Zrzeczenie się dziedziczenia i poświadczenie dziedziczenia

Od odrzucenia spadku, które jest czynnością prawną jednostronną, dokonywaną tylko po śmierci spadkodawcy, należy odróżnić zrzeczenie się dziedziczenia, które jest umową, zawieraną przez przyszłego spadkodawcę z przyszłym spadkobiercą, na przykład rodzic z dzieckiem, które zostało już przez niego wyposażone. Umowę tę można zawrzeć jedynie za życia przyszłego spadkodawcy i jedynie w formie aktu notarialnego.

Skutkiem zrzeczenia się dziedziczenia jest wyłączenie zrzekającego się – a także, o ile nic innego nie postanowiono w umowie, jego zstępnych (dzieci, wnuki) – od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku.

Poświadczenie dziedziczenia

Aby korzystać z odziedziczonego majątku, spadkobiercy potrzebują urzędowego poświadczenia prawa do spadku. Do niedawna jedynym sposobem uzyskania takiego poświadczenia było sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Wiązało się to z koniecznością złożenia wniosku do sądu i często kilkumiesięcznym oczekiwaniem na rozprawę.

Obecnie w polskim systemie prawnym funkcjonuje rozwiązanie alternatywne – notarialne poświadczenie dziedziczenia. Pozwala ono skrócić cały proces do kilku dni, przy czym sama wizyta w kancelarii zajmuje około godziny. Nie bez znaczenia jest także większy komfort: spadkobiercy nie przychodzą na wezwanie sądu, ale unikając stresu, umawiają się z notariuszem na spotkanie w dogodnym terminie. Przy okazji otrzymają także wskazówki, jakie dokumenty muszą zgromadzić.

Wszystkie osoby, które są brane pod uwagę jako spadkobiercy (ustawowi lub testamentowi), spotykają się jednocześnie w kancelarii. Sporządzany jest protokół dziedziczenia, zawierający wymagane prawem zgodne oświadczenia tych osób. Za składanie fałszywych oświadczeń grozi odpowiedzialność karna. Jeżeli jest testament, zostaje on otwarty i ogłoszony. Spadkobiercy składają także oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – o ile są one wymagane.

Na podstawie protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który następnie rejestruje w rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Potwierdzenie rejestracji następuje natychmiast. Rejestracja nie jest możliwa, jeżeli uprzednio dokonano poświadczenia dziedziczenia po tej samej osobie. Zarejestrowany notarialny akt poświadczenia dziedziczenia ma taką samą moc jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Notariusz wydaje wypisy zarejestrowanych aktów poświadczenia dziedziczenia.

Akt poświadczenia dziedziczenia wykazuje prawo do spadku (na przykład do odziedziczonej nieruchomości). Po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia należy złożyć w urzędzie skarbowym – w ustawowym terminie – zeznanie podatkowe z tytułu podatku od spadku i darowizn.

Kiedy notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia?

Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, kiedy wszystkie osoby brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi stawią się jednocześnie przed notariuszem i zgodnie zażądają poświadczenia dziedziczenia (nie może więc istnieć między nimi jakikolwiek spór), a nadto złożą wymagane prawem dokumenty i oświadczenia.

W jakich sytuacjach notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia?

Notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia:

• gdy nie wszyscy spadkobiercy chcą lub mogą złożyć osobiście przed notariuszem jednobrzmiące oświadczenia o rodzinie spadkodawcy bądź pozostawionych przez niego testamentach,
• kiedy dziedziczenie ma nastąpić na podstawie testamentu szczególnego,
• kiedy spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r.,
• gdy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.

Podział spadku

Kiedy spadkobiercy uzyskają już potwierdzenie swoich praw do spadku, powinni podzielić się majątkiem spadkowym. W tym celu zawierają umowę o dział spadku (podział spadku). Najbezpieczniej zrobić to u notariusza. Trzeba pamiętać, że jeżeli w skład spadku wchodzą nieruchomości, prawo użytkowania wieczystego gruntu lub spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, to umowa o dział spadku musi być pod rygorem nieważności zawarta w formie aktu notarialnego.