Rącznik pospolity (łac. Ricinus communis), rzadziej znany jako kleszczowina pospolita, należy do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae). Występuje naturalnie w krajach Afryki i na Bliskim Wschodzie, gdzie ma krzewiasty lub drzewiasty pokrój i osiąga nawet do 10 m wysokości.
W naszym klimacie rącznik nie wytrzymuje zim i dlatego jest rośliną jednoroczną, rzadko przekraczającą 3 m wysokości. Tworzy silny korzeń palowy z licznymi rozgałęzieniami. Łodygi rącznika są grube, o zmiennej barwie – od zielonej po fioletową. Osadzone na niej (na długich ogonkach) duże, atrakcyjne, dłoniasto klapowane liście mogą osiągać do 30-50 cm średnicy. Rącznik kwitnie od późnego lata do jesieni. Kwiaty są drobne, żółte lub zielonkawe. Po przekwitnięciu pojawiają się atrakcyjne czerwone, kolczaste torebki nasienne.
i
Najważniejsze wymagania i uprawa rącznika pospolitego
Rącznik pospolity powinno się uprawiać na stanowisku dobrze nasłonecznionym, ciepłym, ale jednocześnie osłoniętym od silnych wiatrów. W takich miejscach będzie harmonijnie rozwijał się, a przy tym jego wybarwienie będzie wyraziste. Roślina preferuje gleby żyzne, próchnicze, umiarkowanie wilgotne. Radzi sobie na słabszych glebach, ale wtedy wolniej rośnie i mniej obficie kwitnie/owocuje. Jest wrażliwy na mróz, zaszkodzić mu mogą także nawet niewielkie przymrozki.
Jak ochronić rośliny w ogrodzie przed wiosennymi przymrozkami? >>>
Nasiona rącznika wysiewa się na przełomie marca i kwietnia (najlepiej w inspekcie), sadzonki wysadza do gruntu po przymrozkach, tzn. od drugiej połowy maja. Nasiona kiełkują w temperaturze powyżej 10°C. Dla prawidłowego rozwoju warto go podlewać w czasie suszy i nawozić (nawozami fosforowo-potasowymi).
W rzeczywistości rącznik pospolity w dobrych warunkach rośnie jak chwast i nie wymaga szczególnych zabiegów. Wysokie egzemplarze można palikować, to ograniczy ewentualne pokładanie. W początkowym okresie uprawy zaleca się go usuwać chwasty, później roślina sama może je zagłuszyć. Pozytywny zabieg to ściółkowanie, nie tylko ograniczy chwasty, ale także zmniejszy wysychanie wierzchniej warstwy podłoża.
i
Zastosowanie rącznika w ogrodzie
Rącznik ma na tyle silny wzrost i spektakularny pokrój, że z powodzeniem można go uprawiać jako soliter (zwłaszcza w małych ogrodach) w wyeksponowanym miejscu. Ponadto nadaje się do tworzenia krzewiasto-drzewiastych kompozycji, dekoracji ścian, wysokich murów i elementów małej architektury.
Rącznik można uprawiać w pojemnej donicy na balkonie i tarasie. Nadaje ogrodowi oryginalności, egzotyki i zwiększa koloryt. Pasuje do różnych stylów urządzania, m.in. do ogrodu wiejskiego, angielskiego i śródziemnomorskiego. Nie zaleca się go uprawiać w ogrodach naturalistycznych.
W sprzedaży dostępne są różne odmiany różniące się wyglądem, np.
- 'Sanguineus' o liściach czerwonych,
- 'Carmencita' o liściach ciemnozielonych,
- 'Gibsonii' o liściach fioletowoczerwonych.
Szczególne zastosowanie rącznika
Rącznik ma cenne właściwości dla gleby i roślin – odstrasza krety oraz nornice. Gnojówki z rącznika działają odstraszająco nie tylko na gryzonie, ale pozwalają także zwalczyć turkucia podjadka.
Jednocześnie należy rozważyć uprawę rącznika na działkach, gdzie przebywają małe dzieci. Rącznik pospolity jest co prawda wykorzystywany w celach medycznych, ale to roślina trująca. Jej spożycie (zwłaszcza nasion) jest niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia. Zawiera rycynę, silnie toksyczny związek wywołujący m.in. gwałtowną biegunkę i wymioty. W czasie I wojny światowej eksperymentowano z trucizną tworząc pociski wypełnione talkiem z rycyną.
Polecany artykuł:
i
Inne zastosowania rącznika pospolitego
Nasiona rącznika znajdują zastosowanie w medycynie. Działają drażniąco na błony śluzowe, dlatego wykorzystuje się je m.in. do pobudzania perystaltyki jelit. Olej rycynowy jest stosowany do leczenia owrzodzeń i przyśpieszania gojenia oparzeń. W kosmetyce służy do pielęgnacji cery. Jest także...smarem do maszyn przemysłowych i okrętowych. Absolutnie nie wolno przyrządzać leków na bazie rącznika samodzielnie.
Przeczytaj też:
Rośliny lecznicze i zioła rosnące dziko w ogrodach >>>
Czystek – roślina ozdobna i lecznicza. Właściwości lecznicze czystka >>>
Koniczyna czerwona (koniczyna łąkowa) - wysiew, uprawa, właściwości i zastosowanie >>>
i
W latach 60-tych ubiegłego wieku w Polsce prowadzono eksperymenty z komercyjną polową uprawą rączników na nasiona. Okazały się niepowodzeniem. Ze względu na klimat i związany z tym krótki okres wegetacyjny rośliny wykształcały zbyt mało plonu.
