Pod dachem...
Dach bardzo często przesądza o stylu domu i pozwala zapobiec nieudolnym replikom dawnych form architektonicznych. Ale wybór jego konstrukcji nie jest prosty... Do wyboru mamy dachy dwu-, cztero- i wielospadowe, ale także dachy płaskie. Na co więc się zdecydować?
Autor: archiwum muratordom
Różnorodne formy budynków – parterowy i z poddaszem – przykryte dwuspadowymi dachami tworzą zharmonizowane otoczenie.
Pod dwoma skrzydłami
Dach dwuspadowy jest najprostszy w konstrukcji, a zarazem najbardziej tradycyjny i utrwalony w polskim krajobrazie. Dzisiaj jego wysoką pozycję umacnia potrzeba zagospodarowania poddasza – pod dwiema połaciami jest więcej miejsca niż pod czterema.
Dach dwuspadowy składa się z dwóch połaci w kształcie prostokątów stykających się w biegnącej równolegle do szerokości budynku kalenicy. W porównaniu z innymi formami dachów najlepiej spełnia funkcje ochronne – woda deszczowa nie napotyka przeszkód w postaci załamań połaci, ponadto nie ma on koszy, w których zalegałby śnieg. Powierzchnia połaci zależy od rozpiętości dachu – im jest ona większa, tym większa będzie powierzchnia pokrycia – oraz od kąta jego nachylenia – im dach bardziej stromy, tym połacie są większe.
Ściany boczne budynku, nazywane szczytowymi, w górnej części mają kształt trójkąta – kąt jego wierzchołka zależy od stopnia nachylenia połaci. Przy ścianach szczytowych poddasze osiąga pełnowartościową wysokość (powyżej 1,90 m). Ponadto można umieścić w nich pionowo okna to tańszy sposób doświetlenia poddasza bez ingerencji w połacie dachu.
Dach dwuspadowy tak jak żaden inny pozwala na rozwiązania, które nie zawsze sprawdzą się przy innych kształtach zadaszenia. Taka forma umożliwia dość swobodne manewrowanie okapami i kształtem szczytowych krawędzi dachu. Podstawową funkcją okapów jest ochrona elewacji przed opadami i zacienianie znajdującej się pod nimi przestrzeni. Gdy będą one wysunięte daleko poza obrys bryły, staną się doskonałym sposobem na powiększenie przestrzeni użytkowej domu. Zadaszenie miejsc takich jak taras, wejście, czy wiata daje możliwość przeniesienia niektórych funkcji domu na zewnątrz. Warto jednak pamiętać, że jeżeli wysunięte okapy mają tworzyć zadaszenie tarasu lub wejścia, powinny być łagodnie nachylone.
Połacie na cztery strony świata
Dach czterospadowy, nazywany też popularnie kopertowym, składa się z czterech połaci, z których dwie równoległe w kształcie trapezów zbiegają się w kalenicy. W miejscu, gdzie w dachu dwuspadowym są ściany szczytowe, na dachu czterospadowym są dwie połacie w kształcie trójkątów. Ich wierzchołki dochodzą do przeciwległych krańców kalenicy, która jest znacznie krótsza niż ta w dachu dwupołaciowym.
Na rzucie dach czterospadowy przypomina kopertę – stąd jego popularna nazwa. Wszystkie połacie stykają się w narożach, które utrudniają wykonanie pokrycia i wymagają zastosowania rozwiązań systemowych podnoszących koszty wykonania dachu. Wszystkie połacie mają ten sam kąt nachylenia, zazwyczaj mniejszy niż w dachach dwuspadowych. Ponieważ miejsca styku połaci tworzą kąty wypukłe, z dachu czterospadowego stosunkowo łatwo spływa woda, również śnieg nie zalega na nim długo.
Dach czterospadowy, a szczególnie namiotowy, najlepiej zastosować na domu parterowym o dużej powierzchni i małej kubaturze. Nie poleca się takiego kształtu dachu do domów z poddaszem użytkowym, ponieważ około 50% powierzchni pod skosami ma wysokość poniżej 1,9 m, a oparcie dachu czteropołaciowego na wysokiej ściance kolankowej nie zawsze korzystnie wpływa na proporcje budynku. Zamontowanie okien w dachu – połaciowych lub lukarn – urozmaica jego formę, ale dodatkowo komplikuje konstrukcję i utrudnia ułożenie pokrycia. Bezpiecznym rozwiązaniem jest zastosowanie okien połaciowych. Wtapiają się one bowiem w płaszczyznę połaci i nie wywołują na niej chaosu. Taki manewr nie sprawi jednak, że zyskamy dodatkową powierzchnię na poddaszu.
Bogactwo kształtów
Dach wielospadowy powstaje przez połączenie dwu lub więcej dachów o różnym kształcie (dwuspadowych, czterospadowych, pulpitowych), które krzyżują się ze sobą w kalenicach i koszach. Połacie mają kształt trapezów i trójkątów, rzadko prostokątów. Zazwyczaj kryją dachy domów o rozbudowanej bryle. Popularną formą dachu wielospadowego są te powstałe z połączenia dachów dwupołaciowych stykających się ze sobą pod kątem prostym. Ich kalenice mogą być na tej samej wysokości – gdy oba ramiona bryły to części mieszkalne z poddaszem użytkowym, lub na różnych – gdy jedną część zajmuje na przykład garaż bez poddasza użytkowego. Takie zadaszenia mają również domy zbudowane na planie litery L – to kształt bryły bardzo wygodny do podziału domu na strefy funkcjonalne, a na zewnątrz dający możliwość wydzielenia ramionami budynku kameralnej przestrzeni na taras i wypoczynkową część ogrodu. Dzięki koszom mamy aż trzy ściany szczytowe, co pozwala na lepsze wykorzystanie przestrzeni na poddaszu, a także na dobre oświetlenie go oknami zamontowanymi pionowo w ścianach. Gdy punktem wyjścia do przykrycia takiej samej bryły jest dach czterospadowy, powstaje forma wzajemnie przecinających się koszy i naroży, pozbawiona bardzo atrakcyjnych z punktu widzenia zagospodarowania poddasza ścian szczytowych.
Proste i nowoczesne
Domy z dachami o nachyleniu połaci nieprzekraczającym 20° wracają do łask. Dzieje się tak zarówno ze względu na możliwość ekonomicznego rozwiązania przestrzeni – płaski dach daje szansę na jednakową wysokość pomieszczeń na całej powierzchni ostatniej kondygnacji – jak i powracającą modę na proste formy architektury modernizmu.
Znany wszystkim z nie zawsze chlubnych realizacji lat 60. i 70. dom-kostka w kształcie regularnego prostopadłościanu to nie jedyny sposób na realizację projektu z płaskim dachem. Jak żaden inny dach daje możliwość komponowania budynku z wielu brył i łączenia z innymi nowoczesnymi kształtami dachów.
Dach płaski może być praktycznie niewidoczny – gdy zostanie przykryty attyką, niezbyt atrakcyjne pokrycie jest schowane, a attykowe ściany nadwieszone nad budynkiem są pretekstem do do wykreowania oryginalnych rozwiązań.
W domu z płaskim dachem nie ponosimy strat w przestrzeni takich jak przy zagospodarowaniu poddasza. Warto rozważyć wybór domu z płaskim dachem, gdy działka jest mała i zależy nam, aby dom miał jak najmniejszą powierzchnię zabudowy. Dzisiaj, gdy buduje się na coraz mniejszych działkach, często pochodzących z wtórnego podziału parceli, jest to istotny argument. Willa z płaskim dachem dobrze wpisze się w otoczenie miejskiej, nawet bardzo gęstej zabudowy składającej się z podobnych domów jednorodzinnych. W bryle budynku przykrytego płaskim dachem dominują elewacje – łatwiej nimi dopasować dom do otoczenia, niż uzyskać harmonię w gąszczu różnorodnych form i kolorów spadzistych dachów. Do oszczędnego w formie domu z płaskim dachem pasują duże przeszklenia, kubiczne formy wykuszy i ryzalitów, wyeksponowane oryginalne materiały wykończeniowe – w efekcie dają większe możliwości komponowania elewacji niż domy ze spadzistymi dachami.
Dom z płaskim dachem nie będzie dysonansem również w sąsiedztwie zabudowy wielorodzinnej – łatwiej dopasować do niej kubiczną formę nowoczesnej kostki niż tradycyjny dom ze spadzistym dachem. Na płaskim dachu można urządzić efektowne tarasy z ogrodami.
Dom z płaskim dachem bardzo dobrze sprawdza się też, gdy budynek jest położony w pewnym oddaleniu od innych, wśród wysokiej roślinności, która tworzy doskonałą oprawę dla ascetycznej prostopadłościennej bryły domu lub kompozycji takich brył. Płaski dach daje też większą swobodę w kształtowaniu bryły domu. Gdy dom ma mieć większą powierzchnię i rozbudowany, różnorodny program, można rozbić go na kilka mniejszych brył. Ich połączenie w jedną całość kilkoma dachami znajdującymi się na różnych poziomach daje zwykle bardzo dobre efekty, znacznie lepsze niż próby scalenia kilkuczęściowej rozbudowanej bryły spadzistym dachem. Taka forma dachu sprawdza się również wtedy, gdy bryłę domu trzeba nietypowo ukształtować z powodu działki o nieregularnym kształcie, wąskiej lub nadmiernie zacienionej.
