Split payment: obowiązkowa podzielona płatność. Co się zmieni dla firmy budowlanej od 1 listopada 2019 r.?

Firmy branży budowlanej czekają spore zmiany. Już od 1 listopada br. zaczną obowiązywać nowe rozwiązania w rozliczaniu podatku VAT. Wprowadzono mechanizm podzielonej płatności (MPP), który zastąpi funkcjonujące dotychczas mechanizmy odwrotnego obciążenia i odpowiedzialności podatkowej nabywcy. Obowiązkowy split payment ma być stosowany m.in. w odniesieniu do dostaw towarów i świadczenia usług budowlanych.

Funkcjonujące dotychczas odwrotne obciążenie w VAT wywoływało w branży budowlanej spore zamieszanie. Problematyczne było przede wszystkim ustalanie poprawności opodatkowania. Często zdarzało się, że przedsiębiorcy będący podwykonawcami nie wiedzieli, czy mają obowiązek zastosowania odwrotnego obciążenia, czy też nie. Tymczasem wybór odwrotnego obciążenia zamiast opodatkowania na zasadach ogólnych skutkował powstaniem ryzyka, że w razie pomyłki sprzedawca będzie zobowiązany odprowadzić VAT, którego nabywca mu nie zapłacił.

Ten kłopotliwy sposób opodatkowania ma zostać uproszczony. Z początkiem listopada bieżącego roku wchodzi w życie ustawa z 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1751), która wprowadza w tym zakresie istotne zmiany.

Jakie będą najważniejsze zmiany? Wprowadzenie split payment

Z punktu widzenia podatników VAT najważniejsze zmiany wprowadzane przez nowelizację dotyczyć będą:

• zastąpienia odwrotnego obciążenia VAT (stosowanego w obrocie tzw. towarami wrażliwymi) obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności (MPP, ang. split payment),
• wprowadzenia obowiązku stosowania split payment dla konkretnych transakcji,
• wprowadzenia solidarnej odpowiedzialności podatkowej wobec transakcji, których przedmiotem są wszystkie towary wymienione w dodawanym do ustawy o VAT załączniku nr 15 (dalej: załącznik nr 15), a które to transakcje nie podlegają obowiązkowi rozliczenia przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności,
• szerszych niż dotąd możliwości wykorzystania środków zgromadzonych na koncie VAT,
• wprowadzenia sankcji i kar dla firm objętych obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności za niewłaściwe dokumentowanie transakcji lub płacenie poza systemem podzielonej płatności (np. zwykłym przelewem lub z rachunku prywatnego). 

Na czym polega podzielona płatność?

Mechanizm podzielonej płatności polega na tym, że wpłacona przelewem kwota za towar/usługę nie trafia w całości na jedno konto odbiorcy, lecz zostaje rozdzielona na kwotę netto i VAT. Środki trafiają na dwa różne rachunki bankowe dostawcy - kwota netto na zwykły rachunek rozliczeniowy, a kwota VAT na tworzony przez bank specjalny rachunek VAT.

Mechanizm podzielonej płatności można stosować wyłącznie do:

• transakcji dokonywanych między przedsiębiorcami,
• transakcji dokonywanych przelewem w złotych polskich na rzecz innych podatników VAT.

Ważne! Przelewu w podzielonej płatności nie można dokonać na rachunek ROR.

Mechanizm podzielonej płatności znajduje zastosowania wobec:

• konsumentów (nieprowadzących działalności gospodarczej),
• przedsiębiorców, którzy otrzymują faktury bez kwoty podatku VAT (np. podatnicy zwolnieni z VAT),
• rozliczeń odbywających się gotówką lub za pomocą karty.

Jakie towary i usługi obejmie MPP?

Obligatoryjnym stosowaniem mechanizmu podzielonej płatności zostaną objęte płatności w tzw. relacjach B2B. Chodzi o faktury dokumentujące transakcje, których jednorazowa wartość, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty (to kwota, po przekroczeniu której występuje obowiązek dokonania płatności przelewem bankowym) i w których wskazano transakcje dotyczące towarów lub usług, wymienionych w załączniku nr 15. Jeśli zaś chodzi o transakcje opiewające na kwoty niższe niż 15 000 zł, to będą one podlegały rozliczaniu na zasadach ogólnych. Wynika z tego, że część transakcji objętych obecnie odwrotnym obciążeniem (czyli transakcje opiewające na kwoty poniżej 15 000 zł) nie zostanie objęta obowiązkiem rozliczania w mechanizmie podzielonej płatności. Zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności w przypadku tych transakcji będzie jednak możliwe na zasadzie dobrowolności.

Mechanizmu podzielonej płatności nie będzie też trzeba stosować przy fakturach, które dokumentują transakcje realizowane w ramach umów o partnerstwie publiczno-prywatnym. Warunkiem jest jednak, aby podmiot, na rzecz którego dokonywana jest płatność, w dniu dokonania dostawy był partnerem prywatnym, z którym podmiot publiczny zawarł umowę o partnerstwie.

Zarówno w modelu dobrowolnym, jak i obowiązkowym z rachunku VAT będzie można opłacać nie tylko podatek VAT - jak było dotychczas - ale również inne należności, czyli podatki dochodowe, akcyzę, cło oraz składki ZUS.

Na czym ma polegać solidarna odpowiedzialność podatkowa?

Przewidziana w nowelizacji odpowiedzialność podatkowa nabywcy obejmie transakcje, których przedmiotem są wszystkie towary wymienione w załączniku nr 15, a które to transakcje nie podlegają obowiązkowi rozliczenia przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności. Oznacza to, że odpowiedzialność solidarna dotyczyć będzie również towarów, które do tej pory rozliczane były w mechanizmie odwrotnego obciążenia oraz pozostałych towarów objętych obowiązkowo split paymentem. Odpowiedzialność podatkowa nie będzie natomiast dotyczyć transakcji, których przedmiotem są usługi wymienione w dodawanym załączniku nr 15.

Ważne! Odpowiedzialność podatkowa będzie dotyczyć wszystkich transakcji poniżej 15 000 zł, których przedmiotem są towary wymienione w załączniku nr 15, czyli tych transakcji, które nie są objęte obowiązkiem zastosowania mechanizmu podzielonej płatności.

Podatnicy będą jednak ponosić odpowiedzialność na innych niż dotychczas zasadach. Nie będzie już można wnosić kaucji gwarancyjnej, ponieważ instytucja ta zbyt często była nielegalnie wykorzystywana jako swego rodzaju uwiarygodnienie, a tym samym przestała pełnić swoją funkcję.

Od teraz za zaległości podatkowe sprzedawca będzie odpowiadać tylko i wyłącznie w części proporcjonalnie przypadającej na dostawę tych towarów dokonaną na rzecz danego podatnika. Przepisy o odpowiedzialności solidarnej nie znajdą zastosowania (art. 105a ust. 3 ustawy o VAT):

• do nabycia towarów, o których mowa w poz. 92 załącznika nr 15 do ustawy o VAT, jeżeli: a) nabycie to jest dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów,b) dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych;
• jeżeli powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej,
• do nabycia towarów, udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ustawy - Prawo przedsiębiorców (tj. przekracza 15 000 zł),
• do nabycia towarów, za które podatnik dokonał zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

Kiedy konieczne będzie dodatkowe oznaczenie na fakturze?

Z uwagi na likwidację odwróconego obciążenia na towary i usługi wymienione w załączniku nr 11 i 14 zmienią się też przypadki, kiedy faktura powinna zawierać dodatkową informację „odwrotne obciążenie”. Informację tę trzeba będzie zamieszczać wyłącznie w sytuacji obowiązku rozliczenia przez nabywcę podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze.

Wraz z obowiązkiem stosowania mechanizmu podzielonej płatności nowelizacja wprowadza wymóg zamieszczania na fakturze specjalnego oznaczenia w postaci zapisu „mechanizm podzielonej płatności”. Obowiązek ten będzie dotyczył wyłącznie faktur, w których wartość brutto przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty i faktura taka dokumentuje nabycie towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15.

Ważne! Jeżeli na fakturze widnieć będzie choćby jeden towar lub usługa wrażliwe wymienione w załączniku nr 15, sprzedawca towarów bądź usług budowlanych będzie musiał zamieścić na takiej fakturze dopisek "mechanizm podzielonej płatności". Bez znaczenia jest przy tym, że wartość poszczególnych towarów lub usług wykazanych na danej fakturze objętych załącznikiem nr 15 będzie niższa niż 15 000 zł.

Podatnik będzie miał prawo uregulować w mechanizmie podzielonej płatności całą wartość wskazaną na fakturze. Nie będzie to jednak jego obowiązek. Oznacza to, że nabywca:

• będzie musiał zapłacić metodą podzielonej płatności za towary i usługi wymienione w załączniku nr 15;
• będzie mógł, lecz nie musi, zapłacić metodą podzielonej płatności za inne towary i usługi wymienione na fakturze, ale niewidniejące w załączniku nr 15. W takiej sytuacji zastosuje split payment dobrowolnie.

Ważne! Dopisek „mechanizm podzielonej płatności” nie będzie musiał być zamieszczany konkretnie przy pozycji objętej obowiązkiem podzielenia płatności. Wystarczające będzie zamieszczenie tej informacji w dowolnym miejscu na fakturze.

Oczywiście dla sprzedawcy korzystniejszym rozwiązaniem będzie, gdy nabywca zastosuje mechanizm podzielonej płatności jedynie w przypadku towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15, a resztę wpłaci na zwykłe konto rozliczeniowe. Decydując się na takie wyjście, nabywca powinien jednak sprawdzić, które konkretnie towary bądź usługi wymienione na fakturze są objęte obowiązkowym split paymentem (czyli są wskazane w załączniku nr 15), a które nie.

Przykład – Dodatkowe oznaczenie na fakturze i wolny wybór nabywcy

Przedsiębiorca „A” zakupił od Przedsiębiorcy „B” towary o łącznej wartości 16 000 zł brutto. Jednym z zakupionych towarów jest stalowy kątownik (pozycja nr 57 załącznika nr 15) o wartości 1 230 zł brutto (1000 zł netto + 230 zł VAT-u). Pozostałe towary nie są wymienione w załączniku nr 15, a zatem nie obejmuje ich obowiązek zastosowania mechanizmu podzielonej płatności. W takiej sytuacji Przedsiębiorca „B” na wystawionej fakturze (w dowolnym miejscu) powinien umieścić dopisek „mechanizm podzielonej płatności”, istotne jest bowiem, że łączna kwota zakupów przekracza 15 000 zł i co najmniej jeden z nabytych towarów objęty jest załącznikiem nr 15. Regulując fakturę Przedsiębiorca „A” będzie musiał zastosować mechanizm podzielonej płatności przy kwocie 1 230 zł (należność za kątownik). Może też zdecydować, że w ureguluje w ten sposób całą wartość 16 000, ale nie jest to obowiązkowe.

• Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Szczególną ostrożność powinni zachować przedsiębiorcy którzy zawarli ze swoimi kontrahentami umowy przekraczające kwotę 15 000 zł, ale realizowane są partiami/etapami.

Przykład – Umowa realizowana partiami

Przedsiębiorca „C” zawarł z przedsiębiorcą „D” umowę na przygotowanie terenu pod budowę (pozycja nr 115 załącznika nr 15) za kwotę 20 000 zł brutto. Usługa będzie realizowana w 2 etapach, a za każdy z nich będzie wystawiona faktura - jedna na kwotę 16 000 zł, a druga na 4000 zł. Pomimo że druga faktura nie przekracza kwoty 15 000 zł należałoby dokonać płatności za obie faktury w split payment. Umowa pomiędzy kontrahentami została zawarta na kwotę 20 000 zł i to całościowa umowa powinna być brana pod uwagę przy takiej ocenie.

Kto jest zwolniony z obowiązku dodatkowego oznaczania „mechanizm podzielonej płatności” na fakturze?

Z obowiązku zamieszczenia informacji „mechanizm podzielonej płatności” wyłączeni będą podatnicy, którzy korzystają ze zwolnienia podmiotowego. Na wystawianych fakturach powinni oni zamieścić wyłącznie:

• datę wystawienia,
• numer kolejny,
• imiona i nazwiska lub nazwy podatnika i nabywcy towarów lub usług oraz ich adresy,
• nazwę (rodzaj) towaru lub usługi,
• miarę i ilość (liczbę) dostarczanych towarów lub zakres wykonanych usług,
• cenę jednostkową towaru lub usługi oraz
• kwotę należności ogółem.

Ponadto, podatnicy ci nie wykazują na wystawianych fakturach kwot podatku, nie będzie więc możliwości uregulowania takiej faktury przy zastosowaniu split paymentu.

Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań a split payment

Obowiązek zastosowania split payment nie będzie wykluczał kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań (potrącenia), o której mowa w art. 498 kodeksu cywilnego. Taka forma zapłaty jest dopuszczalna na podstawie art. 108a ust. 1d ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku dokonania potrącenia nie stosuje się art. 108a ust. 1a i 1b ustawy o VAT, tj. przepisów o obowiązku dokonania zapłaty w mechanizmie podzielonej płatności, w takim zakresie w jakim kwoty należności są potrącane.

Oznacza to, że jeżeli przedmiotem potrącenia jest np. należność, która przysługuje ze względu na dostawę towarów lub świadczenie usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, to dokonanie kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań nie narusza przepisów nakładających obowiązek uregulowania danej faktury w mechanizmie podzielonej płatności.

Jak wskazano w uzasadnieniu do nowelizacji, przepisy o VAT nie będą zmuszały do dokonywania płatności przelewami, za towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, jeżeli cała należność z faktury, obejmującej te towary lub usługi, zostanie uregulowana w drodze kompensaty. Należy jednakże pamiętać, że gdyby po dokonaniu wzajemnego potrącenia pozostała jeszcze kwota do zapłaty, różnicę tę należy uregulować w mechanizmie podzielonej płatności, jeżeli faktura zawierała pozycje z towarami lub usługami, wymienionymi w załączniku nr 15.

Przykład – Split payment a Kompensata wzajemnych należności

Przedsiębiorca „G” posiada w stosunku do Przedsiębiorcy „H” należności w wysokości 20 000 zł. Jednocześnie Przedsiębiorca „G” ma wobec Przedsiębiorcy „H” zobowiązanie obejmujące usługę budowlaną wymienioną w załączniku nr 15 o wartości 30 000 zł. W takiej sytuacji Przedsiębiorca „G” ma prawo dokonać (na podstawie oświadczenia złożonego Przedsiębiorcy „H”) kompensaty należności i zobowiązania np. w kwocie 20 000 zł, a pozostałą część zobowiązania w kwocie 10 000 zł (30 000 zł – 20 000 zł) spłacić Przedsiębiorcy „H” według mechanizmu podzielonej płatności.

Czy płatność z pominięciem obowiązkowego MPP można wliczyć w koszty?

Warto też wiedzieć, że dopiero z dniem 1 stycznia 2020 r. wejdzie w życie regulacja w zakresie możliwości zaliczania nieprawidłowej płatności (z pominięciem obowiązkowego split payment) w koszty uzyskania przychodu. Jeśli płatność za fakturę, która opiewa na kwotę przekraczającą 15 000 zł brutto (lub równowartość tej kwoty) i obejmuje swym zakresem towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 nie została dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności mimo, że był taki obowiązek, to nie będzie można zaliczyć jej do kosztów uzyskania przychodów. Dotyczy to wyłącznie w sytuacji, gdy faktura posiada stosowną informację „mechanizm podzielonej płatności”, a pomimo tego podatnik nie zapłaci w podzielonej płatności.

Mechanizm podzielonej płatności (MPP): podsumowanie zmian

Podstawa prawna:

• Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2174 ze zm.),
• Ustawa z 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1751)