Wybieramy gramofon: poradnik. Niepowtarzalne brzmienie płyt winylowych
Jaki kupić gramofon: pomagamy w wyborze. Moda na słuchanie muzyki z czarnych płyt trwa. Jeśli masz kolekcję „winyli” i chciałbyś cofnąć się w czasie do lat młodości, lub chcesz przekonać się, jak w cyfrowych czasach brzmią analogowe nagrania, musisz rozbudować swój zestaw Hi-Fi o gramofon.
Muzyka w dobie internetu całkowicie uniezależniła się od nośników fizycznych. O kasetach magnetofonowych większość z nas dawno już zapomniała, do słuchania cyfrowych utworów nie są potrzebne ani płyty kompaktowe, ani nawet pliki MP3 – wszystko można odtwarzać bezpośrednio z sieci na smartfonie lub nowoczesnej wieży. Usługi strumieniujące audio takie jak Tidal, Dezeer, Apple Music czy Spotify oferują wygodny dostęp do praktycznie nieograniczonych zasobów z każdego miejsca o każdej porze.
Jest jednak grupa melomanów, którzy potrzebują fizycznego kontaktu z albumem, możliwości sięgnięcia po niego na półkę, obejrzenia koperty i projektu graficznego okładki, a także dotknięcie krążka i umieszczenia go w odtwarzaczu. Koneserzy, wymagający melomani lub po prostu osoby, które pamiętają czasy, gdy czarne płyty były podstawowym nośnikiem muzyki szukają oryginalnych albumów z dawnych lat lub sięgają po reedycje i współczesne wydania analogowe. Jeszcze kilka lat temu winyle były produktem mocno niszowym, obecnie dostępne są bez problemu w salonach prasowych i sklepach muzycznych. Popularne do końca lat 80. XX wieku gramofony, czyli urządzenia do odtwarzania czarnych płyt, zostały wyparte przez odtwarzacze CD. Na szczęście obecnie powróciły w wielkim stylu i przeżywają swoją drugą młodość. Samo słuchanie muzyki z winyli jest prawdziwym rytuałem. Z płytami trzeba się obchodzić delikatnie, starać się nie dotykać ich powierzchni, po wyciągnięciu z koperty płytę należy przetrzeć szmatką antystatyczną i dopiero wtedy umieścić na talerzu gramofonu. Utworów z albumu słucha się w takiej kolejności, jaką przewidział jego twórca. Przeskakiwanie między nimi jest utrudnione (chociaż nie niemożliwe), w trakcie odsłuchu trzeba tez zmienić stronę płyty. Dźwięk odtwarzany z gramofonu jest charakterystyczny i niepowtarzalny. Wirujący krążek, przesuwająca się po jego powierzchni, igła, trzaski i specyficzny charakter tonów sprawiają, że słuchanie ulubionych piosenek nabiera całkiem nowego, niepowtarzalnego wymiaru.
Jaki kupić gramofon
Zakup gramofonu, tak jak w przypadku innych sprzętów audio powinien być przemyślany. Urządzenie to składa się z wielu istotnych elementów, z których każdy ma wpływ na jakość odtwarzanego dźwięku i wygodę obsługi. Gramofony mogą mieć różne konstrukcje i kształty, dzięki którym będą pasować zarówno do tradycyjnych jak i nowoczesnych pomieszczeń. Ciekawymi są gramofony w stylu retro np. z klasyczną tubą. Pośród producentów gramofonów wartymi polecenia są firmy Pioneer, Denon, Hyundai, Lenco, Marantz, Technics i Audio-Technica. W naszym poradniku postaramy się pomóc w wyborze gramofonu.
Zasada działania gramofonu
Gramofon to odtwarzacz czarnych płyt winylowych. Zbudowany jest z podstawy, silnika, talerza, ramienia oraz wkładki z igłą. Igła zamontowana we wkładce umieszczonej na końcu ramienia porusza się w spiralnym rowku wytłoczonym na płycie. Igła jest wprowadzana w drgania poprzez wyżłobienia w rowku. Drgania za pośrednictwem wkładki są zamieniane na nieliniowy sygnał elektryczny o bardzo niskim poziomie. Trafia on do przedwzmacniacza (wbudowanego w gramofon lub stanowiącego osobne urządzenie), dalej płynie do wzmacniacza stereo lub amplitunera AV, jest przetwarzany i wysyłany do kolumn głośnikowych.
Dwa rodzaje napędów talerza
Gramofony są wyposażane w dwa różne typy napędu – paskowy lub bezpośredni. W pierwszym przypadku napęd z silnika na talerz przenoszony jest za pośrednictwem gumowego paska transmisyjnego (belt drive). Jest to podstawowy napęd o prostej budowie, stosowany w gramofonach zarówno z niższej, jak i wyższej półki cenowej. Zaletą tego rozwiązania jest cicha praca oraz wytłumienie drgań przenoszonych na talerz przez wolnoobrotowy silnik. Wadą natomiast jest rozciąganie się elastycznego paska i konieczność jego okresowego wymieniania (niektóre gramofony wyposażane są w regulację napięcia paska). Inną, mniej istotną wadą jest nieco dłuższe rozpędzanie się talerza. Kupując gramofon, warto sprawdzić, czy dostępne są do niego części zamienne.
Drugi rodzaj napędu to napęd bezpośredni (direct drive), wprowadzony do gramofonów przez firmę Technics. W tym przypadku energia przenoszona jest bezpośrednio z silnika na oś talerza. Rozwiązanie to jest stosowane w droższych modelach gramofonów, napęd bezpośredni jest bardziej niezawodny od paskowego. Silnik sterowany elektronicznie jest umieszczony pod talerzem, parametry obrotów są precyzyjnie utrzymywane, dodatkowo może być zastosowana stabilizacja kwarcowa. Gramofon z takim napędem charakteryzuje się natychmiastowym rozruchem i umożliwia szybką zmianę prędkości obrotowej talerza podczas odtwarzania muzyki (funkcjonalność istotna np. dla DJ-ów).
Talerz to obracający się element, na którym umieszcza się płytę gramofonową. Im jest on cięższy, tym lepiej. Średnica talerza wynosząca 30 cm pozwala umieścić na nim standardową, dużą płytę winylową. Na jego powierzchni umieszczona jest gumowa mata zapewniające przyczepność i tłumiąca drgania. Talerz obraca się z dwoma typowymi prędkościami – 33 i 45 obrotów na minutę.
Niektóre modele gramofonów wyposażone są w lampę stroboskopową, której światło pada na paski wycięte w krawędzi talerza. Obserwując oświetlone paski w specjalnym wizjerze można za pomocą potencjometru precyzyjnie wyregulować obroty talerza. Równie ważny element gramofonu to jego podstawa. Tłumi drgania, ma duży wpływ na jakość odtwarzanego dźwięku, powinna być ciężka, stabilnie ustawiona na nóżkach i wypoziomowana.
Ramię gramofonu
Ramię gramofonu służy do umieszczania i utrzymywania wkładki z igłą na płycie. Powinno być wykonane ze sztywnego, lekkiego materiału, który jak najlepiej tłumi wibracje (najczęściej jest to aluminium, w droższych modelach wykorzystywane jest włókno węglowe). Ramiona mogą mieć różną długość (9, 12 i 14 cali) oraz kształt. Najpopularniejszymi są 9-calowe ramiona proste. Ich konstrukcja zapewnia dobrą odporność na wibracje. Spotkać można również ramiona zagięte w jednym punkcie oraz zagięte w 2 punktach (w kształcie litery S, stosowane w modelach dla DJ-ów). Zagięte ramie zapewnia dobry kontakt, prawidłowe utrzymywanie i prowadzenie wkładki z igłą po powierzchni płyty, co przekłada się na jakość brzmienia odtwarzanej muzyki. Ważne jest łożyskowanie ramienia, pozwalające mu poruszać się w obu płaszczyznach. Można spotkać popularne łożyskowanie na ostrym, pionowym stożku (unipivot) oraz na trzpieniach stożkowych z łożyskami kulkowymi lub igiełkowymi. Ramię gramofonu może mieć możliwość regulowania siły nacisku i siły odśrodkowej.
Polecany artykuł:
Wkładka i igła: najważniejsze elementy gramofonu
Wkładka z igłą to najważniejszy element gramofonu odczytujący sygnał z płyty i przesyłający go do wyjścia lub wbudowanego przedwzmacniacza. Wkładka zbudowana jest z cewki, magnesu oraz igły. Od jej budowy i sposobu mocowania zależy jakość odtwarzanej muzyki. Stosowane są dwa typy wkładek – elektromagnetyczna z ruchomym, drgającym magnesem typu MM (Moving Magnet) i magnetoelektryczna z ruchomą, drgającą cewką typu MC (Moving Coil). Wkładki MM są tańsze, odtwarzany dźwięk jest nieco gorszy jakościowo. Ich zaletą jest możliwość wymiany samej zużytej igły. Droższe wkładki MC gwarantują lepszą jakość muzyki, ale w przypadku zużycia igły trzeba wymienić całą wkładkę.
W przypadku igieł należy zwrócić uwagę na zastosowany szlif, od którego również zależy jakość odtwarzanej muzyki. Do wyboru są trzy typy szlifu końcówki stykającej się z płytą: stożkowy (sferyczny), eliptyczny i liniowy. Zakończenia igieł wykonane są z diamentu, którego żywotność wynosi ok. 4 tysiące godzin odtwarzania. Końcówki sferyczne są najprostsze i najtańsze w produkcji, odtwarzany dźwięk nie jest najwyższej jakości, ale konstrukcja ta najlepiej radzi sobie ze starymi, „zdartymi” płytami. Lepsze parametry zapewniają końcówki eliptyczne, które stykają się z płytą na większej powierzchni, lepiej dopasowują się do kształtu rowka, dzięki czemu dźwięk jest odtwarzany bardziej precyzyjnie. Najwyższą jakość muzyki gwarantują igły ze szlifem liniowym, zapewniające najlepszy kontakt końcówki z powierzchnią krążka i najwierniejsze odtwarzanie dźwięków. Ważny jest też nacisk igły na płytę, który powinien wynosić od 1.75 g do 2 g.
Polecany artykuł:
Gramofon manualny czy automatyczny
Istotnym aspektem podczas wyboru gramofonu jest wygoda obsługi. Obecnie na rynku możemy wybierać spośród trzech typów gramofonów – automatycznych, półautomatycznych i manualnych. Zaczynający przygodę z czarnymi płytami powinni zainteresować się automatycznymi modelami gramofonów. Ich obsługa polega wyłącznie na umieszczeniu płyty na talerzu i naciśnięciu przycisku Play lub Start. Ramię samoczynnie ustawi się na początku pierwszego utworu, opuści się na powierzchnię płyty, po czym rozpocznie się odtwarzanie. Po zakończeniu ostatniego utworu ramię podniesie się i powróci na podpórkę, a płyta przestanie się obracać. Oczywiście w każdej chwili mamy możliwość uniesienia ramienia specjalnym przyciskiem i ręcznego przestawienia go na kolejny utwór. Na obudowie znajdziemy też przycisk Stop, który przerywa odtwarzanie i wyłącza urządzenie.
Gramofon półautomatyczny wykonuje samoczynnie tylko drugi etap, kończący słuchanie muzyki. Rozpoczęcie odtwarzania trzeba wykonać samodzielnie, ustawiając ramię i opuszczając je na płytę. Najbardziej cenione przez koneserów konstrukcje manualne z najwyższej półki cenowej, wymagają już od użytkownika pełnej obsługi. W sprzedaży są też gramofony potrafiące wyszukać utwory za pomocą czujnika wykrywającego przerwy na płycie oraz wyposażone funkcję automatycznego powtarzania całej strony albumu.
Gramofon z przedwzmacniaczem
Posiadacze starszych gramofonów, chcący na powrót cieszyć się winylowymi płytami wykorzystując do tego współczesny sprzęt grający, bardzo często napotykają na problem. Po podłączeniu gramofonu do wzmacniacza dźwięk jest prawie niesłyszalny. Spowodowane jest to brakiem wbudowanego w gramofon przedwzmacniacza. Dlatego też wybierając gramofon jak dodatkowy element domowego zestawu audio trzeba upewnić się, czy posiadany wzmacniacz lub amplituner AV jest wyposażony w specjalne wejście Phono, służące do podłączenia gramofonu bez wbudowanego przedwzmacniacza. W przypadku jego braku można albo zakupić gramofon już wyposażony w przedwzmacniacz (który konwertuje sygnał z wkładki na sygnał liniowy), lub zdecydować się na zakup dwóch elementów - gramofonu i zewnętrznego przedwzmacniacza. Drugie z rozwiązań jest kosztowniejsze, ale zapewnia lepsza jakość dźwięku, a ponadto umożliwia w przyszłości wymianę przedwzmacniacza na lepszy model.
Polecany artykuł:
Gramofon z portem USB
Dodatkową funkcją spotykaną we współczesnych gramofonach jest port USB, umożliwiający digitalizację odtwarzanej muzyki do postaci pliku zapisywanego na pendrive. Zgrywanie muzyki z analogowej płyty winylowej do formatu cyfrowego może mieć sens w przypadku starych unikatowych albumów, które można w ten sposób zabezpieczyć, skompresować do postaci pliku MP3, a dodatkowo poddać procesowi cyfrowego „oczyszczania” za pomocą specjalnego oprogramowania komputerowego.
