Dom szachulcowy - indywidualista w kratkę
Są wyraziste, tworzą sielski krajobraz. Domów wybudowanych w konstrukcji słupowo-ryglowej nie sposób nie dostrzec. Przyciągają wzrok niepowtarzalnym wzorem, którym wyróżniają się na tle innych budynków.
Konstrukcja słupowo-ryglowa, czyli szachulcowa, to rodzaj spopularyzowanego dzisiaj w Polsce przez wzorce amerykańskie budownictwa szkieletowego. Domy w biało-czarną kratkę budowano na naszych terenach znacznie wcześniej, zanim przywędrowały do nas współczesne „kanadyjczyki”. Najbardziej zrośnięte są z Pomorzem, Dolnym Śląskiem, Warmią i Mazurami oraz Kaszubami. Zachwycają stylem i niepowtarzalną kompozycją elewacji – ich cechą charakterystyczną, a zarazem dekoracją jest widoczna drewniana konstrukcja ściany szachulcowej (szkieletowej), która tworzy wyrazisty rysunek kratki przecinającej ceglane lub otynkowane wypełnienie.
Anatomia domu szachulcowego
Domy budowane w technologii szachulcowej przypominają swoją konstrukcją domy szkieletowe. Tworzą ją: podwalina, czyli belka oparta na całej długości na fundamencie, oczep, czyli górna belka zamykająca ścianę, która przejmuje obciążenia od belek stropowych lub krokwi dachowych, oraz słupy nośne o dużych przekrojach i rozstawach połączone z podwaliną, a także z oczepem na czopy. Oprócz słupów konstrukcję ściany wzmacniają poziome rygle i skośne zastrzały. Rygle dzielą pola między słupami, ograniczają otwory okienne i drzwiowe. Przenoszą one obciążenia od wypełnienia i przekazują je na słupy. Rygle łączy się ze słupami na wręby ukośne, a z zastrzałami na czopy. Zastrzały, czyli ukośne belki w skrajnych polach, przenoszą siły parcia wiatru i zapewniają stateczność budynku. Z podwaliną i oczepem łączy się je na wręby. Zastrzały lub krótkie słupki wprowadza się w narożniki ścian oraz w sąsiedztwo otworów okiennych i drzwiowych. Wszystkie elementy konstrukcyjne mają podobny przekrój: 12x14, 12x16, 12x18 lub 14x18 cm. Są wykonywane z drewna iglastego lub dębowego. Do ich połączeń nie należy używać metalowych łączników i gwoździ. Zamiast nich stosuje się gwoździe drewniane. Cała konstrukcja drewniana jest heblowana i zaimpregnowana. Oprócz impregnatów bezbarwnych można zastosować kolorowe, które nadadzą drewnu oryginalną barwę. Przestrzeń międzykonstrukcyjna jest wypełniona cegłami lub gliną i trzciną. Dawniej, jeśli stosowano glinę, przestrzeń między belkami wypełniało się dodatkowo pionowymi szczapami, a glinę mieszało się z sieczką lub innym materiałem wiążącym.
Ciepły mur w domu szachulcowym
Aby chronić dom przed utratą ciepła przez strop, układano na niezamieszkanym poddaszu mieszankę trocin z wapnem lub sieczkę. Dzisiaj sposób na ochronę przed zimnem i wiatrem jest inny – pola utworzone przez rygle ociepla się wełną mineralną lub styropianem i tynkuje. Jednak to nie zawsze wystarczy, by dom był ciepły, często ocieplenie zewnętrzne trzeba dodatkowo wesprzeć ociepleniem od wewnątrz.
Dom szachulcowy: siła kratki i koloru
Drewniane elementy układają się w kwadraty, prostokąty i trójkąty, tworząc niepowtarzalną malowniczą fasadę budynku. Między słupami osadza się okna i drzwi, co w znacznym stopniu ogranicza ich powierzchnię – najczęściej okna są niewielkie, skrzynkowe, niekiedy dodatkowo ze szprosami. Czasem wyróżnia się je kolorem odmiennym niż barwa drewna konstrukcji szachulcowej, ich obecność na elewacji mogą podkreślać okiennice w innym kolorze. Zestawienie ciemnych drewnianych elementów z najczęściej otynkowaną na biało ścianą daje efekt wyrazistej kompozycji. Biel skontrastowana z czernią sprawia wrażenie czystości i świeżości. Równie harmonijną kompozycję tworzy połączenie drewnianych elementów z polami tynku w innych, jasnych kolorach.
W naturalnym sąsiedztwie
Domy szachulcowe dobrze wyglądają w naturalnym towarzystwie. Do pokrycia dachu najlepiej wykorzystać materiały naturalne – strzechę, gont czy też dachówkę ceramiczną. Cokół warto zrobić z kamieni narzutowych lub cegieł.
Dom szachulcowy dawniej i dziś
Współcześnie budowane domy o konstrukcji muru pruskiego powstają z szacunku dla miejscowej tradycji. Można je podzielić na dwie grupy. Jedna to proste domy wiejskie przykryte dwuspadowymi dachami, w których wyrazista ściana szachulcowa jest główną ozdobą. W formie bardziej rozbudowanej prostą bryłę domu urozmaicają drewniane ganki i podcienia. Bardziej skomplikowane formy ma szachulcowa architektura miejska, gdzie domy wzbogacano o wykusze podkreślane innym kolorem wypełnienia, a dachy kryte ceramiczną karpiówką lub dachówką zakładkową uzupełniano lukarnami i ozdobnymi wieżyczkami. Dzisiaj zamiast ściany w konstrukcji szachulcowej można odtworzyć tylko rysunek muru pruskiego podczas wykończenia elewacji. Wystarczy przed tynkowaniem ściany nałożyć na nią drewniany ruszt. Tynk można zastąpić cegłą w modnych kolorach – zamiast czerwieni można zastosować nowoczesną w odcieniach bieli lub żółci. Decydując się na konstrukcję szachulcową lub na naśladującą ją elewację, warto podążać za stylistyką wypracowaną przez tradycję.
