Skąd się bierze radon: bezpieczny dom. Radon w Polsce, stężenie radonu - jakie są normy
Radon a zdrowie: jaki ma wpływ? Sprawdź, gdzie w Polsce występuje radon. Źródłem radonu, jedynego gazowego, naturalnego pierwiastka promieniotwórczego, jest rad zawarty w skorupie ziemskiej i powstający w szeregu przemian promieniotwórczych z uranu. Sprawdź, jakie są źródła radonu, czy radon może się pojawić na budowie domu i jaki może mieć wpływ na twój ogranizm. Radon w Polsce: mapa.
Radon jest najcięższym gazem szlachetnym, nie wchodzi w reakcję z innymi związkami. Jest też niewidoczny, nie ma zapachu ani smaku. Dobrze rozpuszcza się w wodzie i innych cieczach. Rozpada się z okresem półrozpadu T1/2 = 3,8 dnia, tworząc tak zwany szereg krótkożyciowych pochodnych rozpadu radonu (między innymi izotopy polonu 218Po i 214Po oraz ołowiu 214Pb), które także są promieniotwórcze.
Radon w Polsce: mapa
Stężenie radonu w Polsce przedstawiono na mapie.
Radon nie wpływa bezpośrednio na nasz organizm. Dopiero jego krótkożyciowe pochodne, które łączą się z aerozolami i wnikają do układu oddechowego, mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia – oczywiście tylko w przypadku występowania wyższych stężeń radonu (rzędu tysięcy bekereli w 1 m3), a w konsekwencji jego pochodnych w pomieszczeniach, w których spędzamy większość czasu.
Sprawdź też:
Radon a zdrowie: dlaczego może być niebezpieczny?
Skoro tak wiele pierwiastków promieniotwórczych występuje w przyrodzie, to dlaczego właśnie radon ma być najbardziej niebezpieczny? Decydują o tym jego właściwości fizyczne – to jedyny gazowy (a więc mogący migrować ze skał i z gleby ku powierzchni) pierwiastek promieniotwórczy. Na dodatek to najdłużej żyjący izotop. Jego pochodne związane z pyłami obecnymi w powietrzu osadzają się na błonie śluzowej nosa, gardła, krtani (wolne atomy) oraz w płucach (atomy związane) i mogą powodować choroby nowotworowe.
Dawka radonu, która kumuluje się w płucach, zależy między innymi od stężenia radonu we wdychanym powietrzu, szybkości oddychania, obszaru płuc, w którym cząsteczki są zgromadzone, szybkości ich usuwania (co zależy od średnicy i gęstości cząsteczek). Poza tym pochodne radonu nie gromadzą się jednolicie w układzie oddechowym – głębokość wniknięcia cząsteczki zależy od jej rozmiarów.
Radon w Polsce: występowanie
Radon w atmosferze pochodzi głównie z gleby, gdzie jego stężenie sięga tysięcy bekereli na 1 m3. W powietrzu ulega rozrzedzeniu, więc jego stężenie znacznie spada. Wielkość ekshalacji (wydobywania się) radonu z gruntu zależy od miejsca (rodzaj gleby, geologia podłoża) oraz od warunków atmosferycznych (ciśnienie, siła i kierunek wiatru, wilgotność, obecność pokrywy śnieżnej itp.).
W Polsce radon występuje przede wszystkim w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, w miejscach istnienia masywów granitoidalnych i skał metamorficznych o zwiększonych zawartościach uranu i toru. Drugim obszarem dużego występowania radonu w Polsce jest Górny Śląsk, a przede wszystkim jego zagłębie węglowe. Oprócz granitów duże ilości tego pierwiastka mogą zawierać łupki ilaste i fosforyty.
Sprawdź też: materiały budowlane >>>
Średnie stężenie radonu w powietrzu na terenie kraju utrzymuje się na poziomie do 10 Bq/m3, natomiast stężenie radonu w budynkach mieszkalnych wynosi od kilku do ponad 1000 Bq/m3.
Radon w budynkach: stężenie - jak się normy i przepisy
Co o radonie mówią normy i przepisy? Jakie jest dopuszczalne stężenie radonu w budynkach? Bardzo dużo, bo aż około 80% czasu spędzamy w budynkach. Ważne jest więc, by były one zdrowe i byśmy byli w nich jak najmniej narażeni na promieniowanie jonizujące. Dlatego wprowadzono normy określające maksymalne dopuszczalne zawartości naturalnych pierwiastków promieniotwórczych w materiałach budowlanych – 226Ra, 228Th i 40K. Sprawdź, jak one wyglądają...
Dopuszczalne stężenie radonu w powietrzu w pomieszczeniach mieszkalnych określało „Zarządzenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki z 7 lipca 1995 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego i wskaźników pochodnych określających zagrożenie promieniowaniem jonizującym” (Monitor Polski z 1995 r. nr 35, poz. 419). Wynosiło ono 400 Bq/m3, a dla budynków wybudowanych po 1 stycznia 1998 roku normy zostały zaostrzone do 200 Bq/m3, co było zgodne z przepisami obowiązującymi obecnie w większości krajów i zalecaniami UE.
Zarządzenie to implikowało konieczność wykonywania badań mających na celu wyszukiwanie domów, w których dopuszczalny poziom radonu jest przekroczony, jak również określenia metody pozwalającej na przewidywanie, czy na danym terenie można stawiać domy.
Do pomiaru stężenia radonu w pomieszczeniach mieszkalnych obligują także przepisy prawa budowlanego, a w szczególności § 313 ust. 2 rozporządzenia ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
W Polsce nie ustalono dotychczas wartości granicznej dla radonu w wodzie pitnej, dlatego przy opracowywaniu wyników przyjmuje się umownie jako poziom referencyjny wartość 100 Bq/l (zalecanyprzez prawo unijne).
Pewne regulacje dotyczące promieniowania naturalnego wprowadza także rozporządzenie Rady Ministrów z 3 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach przemysłowych stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów (DzU z 2 stycznia 2007 r. nr 4, poz. 29).
Konsultacja: dr Krzysztof Kozak, pracownik Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN.
