Azbest - dlaczego płyty azbestowe trzeba usuwać?

Azbest jest niemal wszędzie, ale w budownictwie jednorodzinnym najczęściej spotkamy go w formie pokrycia dachowego. Czy azbest stosowany niegdyś do produkcji falistych płyt azbestowych może zagrażać zdrowiu? Wciąż wiele osób nie do końca wierzy w jego szkodliwość. To błąd.

Każda stara płyta włóknowo-cementowa (nazywana kiedyś eternitem) zawierała od 11 do 13% rakotwórczego azbestu. Niczym niezabezpieczone płyty azbestowe są szkodliwe, nawet jeśli tylko leżą na dachu. Deszcze wymywają z nich bowiem spoiwo cementowe, przez co wiązki włókien azbestu zostają odsłonięte, rozszczepiają się i uwalniają do środowiska. Im bardziej zniszczony jest dach, tym więcej włókien się ulatnia. Szczególnie niebezpieczne stają się podczas usuwania z dachu starych płyt azbestowych, które się łamią i kruszą. Włókna azbestowe pozostają niewidoczne dla ludzkiego oka - są czterokrotnie cieńsze od włosa.

Co to jest azbest

Azbest to mikroskopijne włókna krzemianowe, czterokrotnie cieńsze od ludzkiego włosa. Były kiedyś dodawane jako zbrojenie rozproszone do cementu podczas produkcji płyt falistych, płytek, rur, otulin izolacyjnych. Znajdują się też w betonie, z którego powstały ściany niektórych starych budynków. Zawartość azbestu w takich wyrobach sięga 13%.

Azbest szkodliwość

Uwolnione włókna azbestu, jeśli dostaną się do ludzkiego układu oddechowego, trafiają do pęcherzyków płucnych, skąd się już nie wydostaną. Wywołują przede wszystkim tak zwaną azbestozę objawiającą się dusznościami i uporczywym kaszlem. Powodują też zapalenie opłucnej. Azbest jest także czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka płuc, opłucnej lub krtani. Skutki wdychania azbestu mogą dać o sobie znać dopiero po 20- 30 latach od kontaktu z nim. Warto natomiast zdawać sobie sprawę z tego, że włókna dostające się do przewodu pokarmowego nie szkodzą, bo są wydalane. Woda płynąca azbestowymi rurami nie jest zatem niebezpieczna.

Azbest - nie tylko pokrycia dachowe

Pokryte płytami azbestowymi dachy to smutny spadek po latach 60. i 70. Jak Polska długa i szeroka, krajobraz psują faliste, szare, dziś już często brudne, omszone lub poszczerbione tafle zalegające na dachach domów, budynków gospodarczych, garaży itd. Azbest stosowano wtedy nie tylko do produkcji płyt dachowych, lecz także okładzin na elewacje, rur, kanałów wentylacyjnych i spalinowych oraz innych elementów. Nie sporządzono jeszcze kompletnego spisu budynków, w których zastosowano azbest. Szacuje się jednak, że zawiera go około 15,5 mln ton wyrobów. Samych pokryć dachowych z azbestu jest około 1,5 mld. m². Połowę istniejącego azbestu wykorzystano w budownictwie indywidualnym. Największe jego nagromadzenie jest w województwie mazowieckim i lubelskim, najmniejsze w opolskim, lubuskim i zachodniopomorskim.

Płyty azbestowe - popularne, bo tanie

Wyroby z azbestu stosowano tak powszechnie, bo były tanie, trwałe, odporne na wysoką temperaturę i mróz, a przede wszystkim na ogień i korozję. Sporo jest też u nas azbestu z zagranicy. W Europie Zachodniej o wiele wcześniej uznano azbest za szkodliwy (u nas zaprzestano produkcji dopiero w 1998 r.) i wprowadzono rygorystyczne przepisy zakazujące jego stosowania. Dla wielu zagranicznych zakładów produkcyjnych Polska stała się wtedy rynkiem zbytu nagromadzonych zapasów, których już nie mogły sprzedać u siebie. Dachowe płyty azbestowe były cztero-, pięciokrotnie tańsze niż te bez azbestu. Tak atrakcyjna cena była skuteczną przeciwwagą dla wiedzy o szkodliwości azbestu. Jakby azbestowych pokryć było mało, nasze środowisko jest dodatkowo skażone pyłem azbestu pochodzącym z dzikich wysypisk śmieci - zwłaszcza w lasach i odkrytych wyrobiskach. Na odpadach zawierających azbest toczy się codzienne życie, bawią się na nich dzieci - utwardzano nimi bowiem drogi i place.

Usuwanie azbestu - z produkcji i z dachów

Ponieważ problem jest poważny, już w 1998 r. zostało wydane rozporządzenie ministra gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest. W tymże roku została zakończona produkcja falistych płyt azbestowych, a w marcu 1999 r. wprowadzono zakaz obrotu tymi płytami. W 2002 r. przyjęto też program usuwania wyrobów azbestowych w całej Polsce. Zgodnie z nim potrwa to jednak jeszcze przez najbliższe 30 lat, a może i dłużej.

Sprawdź także: demontaż azbestu - jak zatrudnić profesjonalną ekipę >>>

Każda gmina, starostwo lub powiat zostały zobowiązane rozporządzeniem ministra gospodarki do sporządzenia inwentaryzacji budynków zawierających materiały azbestopochodne wraz z oceną ich stanu technicznego, a tym samym oceną szacunkową czasu, w którym muszą zostać usunięte. Sprawozdania z tych inwentaryzacji muszą być co roku składane w województwach. W przypadku ujawnienia widocznych uszkodzeń powierzchni wyrobów zawierających azbest zarządca lub użytkownik powinien taki wyrób usunąć w pierwszej kolejności.

Uwaga! Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki, pracy i polityki socjalnej z 23.10.2003 r. dopuszcza się warunkowo stosowanie wyrobów zawierających azbest nie dłużej niż do 31.12.2032 r.

Problemy z utylizacją płyt azbestowych

Środki masowego przekazu wracają dość często do tematu zdrowych materiałów, a świadomość ekologiczna jest coraz większa. Wszyscy teoretycznie już wiedzą, że azbest jest rakotwórczy. Jednak wciąż niewiele z tego wynika. Jadąc przez polskie wsie, można zobaczyć całe połacie starych, niezabezpieczonych dachów pokrytych eternitem, często ukruszonych, porysowanych. A im bardziej zniszczony jest eternit na dachu, tym większe prawdopodobieństwo trującego pylenia.

Usuwanie materiałów zawierających azbest jest trudne ze względu na finanse - właściciele często po prostu nie mają pieniędzy na zmianę starego pokrycia dachu. Niektóre gminy dofinansowują to przedsięwzięcie. Dlatego warto się o to dowiedzieć i wypełnić odpowiedni wniosek.

Problemem jest też składowanie odpadów zawierających azbest. Nie zostały jeszcze przygotowane lokalne składowiska odpadów zawierających azbest. Jest ich wciąż za mało (nie licząc składowisk prywatnych).

Azbest - obowiązki właścicieli nieruchomości

Właściciele nieruchomości, na których znajdują się obiekty wykonane z materiałów zawierających azbest, są obowiązani do sporządzania okresowych ocen stanu i możliwości ich bezpiecznego użytkowania. Służy do tego specjalny formularz (dostępny w urzędach gmin), na podstawie którego określa się stopień pilności usunięcia azbestu. Gdy uszkodzenia ocenianych wyrobów są duże i widoczne, powinny być bezzwłocznie usunięte lub zabezpieczone (I stopień pilności). Przy drobnych uszkodzeniach (II stopień) należy dokonać kolejnej oceny najdalej w ciągu roku. Jeśli materiały zawierające azbest są w dobrym stanie (III stopień), ocenę trzeba ponowić w terminie do pięciu lat. Ponadto właściciel powinien corocznie do 31 stycznia przekazywać wójtowi (burmistrzowi lub prezydentowi miasta) informację o posiadanych wyrobach zawierających azbest (rodzaju, ilości i miejscu) na urzędowym formularzu. W razie konieczności usunięcia albo zabezpieczenia (przez zabudowanie lub pokrycie szczelną powłoką) materiałów azbestowych właściciel ma obowiązek:

• zgłosić staroście zamiar wykonania takich prac co najmniej na 30 dni przed planowanym terminem ich rozpoczęcia;
• powierzyć je specjalistycznej firmie, która ma odpowiednie zezwolenie - listę takich firm znajdziemy na stronie internetowej bazaazbestowa.gov.pl prowadzonej przez Ministerstwo Rozwoju (stanowi jedno z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032);
• przechowywać przez 5 lat pisemne oświadczenie wykonawcy o prawidłowym przeprowadzeniu robót i oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego.

Zanim rozpoczniemy działania zmierzające do wymiany pokrycia dachu z azbestu na przykład na blaszane, sprawdźmy w swojej gminie/mieście, czy ma opracowany program usuwania wyrobów z azbestu i czy oferuje dofinansowanie takich prac. Takie wsparcie dotyczy zwykle tylko likwidacji szkodliwych materiałów, ale zdarza się również, że obejmuje część kosztów zakupu lub montażu nowego pokrycia.

Podstawa prawna:

• ustawa z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (j.t. DzU z 2004 r. nr 3, poz. 20 z późn. zm.)
• ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (j.t. DzU z 2016 r., poz. 672)
• rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (DzU z 2004 r. nr 71, poz. 649 z późn. zm.)
• rozporządzenie ministra gospodarki z 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (DzU z 2011 r. nr 8, poz. 31)