiornik, a jego struktura bardziej zbliżona do naturalnej sadzawki, w której są płytka strefa przybrzeżna i część głęboka, tym łatwiej zachodzi samoistne oczyszczanie wody. Powstaje równowaga biologiczna przypominająca prawdziwy ekosystem. Ogromną rolę odgrywają w nim rośliny i mikroorganizmy zasiedlające strefę bagienną. Tworzą filtr biologiczny, który bardzo skutecznie poprawia jakość wody. Jego pracę wspomagają drobne skorupiaki, takie jak rozwielitki, czyli dafnie – żywiąc się jednokomórkowymi glonami, eliminują je z otoczenia.

Rośliny, pobierając substancje pokarmowe z wody, konkurują o nie z glonami, zapobiegając w ten sposób ich masowemu rozwojowi. Dodatkowo rośliny o pustych łodygach (na przykład trzciny) doprowadzają tlen do podłoża, w którym rosną. To stymuluje rozwój pożytecznych mikroorganizmów rozkładających resztki organiczne. Dlatego projektując staw, trzeba pamiętać o tym, by nie zabrakło w nim strefy roślinnej.

Staw w ogrodzie - strefa roślinna

Wielkość strefy roślinnej stawu musi być proporcjonalna do powierzchni sadzawki. W zbiornikach, które nie są wspomagane urządzeniami technicznymi (pompy, filtry, skimmery), część obsadzona roślinami powinna zajmować 60-70% powierzchni.

• Podstawowe gatunki to tworzące szuwary: oczeret jeziorny, pałki szeroko- i wąskolistna, sit rozpierzchły, tatarak zwyczajny, trzcina pospolita. Warto je uzupełnić pięknie kwitnącymi kaczeńcami, kosaćcami żółtymi, krwawnicami pospolitymi, łączeniami baldaszkowatymi oraz miętami wodnymi.
• W strefie wody głębokiej ładnie wyglądają grążele żółte, grzybienie zwane liliami wodnymi, grzybieńczyki wodne, hiacynty wodne, osoki aloesowate i żabiścieki pływające.
• Z roślin podwodnych warto posadzić moczarkę kanadyjską, która produkuje dużo tlenu.

Rośliny wodne bywają ekspansywne i pozostawione bez kontroli mogą zarosnąć staw. W razie konieczności trzeba je więc przerzedzać.

Staw w ogrodzie - funkcja kąpielowa

Staw ogrodowy warto tak zaprojektować, żeby można w nim było pływać. Tego typu zbiornik składa się z dwóch części: rekreacyjnej, która powinna mieć głębokość 1,4-2 m oraz porośniętej roślinami bagiennej strefy regeneracyjnej stanowiącej filtr biologiczny. Części te zwykle są rozdzielone murkiem, który zapobiega przedostawaniu się podłoża i fragmentów roślin ze strefy regeneracyjnej do kąpieliska, jednak umożliwia swobodny przepływ wody.

Zależnie od zastosowanych urządzeń technicznych (lub ich braku) stawy kąpielowe dzieli się na:

• Stawy ekstensywne. Są najbardziej zbliżone do naturalnych sadzawek i chętnie zasiedlane przez liczne zwierzęta wodne. Nie mają żadnych urządzeń wspomagających ich funkcjonowanie. Wymiana wody między strefą filtracyjną a kąpielową odbywa się dzięki wiatrowi i różnicy temperatur w części głębokiej i płytkiej zbiornika. Tego typu stawy nie powinny być mniejsze niż 200 m2, przy czym na porośniętą roślinami część bagienną należy przeznaczyć 60-70% powierzchni, a resztę może stanowić kąpielisko. Trzeba się liczyć z okresowym zmętnieniem wody i występowaniem glonów wiosną – do czasu, aż pełną parą ruszy wegetacja i rozwiną się rośliny w strefie regeneracyjnej.

• Stawy intensywne. Najprostsze są wyposażone w pompę, która wymusza ruch wody między strefami regeneracyjną i kąpielową, dzięki czemu oczyszczanie wody przebiega sprawniej. Takie zbiorniki powinny mieć co najmniej 120 m2, a udział części filtracyjnej i kąpielowej może stanowić po 50%. Wyposażenie w dodatkowe urządzenia (skimmery wychwytujące zanieczyszczenia pływające po powierzchni, odpływ denny usuwający osad z dna zbiornika, dodatkowe filtry zewnętrzne) pozwala zmniejszyć powierzchnię zbiornika do 80, a nawet 60 m2, przy czym część regeneracyjna zajmuje 40% powierzchni, a lustro wody 60%.

Przeczytaj też: Staw kąpielowy w ogrodzie – oczko wodne i basen w jednym zbiorniku wodnym >>>

Ryby w stawie ogrodowym

Jeśli w stawie mają zamieszkać ryby, trzeba spełnić określone warunki. Przede wszystkim głębokość niecki nie powinna być mniejsza niż 120 cm, poza tym trzeba zadbać o dobre natlenienie i oczyszczanie wody. W tym przypadku naturalny filtr roślinny nie wystarczy i proces oczyszczania trzeba wspomóc filtrami przepływowymi umieszczonymi na zewnątrz zbiornika. Urządzenia te powinny stale pracować.Stawy ogrodowe są na tyle duże, że pomieszczą nawet liczne stado ryb, jednak warto pamiętać, że na każde 10 cm dorosłego zwierzęcia powinno przypadać 50 l wody, a w przypadku karpi koi nawet 100 l.

Elżbieta Borkowska-Gorączko