Wole oko. Konstrukcja wolego oczka i materiały pokryciowe

Wole oko jest zawsze modne, mimo że zwiększa koszt wykonania dachu. Choć ten ozdobny detal na dachu znany jest od stuleci, wciąż wymaga szczególnej uwagi dekarzy. Zobacz, jak zaplanować i prawidłowo wykonać wole oko.

W projektach współczesnych domów często pojawiają się formy pokrewne historycznym rozwiązaniom. Możemy więc znaleźć dachy strome rozbudowane o liczne lukarny, wykusze, loggie, ale też wole oczka. Te ostatnie dawniej miały za zadanie przewietrzać strych, były więc małe i płaskie. Dziś poddasze mieszkalne musi mieć odpowiednio dużo przeszkleń, dlatego też współczesne wole oczka z płaskich i szerokich zmieniają się na coraz wyższe i węższe, a więc trudniejsze w budowie i wykończeniu.

Co to jest wole oko?

Wole oko to typowo polski element architektoniczny, zwany także dymnikiem lub wyglądkiem. Kiedyś wole oczko pełniło tylko funkcję małego okienka doświetlającego i wentylującego strych, czy poddasze. Dziś to dekoracyjna lukarna na poddaszu. Wykonanie wolego oka jest dość trudne.

Wole oko w projekcie domu

Wole oko musi być uwzględnione w projekcie architektonicznym domu. Architekt wraz z konstruktorem powinni szczegółowo rozrysować ten detal więźby, a elementy pokrycia pozostawić cieśli i dekarzowi. Rzadko jednak projekty zawierają tak dopracowane rysunki. W rzeczywistości zajmują się nimi wykonawcy dachu. To oni dostosowują więźbę, robią wstępne krycie, układają pokrycie dachowe i montują obróbki.

• Proporcje

Wole oczko nie jest łatwe do zbudowania. Przy jego projektowaniu i wykonywaniu istotny jest kształt łuku czołowego (górnej krawędzi ścianki frontowej). Powinien on zostać starannie zaplanowany z uwzględnieniem odpowiednich proporcji dla danego typu dachówki. Trzeba już na etapie projektu zdecydować, jaką dachówkę chcemy mieć na dachu. Aby móc poprawnie ułożyć pokrycie na zakrzywionej powierzchni wolego oczka, należy zachować odpowiednie minimalne proporcje wysokości do szerokości ścianki czołowej. Dla karpiówki nie powinny one być mniejsze niż 1:5, dla ceramicznych dachówek zakładkowych – 1:8, a dla cementowych – 1:10-1:12.

• Kąt

Ważny jest też kąt pomiędzy szczytową krokwią lukarny a krokwiami połaci dachu – nie powinien przekraczać 12°. Większe odchylenie może spowodować, że dachówki na styku obu połaci będą odstawać, tworząc niebezpieczne rozszczelnienie. Ponadto tradycyjnie wykonana ścianka frontowa wolego oczka była najczęściej prostopadła do połaci dachowej albo nieznacznie odchylona w stronę okapu. We współczesnych konstrukcjach ścianka ta jest zazwyczaj pionowa.

• Wielkość wolego oczka

Główna połać dachu powinna być szersza od wolego oczka przynajmniej o 1 m, czyli mniej więcej o trzy dachówki zakładkowe z obu stron, aby stało się ono częścią połaci głównej, nie zaś na odwrót. Zachowanie wystarczającej przestrzeni wokół wolego oczka jest też konieczne ze względu na montaż dachówek, aby można było bez kłopotów wykonać np. kalenicę, grzbiet czy okap.

Wole oko z własną więźbą

Jeśli pokryciem wolego oczka będą dachówki, do poszycia przybija się kontrłaty, a na nich mocuje łaty, które będą oparciem dla dachówek. Należy zwrócić uwagę na to, by kontrłaty przebiegały zgodnie z kierunkiem spływu wody, łaty zaś były dopasowane do wyoblenia wolego oczka.

Łaty szerokości 2,5 cm robi się często z pasków sklejki wodoodpornej grubości 10-12 mm ułożonych warstwowo. Bez problemu można je wyginać na mokro. Łaty mogą też być z dwóch pasów drewna grubości 1,5 cm wyginanego na mokro. Czasami stosuje się specjalnie przycięte deseczki połączone w łaty ciągnące się w poprzek wolego oczka.

Bardzo ważne jest ich staranne zamocowanie. Dzięki temu nie dojdzie do „jeżenia się” dachówek, czyli będą one tworzyły gładko wyprofilowaną powierzchnię. Łaty często układa się na podkładkach, aby otrzymać jak najłagodniejsze przejście wolego oczka w główną połać.

Wole oczko: montaż dachówek

Niektóre dachówki można układać na wolich oczkach o dowolnych proporcjach, inne tylko na tych spłaszczonych. Najbardziej uniwersalne są dachówki karpiówki, bo nadają się nawet na zwarte lukarny o proporcji wysokości do podstawy 1:5. Z dachówek zakładkowych o drobnych wymiarach można korzystać wtedy, kiedy stosunek wysokości lukarny do podstawy wynosi 1:8-1:12. Liczba dachówek zakładkowych powinna być taka sama w rzędzie na łuku jak na połaci pod nim, aby zachować zgodność wzoru pokrycia i szczelność połączeń poszczególnych dachówek na ich zamkach. Dlatego poniżej wolego oczka dachówki układa się maksymalnie zsunięte, aby zmieścić ich jak najwięcej w rzędzie. Na łuku dachów rozsuwa się je na tyle, ile pozwalają zamki, nawet 4 cm. Większe rozsunięcie grozi nie tylko nieestetycznym przejściem z wolego oczka na połać główną, ale przede wszystkim nieszczelnością pokrycia. Najtrudniej układa się dachówki z podwójnymi zakładkami, dlatego można je wybrać tylko na szerokie wole oczko – o stosunku wysokości do podstawy 1:12. Montaż dachówek zaczyna się od środka – układa jeden lub dwa rzędy wzdłuż grzbietu, a następnie od okapu w górę, kierując się od środka na boki. Wszystkie dachówki muszą być przymocowane wkrętami, żeby się nie obsunęły.

Orynnowanie wolego oczka

Bardzo rzadko montuje się na wolim oczku rynny, bo woda swobodnie spływa z jego wyoblonej powierzchni na połać, a stamtąd do okapu dachu. Do zabezpieczenia przed przelewaniem się wody na okno zazwyczaj wystarczają obróbki z blachy, które standardowo wykonuje się pod pokryciem jako zabezpieczenie krawędzi dachu. Wyprofilowane w kołnierz odprowadzają wodę na boki. Taka obróbka tworzy rynnę leżącą, z której woda spływa na płaskie połacie. Rynny są natomiast potrzebne wtedy, gdy wole oko jest usytuowane tuż nad okapem. Nie ma wówczas wystarczająco dużo miejsca, żeby bezpiecznie odprowadzić wodę do rynien umieszczonych wzdłuż okapu, i może dochodzić do jej przelewania się aż na ściany budynku. W takim przypadku orynnowanie wolego oczka składa się z krótkich prostych odcinków połączonych złączami wyposażonymi w uszczelki.