Co to jest rekuperator i jak działa? Jaka rekuperacja do domu najlepsza?

Nie warto wybierać między dobrą jakością powietrza w domu a kosztami jego ogrzewania. Tu potrzebny jest kompromis i jest nim rekuperacja. Co to jest rekuperator i jak działa? Dowiedz się, jaka rekuperacja w domu sprawdzi się najlepiej.

Spis treści

1. Co to jest rekuperator i jak działa? Rekuperacja w pigułce
2. Rekuperator: jak działa i z czego się składa?
3. Dobór odpowiedniego modelu rekuperatora
4. Rekuperacja w domu: instalacja na wymiar
5. Rodzaj i sposób prowadzenia przewodów przy rekuperacji
6. Elementy nawiewne i wywiewne rekuperacji
7. Ochrona przed hałasem z wentylacji mechanicznej
8. Uruchomianie i regulacja rekuperatora
9. GWC – niekonieczny, ale przydatny

Co to jest rekuperator i jak działa? Rekuperacja w pigułce

We współczesnych, szczelnych i dobrze ocieplonych domach niezbędna jest skuteczna i – co nie mniej ważne – dająca się regulować wentylacja. Krótko mówiąc – wentylacja mechaniczna. Gdy jest dobrze zaprojektowana i wykonana, zapewnia intensywną, zgodną z wyliczonym zapotrzebowaniem wymianę zużytego powietrza wewnętrznego (zanieczyszczonego głównie dwutlenkiem węgla i wilgocią) na świeże – zewnętrzne. Gwarantuje komfort mieszkańcom i prawidłową, bezpieczną eksploatację wielu domowym urządzeniom (kotłom, kominkom, gazowym podgrzewaczom i kuchenkom). Jednocześnie jednak zwiększa wydatki na ogrzewanie.

Powietrze zużyte, wyciągane z pomieszczeń, jest ciepłe. Świeże, nawiewane w jego miejsce z zewnątrz, jest przez dużą część roku znacznie chłodniejsze, a w miesiącach zimowych nierzadko mroźne. Wraz z pierwszym z domu ucieka porcja cennego ciepła dostarczonego wcześniej przez system grzewczy, drugie wymaga ogrzania przed rozprowadzeniem do pomieszczeń. Aby ograniczyć to ewidentne marnotrawstwo, trzeba odzyskać jak największą część ciepła z powietrza wywiewanego i przekazać je nawiewanemu. Taki proces ma miejsce w rekuperatorze. Jego głównym elementem jest wymiennik, przez który przepływają, nie mieszając się (nie ma więc przepływu zanieczyszczeń między nimi), oba strumienie powietrza.

Rekuperacja pozwala ograniczyć zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania powietrza wentylacyjnego i umożliwia zmniejszenie wydatków na ogrzewanie bez potrzeby rezygnowania z komfortu. Dodatkowe znaczenie ma w przypadku domów nowo budowanych, ponieważ ułatwia spełnienie wymogu odnośnie do uzyskania niskiego zapotrzebowania na energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji (Ep). Takie wymagania zostały zapisane w nowej, obowiązującej od 2021 r. wersji Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dlatego w nowoczesnych energooszczędnych budynkach rekuperacja jest już w zasadzie zaliczana do instalacji „obowiązkowych”, obok elektrycznej, wodno-kanalizacyjnej i grzewczej.

• Czytaj także: Rekuperacja w praktyce. Zobacz montaż i użytkowanie wentylacji z odzyskiem ciepła w małym domu

Rekuperator: jak działa i z czego się składa?

Najważniejszym elementem centrali wentylacyjnej z odzyskiem ciepła, czyli rekuperatora (w przypadku stosunkowo niewielkich urządzeń przeznaczonych do domów jednorodzinnych ta nazwa jest bardziej popularna), jest wymiennik ciepła. Przepływają przez niego dwa strumienie powietrza – wywiewany z domu i nawiewany do niego. Nie dochodzi między nimi do bezpośredniego kontaktu (nie mieszają się ze sobą), ale następuje wymiana ciepła – cieplejsze powietrze wywiewane ogrzewa chłodniejsze, to czerpane z zewnątrz.

Strumień nawiewany przepływa przez zamontowane w rekuperatorze filtry, które usuwają z niego większość popularnych zanieczyszczeń, co jest korzystne dla komfortu we wnętrzach, ale może mieć także znaczenie dla zdrowia domowników, zwłaszcza tych bardziej wrażliwych (dzieci, osób starszych, osób ze schorzeniami płuc lub oskrzeli). Odpowiedni ciąg, konieczny do przepływu powietrza przez elementy centrali i instalację rozprowadzającą, wytwarzają wentylatory: nawiewny i wywiewny. Dzięki sterowaniu ich prędkością w pomieszczeniach można zapewnić wymaganą wymianę powietrza, niezależnie od zmieniających się warunków i potrzeb.

Obudowa i króćce. Centrale wentylacyjne/rekuperatory mają prostopadłościenne, szczelne, dobrze zaizolowane obudowy ze stali lub tworzywa sztucznego z czterema króćcami do podłączenia przewodów:

• czerpiącego świeże powietrze z zewnątrz;
• wywiewającego na zewnątrz zużyte powietrze po oddaniu ciepła w wymienniku;
• pobierającego powietrze zużyte z wnętrza domu;
• nawiewającego do pomieszczeń świeże powietrze podgrzane w wymienniku.

Rekuperator można ustawić na podłodze, powiesić na ścianie albo podwiesić pod sufitem, najlepiej wybierając model z odpowiednią, dopasowaną do warunków montażowych konfiguracją króćców (na przykład wyprowadzonymi po bokach albo na górze obudowy) i wygodnym dostępem do elementów wymagających konserwacji lub wymiany (filtrów).

Filtry. Rekuperatory są fabrycznie wyposażone jedynie w dwa filtry, które wyłapują zaledwie niewielką ilość większych zanieczyszczeń. Jeden, zamontowany w kanale nawiewnym, oczyszcza powietrze kierowane do pomieszczeń, drugi – umieszczony w przewodzie wywiewnym – chroni wymiennik przed zabrudzeniem. Oba mogą być tej samej klasy filtracji, jednak często na nawiewie montuje się lepszy. Najczęściej stosuje się filtry z włóknin z tworzyw sztucznych klasy G3, G4 lub M5, zapewniające podstawowe oczyszczenie powietrza z większych cząstek kurzu i pyłu.

Aby mieć w domu powietrze lepszej jakości, zamontowane fabrycznie filtry można zastąpić produktami wyższej klasy, a jeśli wśród domowników jest alergik, dokupić komplet filtrów dokładnych, eliminujących drobniejsze zanieczyszczenia, w tym na przykład te tworzące smog. W obu przypadkach trzeba dopłacić do ceny rekuperatora ze standardowym wyposażeniem.

Wymiennik ciepła. Jest zbudowany z wielu cienkich warstw aluminium, miedzi, tworzyw sztucznych lub celulozy, uformowanych w taki sposób, by między nimi powstało mnóstwo wąskich kanalików do przepływu powietrza.

W najpopularniejszych modelach wymienników – przeciwprądowych lub krzyżowo-przeciwprądowych – strumienie powietrza zimnego i ciepłego (odpowiednio: czerpanego z zewnątrz i wywiewanego z pomieszczeń) przepływają obok siebie w przeciwnych kierunkach, ale się nie krzyżują. Wymianie ciepła towarzyszy skroplenie wilgoci, którą trzeba odprowadzać do kanalizacji. Sprawność temperaturowa wymienników przeciwprądowych sięga 96%. W materiałach technicznych central wentylacyjnych jest przeważnie podawana sprawność temperaturowa odzysku ciepła, która zmienia się wraz ze zmianami temperatury powietrza zasysanego do systemu. W rzeczywistości nie jest ona aż tak wysoka, ponieważ jest ustalana podczas pracy rekuperatora w warunkach laboratoryjnych, a takie w naturze zdarzają się rzadko.

Nieco mniejszą sprawność – do 90%, ale lepsze parametry wilgotności powietrza zapewniają wymienniki obrotowe. Taki wymiennik ma postać walca obracającego się wokół własnej osi, raz w jedną, raz w drugą stronę. Najpierw przepływa przez niego powietrze wywiewane z pomieszczeń, od którego jest odbierane ciepło, a po zmianie kierunku obrotu – powietrze czerpane z zewnątrz, któremu to ciepło zostaje przekazane. Pokrycie materiału bębna substancją higroskopijną pozwala na częściowe odzyskiwanie wilgoci z powietrza wywiewanego (niemożliwe w przypadku innych wymienników), dzięki czemu nie trzeba odprowadzać skroplin z rekuperatora, a powietrze dostarczane do pomieszczeń jest mniej przesuszone. Oba strumienie – nawiewany i wywiewany – mieszają się jednak w pewnym stopniu, co może skutkować przenoszeniem zanieczyszczeń i zapachów z powietrza wywiewanego.

Do zapewnienia stałego obrotu wymiennika konieczny jest napędzany elektrycznie silnik, co skutkuje większym niż w przypadku innych rekuperatorów zużyciem prądu.

W tańszych urządzeniach stosuje się wymienniki krzyżowe o prostszej konstrukcji, ale wyraźnie niższej sprawności.

Ponieważ latem rekuperacja nie jest potrzebna, centrale wentylacyjne mają wbudowany dodatkowy kanał z przepustnicą (by-pass), którym powietrze jest przesyłane z pominięciem wymiennika. W rekuperatorach z wymiennikiem obrotowym nie jest on potrzebny.

Wentylatory. W rekuperatorze są dwa – wywiewny i nawiewny – zwykle napędzane silnikami stałoprądowymi typu EC i sterowane automatycznie. Wymienniki o wysokiej sprawności potrzebują wentylatorów o odpowiednio wyższym sprężu, co wiąże się z większym zużyciem energii elektrycznej.

Do sterowania intensywnością wentylacji z odzyskiem ciepła służy elektroniczny sterownik. Pozwala on zazwyczaj na ustawienie kilku trybów pracy rekuperatora, odpowiadających typowym sytuacjom, z jakimi mamy do czynienia w codziennym życiu, zaprogramowanie jego działania w cyklu tygodniowym albo precyzyjne sterowanie z wykorzystaniem czujników odnotowujących zamiany dwóch podstawowych parametrów odpowiedzialnych za jakość powietrza w pomieszczeniach, czyli stężenia CO₂ i/lub wilgotności powietrza. Można też zamontować dodatkowe czujniki: na przykład ciśnienia i/lub temperatury w kanałach wentylacyjnych czy pracy wentylatorów.

Nowoczesne rozwiązania umożliwiają sterowanie pracą rekuperatora online za pomocą laptopa, tabletu lub smartfona z odpowiednią aplikacją lub włączenie go do systemu automatyki domowej (domu inteligentnego).

Dobór odpowiedniego modelu rekuperatora

Im więcej ciepła uda się odebrać od powietrza ciepłego, usuwanego z pomieszczeń i przekazać powietrzu świeżemu, tym mniej trzeba go będzie dostarczyć do pomieszczeń. Wybierając rekuperator, warto zainwestować w urządzenie wysokiej klasy, z odpowiednio dużym wymiennikiem ciepła, gwarantującym uzyskanie możliwie największych oszczędności na ogrzewaniu. Nie będzie to więc urządzenie tanie.

Najważniejszym ze względu na przeznaczenie rekuperatora parametrem jest sprawność odzysku ciepła, ale istotne są też energochłonność wentylatorów, sposób sterowania i ochrona przed zamarzającymi skroplinami. Producenci stosują rozmaite rozwiązania mające zapobiegać zamarzaniu wymienników, na przykład okresowe wyłączanie wentylatora nawiewu przy bardzo niskiej temperaturze, dodatkową nagrzewnicę wstępną powietrza pobieranego z zewnątrz albo dodatkową przepustnicę kierującą do wymiennika ciepłe powietrze wewnętrzne.

Zgodnie z wymogami Ekoprojektu centrale wentylacyjne z rekuperacją powinny mieć sprawność odzysku ciepła nie mniejszą niż 73% (taką część ciepła można dzięki nim odzyskać z powietrza usuwanego). Ważną wskazówką przy wyborze jest obowiązkowa od pewnego czasu etykieta energetyczna, zawierająca informacje o klasie efektywności energetycznej rekuperatora, określonej na podstawie wyliczonego jednostkowego zużycia energii (JZE).

Najbardziej efektywne urządzenia są oznaczone klasą A+, która świadczy o tym, że w klimacie umiarkowanym można dzięki nim zaoszczędzić powyżej 42 kWh/(m²·rok) energii koniecznej do ogrzewania domu. W przypadku urządzeń o klasach niższych od A+, oznaczonych kolejnymi literami alfabetu, oszczędności wynoszą odpowiednio od 42-34 kWh/(m²·rok) – dla klasy A, do 10-0 kWh/(m²·rok) – dla F. JZE pozwala oszacować, po jakim czasie wydatek na droższy rekuperator z wyższą klasą efektywności „zwróci się” dzięki niższym kosztom ogrzewania.

Na etykiecie znajdują się także informacje o wydajności rekuperatora oraz poziomie mocy akustycznej.

• Zobacz również: 9 najgorszych błędów, które popełniają użytkownicy klimatyzacji w domu

Rekuperacja w domu: instalacja na wymiar

Dobry rekuperator jest nie do przecenienia, ale bez odpowiedniej instalacji korzyści finansowe z odzyskiwania ciepła oraz komfort użytkowników mogą być niesatysfakcjonujące. Nie wystarczy prosty schemat sporządzony odręcznie, nawet przez doświadczonego wykonawcę. Instalacja powinna być policzona i zaprojektowana indywidualnie dla konkretnego domu oraz wykonana zgodnie z tym projektem i wyregulowana po uruchomieniu. W projekcie dobiera się parametry rekuperatora i wybiera dla niego optymalną lokalizację, ustala liczbę oraz rozmieszczenie punktów nawiewnych i wywiewnych, planuje trasy kanałów wentylacyjnych, określa wymagane strumienie powietrza, liczbę i miejsce montażu przepustnic, lokalizację czerpni i wyrzutni, sposób sterowania instalacją i konieczne do tego elementy automatyki, ewentualnie rodzaj i parametry gruntowego wymiennika ciepła, a także wiele innych szczegółów, mniej lub bardziej istotnych dla efektywności systemu rekuperacji.

Projekt wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła może być – wraz z innymi instalacjami – elementem dokumentacji technicznej nowo projektowanego domu. Jeśli projekt domu jest sporządzany na indywidualne zamówienie inwestora, uwzględnienie w nim rekuperacji wystarczy ustalić z architektem (o ile sam wcześniej nie zasugeruje takiego rozwiązania). Coraz częściej można też znaleźć rekuperację w tak zwanych projektach gotowych.

Gdy budynek istnieje albo jest na wczesnym etapie budowy i nie ma projektu wentylacji, wybór systemu oraz jego zamontowanie, poprzedzone sporządzeniem rzetelnego, popartego obliczeniami projektu, trzeba zlecić wybranej firmie instalacyjnej.

Nie ma co ukrywać, że zamontowanie w domu wentylacji z rekuperacją jest bardziej kosztowne od wyposażenia go w system wentylacji grawitacyjnej, czyli wymurowania kanałów (albo zmontowania ich ze stalowych lub tworzywowych elementów) oraz zamontowania nawiewników w ścianach lub zakupu droższych okien z nawiewnikami. Różnica jest istotna. Decyzja o zastosowaniu rekuperacji podjęta wystarczająco wcześnie, na etapie projektowania domu, pozwala wprawdzie zrezygnować z niepotrzebnych elementów, na przykład kominów wentylacyjnych czy nawiewników w oknach, i zaoszczędzone w ten sposób pieniądze przeznaczyć na rekuperację, ale jeśli w domu są kotłownia i/lub kominek, to przynajmniej jeden komin i tak jest potrzebny.

Zamontowanie wentylacji mechanicznej w gotowym domu jest trudniejsze i zwykle trwa dłużej niż w nowo budowanym, ponieważ instalację trzeba dostosować do ograniczeń wynikających z istniejącej infrastruktury budynku. Koszty zaczynają się od mniej więcej 30 tys. zł.

Rodzaj i sposób prowadzenia przewodów przy rekuperacji

Wentylacja z rekuperacją potrzebuje dwóch kompletów przewodów (nawiewnego i wywiewnego). Najlepiej układać je na etapie stanu surowego zamkniętego, podczas rozprowadzania innych instalacji, bo wtedy jeszcze można je stosunkowo łatwo ukryć, w zależności od rodzaju zastosowanego systemu – pod posadzkami, na stropach lub pod nimi, za przedścianką. W domach zaprojektowanych od początku do wentylacji z rekuperacją miejsce na nie jest przewidziane, więc nie ma z tym problemu. W takich, które zgodnie z oryginalnym projektem miały mieć wentylację grawitacyjną, przewody wentylacji mechanicznej można osłonić wykonanymi w części wnętrz sufitami podwieszanymi albo obudowami z płyt gipsowo-kartonowych udającymi belki lub słupy. Trzeba tylko pilnować, by po ich zamontowaniu wysokość wnętrz zanadto się nie zmniejszyła, przez co stałyby się niekomfortowe. W miarę możliwości instalację należy prowadzić pod stropami korytarzy i/lub łazienek lub pomieszczeń pomocniczych, gdzie ewentualne zmniejszenie wysokości jest mniej uciążliwe dla mieszkańców.

W domach parterowych, gdzie potrzebne są tylko przewody poziome, instalację można rozprowadzić na nieużytkowym poddaszu, a elementy nawiewne/wywiewne zamocować w stropie. W piętrowych poziome odcinki instalacji trzeba ukryć w posadzce lub nad sufitem podwieszonym, pionowe można schować za obudową z płyt gipsowo-kartonowych, w szachcie instalacyjnym, w szafie wnękowej albo w przestrzeni pod schodami.

Ze względu na problem z rozprowadzeniem instalacji rzadko instaluje się systemy z rekuperacją w remontowanych domach, ale jeśli się uda, można się starać o dofinansowanie w ramach programu „Czyste powietrze” albo ulgi termomodernizacyjnej, ponieważ inwestycja jest elementem działań termomodernizacyjnych umożliwiających podwyższenie standardu energetycznego domu.

Kanały nowoczesne (z tworzywa) lub tradycyjne (blaszane). Przekroje kanałów zależą od ilości powietrza, które ma być nimi transportowane, oraz rodzaju użytych przewodów.

Nowoczesne przewody z tworzywa sztucznego, elastyczne i o właściwościach antybakteryjnych, mają stosunkowo niewielką średnicę (50-100 mm), więc do przetransportowania wymaganej ilości powietrza w każdej odnodze instalacji musi być ich kilka. Rozkłada się je płasko na stropie, obok innych instalacji (grzewczej, wodnej) w warstwie styropianu i pokrywa wylewką. Poziom posadzki z taką instalacją podnosi się więc zaledwie o kilka centymetrów. Wiązkę przewodów z tworzywa tworzącą jedną odnogę instalacji łączy się z jednej strony z rekuperatorem przez tak zwane skrzynki rozdzielaczowe, z drugiej – przez skrzynki rozprężne (kolektory) – z elementami nawiewnymi/wywiewnymi.

Znacznie więcej miejsca potrzeba na tradycyjne, sztywne kanały blaszane o przekroju kołowym lub prostokątnym. Aby nadawały się do transportowania wymaganej w przeciętym domu jednorodzinnym ilości powietrza, muszą mieć średnicę 160-250 mm lub – gdy są prostokątne –odpowiednio duży przekrój. Przewody prostokątne łatwiej zmieścić w ograniczonej przestrzeni, ale opory przepływu są w nich większe, więc stosuje się je rzadziej.

Poszczególne elementy instalacji wsuwa się jeden w drugi, uszczelnia silikonem wentylacyjnym lub taśmą aluminiową i stabilizuje obejmami. Wymagany przebieg instalacji uzyskuje się przez połączenie prostych odcinków z kształtkami (kolanami, trójnikami, zwężkami) z tego samego materiału. Bezpośrednio przed elementami nawiewnymi i wywiewnymi instaluje się krótkie odcinki z giętkich przewodów typu fleks, zapobiegające przenoszeniu na nie drgań z kanałów.

Zaizolowanie przewodów wełną mineralną o grubości 2 cm, najlepiej na całej długości, poprawia warunki termiczne i akustyczne instalacji.

• Dowiedz się również: Ile kosztuje działanie klimatyzacji? Czy używanie klimatyzacji jest drogie?

Elementy nawiewne i wywiewne rekuperacji

Przewody powinny być i zwykle są dobrze ukryte, elementy nawiewne i wywiewne pozostają widoczne w pomieszczeniach. Na końcach odgałęzień odcinków wywiewnych w ścianach albo w stropie instaluje się kratki wywiewne lub anemostaty, na zakończeniach odcinków nawiewnych – anemostaty. Mimo że przepływ przez anemostaty może być regulowany, potrzebna jest zwykle dodatkowa regulacja za pomocą przepustnic, które należy zamontować w miejscach wskazanych w projekcie.

Dodatkowe dwie kratki wentylacyjne, większe niż te w pomieszczeniach, osadza się w ścianach zewnętrznych. Jedną (czerpnię), najlepiej od strony północnej – do zasysania świeżego powietrza, drugą (wyrzutnię), możliwie daleko od pierwszej – do usuwania powietrza zużytego.

W systemach wentylacji, których elementem jest gruntowy wymiennik ciepła, zamiast albo oprócz czerpni ściennej (wykorzystywanej do czasowego pobierania powietrza z pominięciem GWC) instaluje się czerpnię terenową, połączoną rurą z wymiennikiem.

Ochrona przed hałasem z wentylacji mechanicznej

Obawa przed hałasem jest jednym z istotnych argumentów przeciwników wentylacji mechanicznej. I nie jest ona pozbawiona podstaw. Niemal bezgłośnej wentylacji grawitacyjnej (zdarza się, że przy bardzo silnym wietrze słychać charakterystyczny świst powietrza w pobliżu kratek i kanałów wywiewnych) nie można jednak bezkrytycznie porównywać z wentylacją mechaniczną, w skład której wchodzi wiele mniej lub bardziej hałaśliwych elementów. Dźwięk pracującej wentylacji może być dotkliwy zwłaszcza nocą, kiedy w domu i na zewnątrz robi się cicho. Wentylacja musi działać nieprzerwanie (nie można jej wyłączyć), trzeba więc pogodzić się z tym, że jakieś odgłosy będą zawsze słyszalne i starać się – na ile to możliwe – je ograniczyć.

Źródłem hałasu w wentylacji mechanicznej są przede wszystkim wentylatory w rekuperatorze. Do tego dochodzą jeszcze odgłosy przymykających się przepustnic, drgania kanałów wentylacyjnych i szum powietrza w nawiewnikach.

Natężenie hałasu zmienia się wraz z wielkością strumienia przetłaczanego powietrza. Największe jest podczas pracy systemu z maksymalną wydajnością, czyli wtedy, gdy wentylatory pracują na najwyższym biegu.

Ponieważ najbardziej hałasuje rekuperator, warto wybrać jak najcichszy – informacje o ciśnieniu lub mocy akustycznej można znaleźć w kartach katalogowych urządzeń. Wartość ciśnienia akustycznego jest mierzona przez producentów urządzeń w odległości jednego, trzech lub pięciu metrów od nich. W pewnej odległości od wentylatora jest ona niższa od mocy akustycznej, choć odbierany hałas jest identyczny. Dlatego porównując głośność poszczególnych urządzeń, należy patrzeć na odległość, dla jakiej została podana wartość ciśnienia akustycznego. Im jest dalej, tym ciszej.

Ciszej pracują rekuperatory z wentylatorami ulokowanymi przed wymiennikiem ciepła, bo wtedy fala akustyczna jest częściowo rozpraszana podczas przepływu powietrza przez wymiennik. Na kanale wychodzącym z centrali można dodatkowo zamontować gotowe tłumiki akustyczne. Gdy wentylator nawiewny jest za wymiennikiem ciepła, cała energia akustyczna jest przenoszona do pomieszczeń w wyniku drgań kanałów wentylacyjnych.

Niezależnie od jakości akustycznej centrali wentylacyjnej należy ją ulokować jak najdalej od sypialni i pokoju dziennego (na przykład w pomieszczeniu technicznym, garażu lub na nieużytkowym strychu) oraz posadowić na wibroizolatorach lub podwiesić.

Hałas trzeba też tłumić w samej instalacji. Gdy jest wykonana z półsztywnych, elastycznych przewodów z tworzywa sztucznego, wystarczą krótkie odcinki izolowanych przewodów elastycznych typu fleks (ich wewnętrzne karbowanie działa tłumiąco) zamontowane bezpośrednio przed elementami nawiewnymi/wywiewnymi. Sprawdzają się przy tłumieniu odgłosów zbyt mocno przymkniętych przepustnic.

Kiedy ma być tradycyjna, blaszana, należy stosować izolowane kanały typu spiro oraz kanałowe tłumiki akustyczne z materiałem dźwiękochłonnym (wełną mineralną o grubości około 50 mm). Tłumiki powinno się zamontować na ciągu głównym instalacji, w pobliżu centrali oraz na odcinkach czerpnym i wyrzutowym. W długich odnogach instalacji można je zastąpić izolowanymi przewodami elastycznymi typu fleks. Takie przewody – nie dłuższe niż 4 m – warto też zamontować przed nawiewnikami/wywiewnikami. Udział przewodów elastycznych w instalacji nie może być zbyt duży, ponieważ zwiększają opory przepływu powietrza, co może powodować szum, czyli staje się przeciwskuteczne.

Przejścia kanałów wentylacyjnych przez przegrody budowlane trzeba zaizolować akustycznie za pomocą materiału elastycznego umieszczonego między ścianą kanału a przegrodą budowlaną.

Uruchomianie i regulacja rekuperatora

Po zamontowaniu systemu z rekuperacją instalator powinien skontrolować, czy ilość przepływającego powietrza jest zgodna z wyliczoną w projekcie, i w razie potrzeby ją wyregulować, po czym włączyć automatyczny program pracy rekuperatora z ustalonym w porozumieniu z użytkownikiem harmonogramem pracy. Wentylacja musi działać nieprzerwanie, więc od tego momentu nie należy jej wyłączać bez wyraźnego powodu (na przykład konieczności konserwacji czy naprawy). Standardowo wentylacja z rekuperacją pracuje według harmonogramu pracy na dni powszednie oraz weekendy. Intensywność pracy rekuperatora można zwiększyć (na przykład w związku z większym zapotrzebowaniem na wymianę powietrza w pomieszczeniach podczas wizyty gości) lub zmniejszyć (gdy zapotrzebowanie spada, bo domownicy wyjeżdżają na urlop), zmieniając ustawienia na wyświetlaczu rekuperatora, na sterowniku ściennym albo tablecie lub smartfonie z odpowiednią aplikacją.

Aby zimą uzyskać maksymalne oszczędności kosztów ogrzewania, kiedy włącza się system grzewczy (na początku sezonu grzewczego) należy skorygować działanie rekuperatora, wybierając na jego sterowniku profil temperatury – ciepły. Wraz z wyłączeniem ogrzewania (po sezonie) profil temperatury należy przestawić na zimny.

GWC – niekonieczny, ale przydatny

Wentylację mechaniczną z rekuperacją instaluje się po to, by mieć w domu komfort i mniej wydawać na ogrzewanie, więc gruntowy wymiennik ciepła doskonale wpisuje się w te oczekiwania. Zimą pozwala wstępnie podgrzać powietrze wentylacyjne darmową energią zakumulowaną w gruncie, latem – schłodzić wnętrza wyłącznie systemem wentylacji, bez potrzeby instalowania dodatkowych energochłonnych urządzeń. Wybudowanie go to niestety dodatkowy wydatek od kilku do kilkunastu tysięcy złotych, co wobec już niemałych kosztów systemu z rekuperacją nie zachęca do inwestycji. Na jej zwrot w przypadku lepszych, ale droższych wymienników płytowego czy rurowego trzeba czekać nawet kilkanaście lat. Bez GWC wentylacja z rekuperacją i tak działa i przynosi oszczędności, tyle że mniejsze.

GWC wykorzystuje właściwości gruntu, którego temperatura już niespełna 2 m pod powierzchnią ziemi jest zawsze dodatnia i wynosi od kilku stopni Celsjusza zimą, do kilkunastu latem. Strumień powietrza wentylacyjnego, który w tym samym czasie ma temperaturę odpowiednio kilka lub kilkanaście stopni niższą od zera (zimą) albo znacznie przekraczającą 20, a nawet 30oC (latem), przetłoczony przez grunt ogrzewa się albo schładza o kilka stopni. Nie tak zupełnie za darmo, bo wentylatory muszą pokonać dodatkowe opory przepływu powietrza przez GWC, więc zużycie energii do ich napędu jest większe niż w instalacjach bez tego elementu.

Koszt wybudowania wymiennika żwirowego jest najniższy, za to sprawność wymiany ciepła największa. Powietrze, przepływając przez warstwę czystego, płukanego żwiru oddzielonego od gruntu geowłókniną, oczyszcza się z alergenów, bakterii i grzybów oraz delikatnie nawilża, ale ponieważ opory przepływu są znaczne, zauważalnie wzrasta zużycie energii do napędu wentylatora, co obniża efektywność rozwiązania. Problemem jest też wolna regeneracja złoża.

Gdy poziom wód gruntowych jest wysoki, wymiennik trzeba usypać nad poziomem gruntu i ocieplić, aby woda nie zalewała żwiru, uniemożliwiając przepływ powietrza.

Wymiennik płytowy zajmuje powierzchnię 3-4 razy większą niż klasyczne złoże żwirowe. Płyty mają rowki na spodniej części, którymi swobodnie przepływa powietrze. Bardzo duża powierzchnia kontaktu powietrza z gruntem zapewnia wysoką sprawność wymiany ciepła i szybką regenerację złoża (w zasadzie na bieżąco).

Popularne, choć stosunkowo drogie, są wymienniki rurowe ze szczelnych rur zakopanych 1,5-2 m pod powierzchnią ziemi. Na wymiennik rurowy dla domu jednorodzinnego odpowiednie są rury o średnicy wewnętrznej 180-200 mm (powietrze powinno przepływać z prędkością 1-3 m/s) – dłuższe w gruncie piaszczystym i suchym, krótsze w wilgotnym, gliniastym. Nie za długie, bo wtedy nadmiernie wzrastają opory przepływu powietrza. Optymalna długość w zależności od wilgotności gruntu, czyli jego zdolności do akumulacji ciepła, wynosi 30-60 m. Sposób ułożenia rur dostosowuje się do miejsca dostępnego na działce. Ważne jest zachowanie wymaganego spadku, aby w rurach nie zalegała woda (w stojącej rozwijają się mikroorganizmy i pojawia nieświeży zapach).

Wymienniki powinno się robić wyłącznie z rur przeznaczonych do stosowania w instalacjach wentylacyjnych – polietylenowych, z wewnętrzną powierzchnią zabezpieczoną powłoką ograniczającą rozwój baterii i grzybów, mających atest Państwowego Zakładu Higieny i Instytutu Techniki Budowlanej.

• Przejdź do galerii: Wzorowa przebudowa starego domu na miejskiej działce w Beskidzie Śląskim

Zobacz galerię 9 zdjęć

Autor: Tomasz Zakrzewski

Po przebudowie dom zyskał nową jakość, spełnia wysokie standardy funkcjonalne. Jednocześnie wykorzystano potencjał miejsca, sytuując go na trzech poziomach