Spis treści
- Cegła na elewacji – renesans tradycji w nowoczesnym wydaniu
- Rodzaje cegieł elewacyjnych: Klinkier, licówka, silikat, beton – co wybrać?
- Wymiary cegieł elewacyjnych – standardowe i niestandardowe rozwiązania
- Kolory i faktury cegieł elewacyjnych – jak dopasować do stylu budynku?
- Właściwości i parametry cegieł fasadowych – na co zwrócić uwagę?
- Kształtki i akcesoria do cegieł klinkierowych – detale, które robią różnicę
- Zaprawy do cegieł elewacyjnych – jaką wybrać i jak uniknąć wykwitów?
- Fugi na elewacji z cegły – rodzaje, kolory i techniki spoinowania
- Konserwacja ceramicznych elewacji
Cegła na elewacji – renesans tradycji w nowoczesnym wydaniu
Hasło „podaj cegłę!” możemy dziś usłyszeć tylko tam, gdzie budowlańcy wznoszą mur trójwarstwowy, tudzież budują klinkierowe ogrodzenie, wiatę, murek. Bardzo rzadko jest bowiem używana do wznoszenia ścian. Stawia się z niej co najwyżej działówki, i to głównie wtedy, gdy mają nie być otynkowane. Jak widać, walor dekoracyjny wziął górę nad możliwościami konstrukcyjnymi.
Najwięcej wyprodukowanych cegieł trafia na fasady. Ceglane elewacje, efektownie zaprojektowane i wykonane, w dużym stopniu decydują o charakterze budynku. Architekci eksperymentują z układem cegieł, doborem kolorystyki, tworzonymi z nich ornamentami.
Cegłom fasadowym – klinkierowym, licówkom i silikatowym, przybyła też konkurencja w postaci cegieł z betonu oraz całe bogactwo produktów cegłami niebędących, ale znakomicie je naśladujących.
i
Rodzaje cegieł elewacyjnych: Klinkier, licówka, silikat, beton – co wybrać?
Cegielnie lokuje się tradycyjnie w bliskości złóż gliny, i to takiej, która ma określone parametry, klasyfikujące ją do formowania i wypalania ceramicznego budulca. Są jednak i takie „cegielnie”, w których żadna maszyna nie miała styczności z gliną. W nich powstają cegły, których głównymi komponentami są cement, piasek i wapno.
Cegły klinkierowe. Powstają ze starannie dobranej, szlachetnej gliny. Zamiast wypalania cegła taka poddawana jest spiekaniu w temperaturze 1100-1300°C. Dzięki temu nabiera wyjątkowej twardości. Jej nasiąkliwość nie powinna przekraczać 6%, co zapewni odporność na działanie mrozu: wytrzymuje bez uszkodzeń ponad 100 cykli zamrażania i odmrażania. Dla porównania, zwykła, nietynkowana cegła budowlana wytrzymuje zaledwie 20-25 cykli. Wytrzymałość klinkieru na ściskanie, decydująca o jego odporności mechanicznej, wynosi minimum 35 MPa, a jego wytrzymałość na obciążenia niszczące to 28 N/mm2. Gęstość cegieł dochodzi aż do 1900 kg/m3. Oprócz cegieł pełnych możemy spotkać i takie, które mają pionowe drążenia bądź szczeliny. Mogą być one klasyfikowane jako perforowane, jeśli powierzchnia otworów nie przekroczy 10% powierzchni podstawy cegły. Powyżej 10% cegły kwalifikują się do grupy cegieł szczelinowych. Przykładem są tu dziurawki mające otwory, których udział stanowi 25-60% powierzchni podstawy.
Cegły licowe. Stanowią wyrób pośredni, lokujący się między tradycyjną cegłą konstrukcyjną a klinkierem. To, że mogą z nich powstawać murowane fasady, zawdzięczają wysokiej mrozoodporności i bardziej jednolitej barwie w porównaniu ze zwykłymi cegłami. Nie są przy tym tak twarde jak klinkier. Charakteryzują się między innymi większą od niego nasiąkliwością (7-12%), co zawdzięczają temu, że do ich produkcji używa się lepszych odmian gliny, pozbawionej margla i siarczanów oraz odpowiednio sezonowanej. Często dodaje się do niej piasek i substancje uszlachetniające, które nadają gotowemu wyrobowi różne zabarwienie. Cegły z tak przygotowanej gliny wypalane są w wyższej temperaturze niż cegły budowlane.
Cegły silikatowe. Wytwarzane są z mieszanki wapna i piasku. Po uformowaniu nie trafiają jednak do pieca, tylko do autoklawu, w którym niczym w tureckiej łaźni wygrzewane są w gorącej parze, w warunkach wysokiego ciśnienia, aż uzyskają oczekiwaną twardość. Wszystkie cegły silikatowe są pełne. Standardowo mają kolor biały.
Cegły betonowe. Szczyt popularności odnotowały na początku XX w., kiedy to uchodziły za jeden z najtańszych budulców. Teraz stosuje się je przeważnie do budowy murków oporowych, ogrodzeń, schodów, ścian działowych i ścian elewacyjnych. Mają format klasycznej cegły. Wytwarza się je z mieszanki betonowej klasy C12/15 rozlewanej do form, w których wiąże ona i twardnieje. Później, po około miesięcznym okresie dojrzewania, jest gotowa do sprzedaży.
i
Wymiary cegieł elewacyjnych – standardowe i niestandardowe rozwiązania
Typowa długość cegieł to 250 mm, szerokość 120 mm, a wysokość 65 mm. Z takich cegieł powstawały kiedyś ściany nośne. Takich używa się do wznoszenia działówek i takie stosuje jako materiał uzupełniający ścian konstrukcyjnych z pustaków. Podobne wymiary mają licówki, cegły silikatowe, klinkierowe, betonowe.
Aby można było uatrakcyjnić fasady, producenci cegieł, zwłaszcza klinkierowych, wprowadzają do sprzedaży modele niestandardowe (290 x 115 x 71 mm). Przykładem jest też cegła gotycka, mająca wymiary 300 x 150 x 90 mm. Wciąż modne są cegły wąskie, a długie, o wymiarach 337 x 87 x 36 mm, 290 x 115 x 52 mm lub 290 x 90 x 52 mm.
W poszukiwaniu produktu bardziej oryginalnego od zwykłej cegły trafimy z pewnością na modele długie i płaskie, bardziej przypominające cienkie belki niż cegły. Ich długość sięga pół metra, a grubość to zaledwie 3,8-4 cm. Eksperymentuje się też z kształtami. Spotkamy więc cegły licowe i klinkierowe z fazowanymi krawędziami lub zaokrąglonymi narożami. Ciekawą propozycję stanowią cegły z wgłębieniami. Wzniesione z nich mury mają oryginalną trójwymiarową fakturę. Płytkie wgniecenia potęgują efekt w pełnym słońcu, dzięki tworzącym się światłocieniom.
W fabrykach klinkieru wytwarza się nie tylko cegły, ale też pasujące do nich kształtki. Służą one między innymi do ciekawego wykończenia naroży ścian, tworząc w tych miejscach zaoblenia zamiast kantów. Możliwe jest też uzyskanie efektu ścięcia naroża pod katem 45°. Najpopularniejszym zastosowaniem takich kształtek są parapety zewnętrzne. Używa się ich również do wykonania cokołów, gzymsów, obramowań otworów okiennych lub ozdobnych nadproży.
i
Kolory i faktury cegieł elewacyjnych – jak dopasować do stylu budynku?
Pod względem dostępnej palety barw żadne cegły nie dorównują klinkierowym. Dostępne są więc wszelkie odcienie czerwieni, beży, brązów. Niczym szczególnym nie jest też klinkier o barwie standardowej cegły, natomiast zaskoczeniem mogą być cegły białe, szare, antracytowe, zielone lub błękitne. Nie brak też cegieł cieniowanych lub łączących w sobie dwa kolory, tworzące swego rodzaju melanż. W większości przypadków za taką, a nie inną barwę klinkieru odpowiada sam surowiec, czyli glina.
Kolorystyka licówek nie jest aż tak oszałamiająca, ale i tu mamy w czym wybierać.
Beton stosowany do wyrobu cegieł fasadowych barwi się w masie, i to z udanym skutkiem, dzięki czemu mogą one nieźle udawać prawdziwe cegły licowe. Barwne mogą być też cegły silikatowe, choć przyznać trzeba, że ich oferta kolorystyczna jest nader uboga, a barwy nie wyglądają tak naturalnie jak w przypadku klinkieru. Zawsze jednak mur z silikatów można pomalować farbą elewacyjną, uzyskując niemal dowolny kolor.
i
Właściwości i parametry cegieł fasadowych – na co zwrócić uwagę?
Choć nie jest to obowiązującą regułą, fasady nowoczesnych budynków zdobią cegły gładkie, o jednolitej kolorystyce. Do domów, które pod względem formy i wykończenia stanowią ukłon w kierunku architektury bardziej tradycyjnej, można wybrać cegły sztucznie postarzane lub ręcznie formowane. Nowa ściana będzie wyglądała, jakby zbudowano ją przynajmniej w zeszłym stuleciu. Takie nieregularne fakturowanie jest domeną cegieł klinkierowych i licowych. Interesująco wyglądać będą elewacje z cegieł klinkierowych o fakturze skóry lub cegieł strukturyzowanych, zdobnych w nieregularne żłobienia.
Podobnie jak ceramiczne dachówki, tak i klinkierowe cegły poddawane są w fabryce angobowaniu, czyli powlekaniu barwną, płynną, szlachetną glinką. Mogą być też szkliwione i wówczas zyskują mocny połysk, w przeciwieństwie do matowej lub satynowej angoby. Błyszcząca elewacja będzie lśnić w słońcu. Jej zaletą jest też mniejsza podatność na brudzenie, zwłaszcza w porównaniu z cegłami matowymi i głęboko fakturowanymi.
Cegły silikatowe są z reguły gładkie. Betonowym nadawany jest zaś fabrycznie efekt splitowania. Mają one nieregularne płaszczyzny i krawędzie uzyskane przez dzielenie jednorodnego betonowego bloku na mniejsze kawałki.
i
Kształtki i akcesoria do cegieł klinkierowych – detale, które robią różnicę
Ściany trójwarstwowe nie są łatwe w budowie, a ich wnoszenie wymaga zastosowania licznych dodatkowych akcesoriów. Przede wszystkim chodzi tu o kotwy spinające mur nośny z elewacyjnym. Wytwarzane są one ze stali nierdzewnej.
Zwykle wystarcza ich pięć sztuk na 1 m2. Są rozmieszczane w rozstawie poziomym - co 50 cm, i pionowym - co 40-45 cm. Dodatkowo wokół otworów okiennych i drzwiowych liniowo umieszcza się kołki – trzy sztuki na metr. Na kotwy nadziewa się płyty ociepleniowe. Plastikowe tarcze nasadzone na trzpienie kotew pozwalają docisnąć materiał termoizolacyjny do ściany. Tarcze nie tylko dociskają ocieplenie, ale także, dzięki znajdującym się na nich kapinosom, umożliwiają ściekanie skraplającej się na metalu wody. Tarcze zapewniają też odstęp między ociepleniem a murem fasadowym, w którym powietrze będzie cyrkulować i usuwać stamtąd nadmiar wilgoci.
Konieczne jest więc pozostawienie otworów wentylacyjnych wprowadzających powietrze do takiej szczeliny. Wloty znajdują się w pierwszej, a wyloty w ostatniej warstwie cegieł. Aby owady ani gryzonie nie dostawały się takimi szczelinami między oba mury, warto stosować wąskie puszki wentylacyjne. Wstawia się je między cegły, zamiast robić między nimi spoinę pionową.
W ścianach trójwarstwowych dosyć skomplikowane jest wykonanie nadproży okien, drzwi i bram. Takie wzmocnienia mogą powstawać z cegieł ułożonych poziomo (mała rolka) i wzmocnionych drabinkami zbrojeniowymi lub specjalną taśmą zbrojącą albo z cegieł umieszczanych na sztorc (duża rolka). W przypadku cegieł ustawianych na sztorc można zastosować konsole z metalowymi wieszakami umieszczanymi w spoinach. Oferowane są też konsole wsporcze, łączone z murem nośnym, na których cegły ustawia się rzędem, tak jak książki na półce. Zamówić też można nadproża prefabrykowane, żelbetowe, w zakładzie oklejone od zewnątrz i od dołu płytkami ceglanymi o barwie i fakturze dopasowanej do wyglądu cegieł fasadowych.
i
Zaprawy do cegieł elewacyjnych – jaką wybrać i jak uniknąć wykwitów?
Cegły klinkierowe i licowe muruje się przy użyciu zaprawy zawierającej tras reński. To gotowe mieszanki pakowane do worków. Nadają one spoinom większą szczelność niż zaprawy tradycyjne. Dobrej jakości zaprawy do klinkieru mają na opakowaniu lub w karcie technicznej informacje, do jakiej nasiąkliwości cegieł się nadają. Są więc takie do elementów o nasiąkliwości ponad 10% i do tych o nasiąkliwości poniżej 5%. Dzięki temu, że zaprawy do klinkieru i licówek mają w składzie zamiast wapna tras reński, na ich powierzchni nie pojawią się białe, nieatrakcyjne wykwity zwane wysoleniami.
Do cegieł betonowych i silikatowych wystarczy tradycyjna zaprawa cementowo-wapienna.
Zaprawa murarska służy też do spoinowania cegieł, czyli wypełniania szczelin między nimi.
i
Fugi na elewacji z cegły – rodzaje, kolory i techniki spoinowania
Aby zyskać na ceglanej fasadzie ciekawszy efekt kolorystyczny, zaleca się użyć specjalnej, gotowej masy spoinującej, którą nanosi się 7-10 dni po wymurowaniu ściany. Bogata kolorystyka takich zapraw pozwala dopasować rysunek fug do barwy cegieł lub przeciwnie – uzyskać siatkę linii o kolorze kontrastującym z murem.
Fugi mogą być gładkie, czyli zlicowane z płaszczyzną cegieł. Gdy będą wklęsłe (środkowa część fugi zagłębiona względem lica cegieł na 2-3 mm) albo cofnięte, czyli równomiernie zagłębione, wówczas powstanie wrażenie większej trójwymiarowości fasady. Podobny efekt uzyskuje się, robiąc fugi ścięte, kiedy tylko jedna ich krawędź jest zlicowana z frontową płaszczyzną cegły. Spoiny między cegłami mogą też różnić się grubością. Tradycyjne mają nawet około 8-15 mm, cienkie – zaledwie 2-3 mm.
i
Konserwacja ceramicznych elewacji
Ściany z ceramicznych cegieł lub płytek trzeba co jakiś czas myć. Gdy zabrudzenia są widoczne na niewielkich fragmentach, wystarczy usunąć je gąbką i wodą z dodatkiem środka czyszczącego przeznaczonego do mycia klinkieru, dbając o to, aby przesadnie nie zmoczyć elewacji. Do mycia klinkieru można wykorzystać również myjkę ciśnieniową. Lepiej jednak z niej zrezygnować, jeśli spoiny są kruche, bo woda może je wypłukać. Gdy zabrudzenia są trudne do usunięcia metodami konwencjonalnymi, pozostaje piaskowanie. Powinna je wykonać specjalistyczna firma – źle wykonane piaskowanie może bowiem doprowadzić do zarysowania klinkieru oraz jego zmatowienia.
Oddzielną kwestią jest usuwanie białych nalotów, które mogą pojawiać się na elewacjach. Pozbywamy się ich za pomocą suchej szmatki lub szczotki z miękkim włosiem. Jeśli to nie skutkuje, można spróbować czyścić na mokro, a w ostateczności użyć specjalistycznych środków chemicznych. By zapobiec powracaniu problemu z wykwitami, trzeba się przyjrzeć obróbkom blacharskim oraz hydroizolacji budynku, warto też ocenić stan spoin. Jeśli elewacja nie będzie narażona na dłuższe zawilgocenia, do wykwitów nie dojdzie.
Uwagę należy zwrócić na stan fug, czyli spoin między płytkami albo cegłami. Jeśli doszło do ich wykruszenia czy uszkodzenia, luźne fragmenty trzeba usunąć, spoinę oczyścić, a dzień po zagruntowaniu ubytki uzupełnić zaprawą do klinkieru. Najlepiej zastosować renowacyjny szlam do klinkieru, który nakłada się gumową pacą. Jeśli uszkodzenia są poważne, należy oczyszczone i zagruntowane szpary wypełnić nową zaprawą. W przeciwnym razie woda opadowa może przenikać pod okładzinę, prowadząc do licznych uszkodzeń.
i
i
i
i
i
i
Wiele firm ma w ofercie okładziny w postaci niedużych kształtek mocowanych do rusztu nośnego, wcześniej połączonego ze ścianami. Niedawno pojawił się też system fasadowy wykorzystujący specjalne, ręcznie formowane kształtki o rozmiarach zbliżonych do typowej cegły.
Kształtki takie mocuje się do metalowych profili przykręconych do ścian w równoległych, poziomych rzędach. Nie jest tu konieczne pozostawianie szczeliny wentylacyjnej. Kształtki łączy się z rusztem wkrętami przekładanymi przez fabrycznie przygotowane otwory.
Zaletą tej metody, oprócz łatwości i tempa montażu, jest niespotykany efekt dachówkowego ustawienia kształtek. Tak wykończona fasada wygląda, jakby tworzyły ją ceramiczne żaluzje.
i
i
i
i
Efekt nowego lub starego muru można osiągnąć poprzez wykorzystanie płytek ceglanych. Okleja się nimi wybrane ściany lub ich fragmenty. Ceglane płytki zastępują też tynki cienkowarstwowe w systemach ETICS, służących do ocieplania fasad budynków. Przykleja się je do mineralnego, zbrojonego podkładu wykonywanego na warstwie wełny mineralnej, styropianu lub termoizolacji innego rodzaju. Tak wykończony budynek może do złudzenia przypominać taki wymurowany z cegieł. Jest to też sposób na odtworzenie ceglanej elewacji, w przypadku gdy ładny, stary mur musi zostać ocieplony od zewnątrz. Płytki to także jedyna możliwość na uzyskanie ceglanej fasady na ścianach innych niż trójwarstwowe.
Najbliższe oryginalnym, starym cegłom są płytki uzyskiwane po ich pokrojeniu. Z jednej cegły powstają trzy płytki grubości około 2 cm. Największą wartość mają te zewnętrzne, na których przeszłość odcisnęła wyraźne piętno w postaci przebarwień, ubytków, zarysowań.
Płytki klinkierowe powstają w wyniku formowania, często jest to zabieg odbywający się ręcznie. Dostępne są w setkach kolorów i dużej liczbie faktur – w tym żłobione, tłoczone, sztucznie postarzane. Powodzeniem cieszą się płytki większe, stylizowane na dawną, dużą cegłę gotycką. Wartościowym uzupełnieniem okazują się płytki narożne, pozwalające uzyskać efekt prawdziwego muru.
Surowcem do imitacji cegieł jest też beton. Połączony ze starannie wyselekcjonowanymi pigmentami staje się znakomitym tworzywem do produkcji płytek wiernie oddających wygląd prawdziwej cegły. Płytki takie wytwarza się z mieszanki cementu portlandzkiego, drobnego żwiru, piasku i dodatków mineralnych. Mają przeważnie identyczny przekrój jak zwykłe cegły i grubość 2-3 cm. Producenci płytek betonowych poszli krok dalej i oprócz cegłopodobnych oferują też takie formaty, z których da się uzyskać na ścianach geometryczne wzory tworzące specyficzny trójwymiarowy efekt.
Płytki mocuje się na klej klasy C2TES2. Do klinkierowych i licowych potrzebny jest klej zawierający w składzie tras reński – kruszywo zastępujące wapno. Klej nanosi się zarówno na ściany, jak i na całą spodnią powierzchnię płytek. Po ułożeniu spoinuje się je odpowiednio dobraną fugą.
i
Cegły i ceglane płytki tanie nie są, więc szybko pojawiły się produkty do ich imitowania, z założenia nie tak drogie jak pierwowzór. Można na przykład uzyskać efekt cegły, odpowiednio modelując tynk cienkowarstwowy o barwie bliskiej kolorystyce cegły. Jest to jednak zajęcie wymagające dużej cierpliwości i czasochłonne. Identyczny lub nawet lepszy efekt osiąga się dzięki oklejeniu ściany cegłopodobnymi płytkami elastycznymi. Wytwarza się je z tworzywa bitumicznego albo akrylowego. Są lżejsze od oryginalnych, więc łatwiej się je docina i klei. Mają wymiary 24 x 6,5 x 0,3 cm. 1 m2 takiej okładziny waży zaledwie 4-7 kg, zależnie od typu. Ich montaż jest prosty, polega na równym przyklejeniu płytek do ściany, tak żeby uzyskać wzór prawdziwego ceglanego muru.
Dostępne są także panele – na przykład z tworzywa sztucznego (PCW lub żywicy poliestrowej) z wytłoczonym wzorem cegieł. Są one wykończone tak, żeby po zamocowaniu nie dało się ich bez dotykania odróżnić od prawdziwego muru. Dzięki sporym wymiarom są bardzo szybkie w montażu. Mocuje się je do elewacji w podobny sposób jak kształtki ceramiczne, czyli za pośrednictwem rusztu nośnego – metalowego lub nawet drewnianego.
