Dom przysłupowy - nowoczesne budownictwo w zgodzie z miejscową tradycją. Czym charakteryzują się domy przysłupowe?
Jeśli chcesz mieć oryginalny, a jednocześnie zgodny z lokalną tradycją dom, zbuduj dom przysłupowy. To propozycja dla tych, którzy mieszkają na pograniczu Polski, Czech i Niemiec. Rozmawiamy z architektem Adamem Cebulą, który projektuje takie budynki.
Autor: Adam Cebula
Spis treści
- Oryginalne domy przysłupowe
- Co wyróżnia domy przysłupowe?
- Nowy dom przysłupowy
- Popularność domów przysłupowych
- Zalety i wady domów przysłupowych
- Promocja domów przysłupowych
- Projekt domu przysłupowego za 1 zł
Kraina Domów Przysłupowych to południowo-zachodni kraniec Polski, a także sąsiednie tereny Czech i Niemiec. Wyróżnia się charakterystyczną architekturą związaną z działalnością wytwórczą miejscowej ludności – tkactwem. Od setek lat w wielu domach działały warsztaty tkackie. Podczas ich pracy powstają drgania, które mogą działać niszcząco na drewnianą konstrukcję. Żeby zniwelować ten efekt, wymyślono specyficzną podwójną konstrukcję z przysłupami. Szacuje się, że na terenie Polski zachowało się kilkaset domów przysłupowych, nazywanych też łużyckimi (w Czechach – ok. 3600, w Niemczech – ok. 6000). Są one inwentaryzowane, opisywane, wpisywane do rejestru zabytków. Miłośnicy regionalnej architektury poddają je pieczołowitej renowacji. Jednak dom przysłupowy można też zbudować od podstaw zgodnie z wymogami współczesnego budownictwa, a także w zgodzie z miejscową tradycją. O nowych domach przysłupowych opowiada architekt Adam Cebula, projektant takich budynków.
Polecamy: Nowoczesny dom ze słomy, z gliny i drewna
Oryginalne domy przysłupowe
Anna Kazimierowicz: Na czym polega wyjątkowość domów przysłupowych?
Adam Cebula: Wyjątkowość ta polega na oryginalnej konstrukcji: piętro jest oparte na słupach oplatających parter budynku (drewnianą izbę zrębową - mieszczącą bardzo często również warsztat tkacki). Słupy miały na celu oddzielenie parteru od reszty budynku ze względu na drgania wywołane pracą warsztatów tkackich oraz przeniesienie ciężaru nadwieszonego piętra i dachu.
Takie domy są charakterystyczne dla jednego obszaru – występują na pograniczu Polski, Czech i Niemiec.
Co wyróżnia domy przysłupowe?
Jakie są typowe elementy domu przysłupowego?
Typowe elementy domu przysłupowego to:
- słupy obiegające izbę zrębową tworzące tzw. stół ciesielski podtrzymujący piętro,
- izba zrębowa drewniana o budowie skrzynkowej, oddzielona od pozostałej konstrukcji budynku,
- piętro wykonane z kratownicy drewnianej wypełnionej szachulcem, o monochromatycznej kolorystyce, w której można wyróżnić rygle oraz zastrzały, niejednokrotnie układające się w zapisy runiczne,
- część murowana (kamienna lub kamienno-ceglana, tynkowana) to część gospodarcza wraz z sienią wejściową, kominem oraz piecem, mieszcząca spiżarnię i pomieszczenia na żywy inwentarz,
- stromy dwuspadowy dach,
- portal drzwiowy bogato zdobiony (drewniany lub kamienny).
Czy w domach przysłupowych zawsze jest konstrukcja ścian z szachulcem?
Zasadniczo w domach przysłupowych występowała konstrukcja ścian z szachulcem.
Nowy dom przysłupowy
Co jest najtrudniejsze w projektowaniu/budowie takiego domu z punktu widzenia współczesnych wymogów? Czy nowe domy przysłupowe z szachulcem wymagają szczególnych rozwiązań, żeby spełniały WT21?
Najtrudniejsze jest zachowanie układu konstrukcyjnego przy zastosowaniu współczesnych materiałów. W moich projektach stosuję konstrukcje murowane wykonane z pustaków ceramicznych wraz z dociepleniem, czyli w układzie ściany warstwowej. Warstwa docieplajaca jest również w układzie warstwowym wraz z rusztem drewnianym i mocowanym do niego szachulcem. W niektórych moich projektach piętro i poddasze zaprojektowane były w części przysłupowej w układzie częściowo wspornikowym murowanym. W tym przypadku przysłupy nie pełniły funkcji konstrukcyjnej.
Domy z szachulcem wymagają też stosowania odpowiednich materiałów izolacyjnych, zarówno jako wypełnienie szachulca - muszą być one jednocześnie odpowiednie dla drewna i stanowić dodatkową izolację wewnętrzną. Materiały te, na przykład izolacje na bazie gliny, jeszcze do niedawna były trudno dostępne i kosztowne. Obecnie są już bardziej powszechne materiały z wełny drzewnej.
Czy nowoczesny dom przysłupowy może być energooszczędny lub pasywny?
W mojej ocenie - tak jak każdy inny dom, przy spełnieniu odpowiednich warunków dotyczących specyfiki domu przysłupowego.
Czy łatwo znaleźć wykonawców do budowy domu przysłupowego, np. ekipy cieśli, którzy potrafią wykonać drewnianą konstrukcję technikami tradycyjnymi?
Obecnie jest to zdecydowanie łatwiejsze w Polsce. Do niedawna byli to cieśle głównie z Niemiec.
Czy budowa domu przysłupowego z szachulcem jest droższa od domu murowanego (budynek o podobnej wielkości i parametrach)?
Oceniam, że budowa domu przysłupowego jest droższa od domu murowanego z uwagi na indywidualność rozwiązań konstrukcyjnych i wykończeniowych, wykonywanych głównie z drewna.
Możliwe jest oczywiście wzniesienie konstrukcji murowanej, a elementy szachulca lub przysłupów przygotować jako imitację – stanowiącą jedynie elementy dekoracyjne lub wykończeniowe budynku, niepełniące funkcji konstrukcyjnych. Rozwiązaniem mającym wpływ na obniżenie kosztów mogłaby być prefabrykacja podstawowych elementów domu przysłupowego.
Polecamy: 200-letni dom podcieniowy na Żuławach ocalony dzięki... rozbiórce. Zobacz widowiskową przemianę
Popularność domów przysłupowych
Czy, rozmawiając z inwestorami, trzeba ich namawiać na budowę domu przysłupowego? Czy też zgłaszają się do Pana osoby już na to zdecydowane? Jakie jest zainteresowanie budową takich domów?
Inwestorzy zasadniczo samodzielnie podejmują decyzję o budowie domu przysłupowego. Zgłaszają się do mnie osoby już zdecydowane. Spowodowane jest to indywidualnymi preferencjami, sąsiedztwem (występowaniem zabudowy przysłupowej na danym terenie), materiałem i technologią, niejednokrotnie także zapisami planistycznymi lub warunkami konserwatorskimi.
Obecnie zainteresowanie budową takich domów jest coraz większe. Sprzyjają temu już istniejące dobre przykłady takiego budownictwa oraz zwiększająca się świadomość inwestorów w kwestii zachowania ładu przestrzennego (dostosowania nowych budynków do istniejącej zabudowy regionalnej).
Zalety i wady domów przysłupowych
Co inwestorzy budujący domy przysłupowe postrzegają jako ich zalety. Czy widzą w nich jakieś wady?
Zaletami domów przysłupowych jest ich oryginalna architektura harmonizująca z krajobrazem (czarno-biały rysunek szachulca), estetyka, delikatność, indywidualny charakter wykończenia, ekologiczne materiały użyte do budowy: drewno, glina, trzcina (maty), glina zmieszana ze słomą.
Nie spotkałem się z wadami zgłaszanymi przez inwestorów. Jedyna wadą, w mojej ocenie, jest konieczność właściwej pielęgnacji materiałów drewnianych wykończenia zewnętrznego domu przysłupowego i odpowiednie zabezpieczenie ich przed działaniem warunków atmosferycznych: impregnacja, malowanie, itp.
Promocja domów przysłupowych
Czy są jakieś formy dofinansowania zachęcające do budowy domu przysłupowego?
Nie mam informacji o możliwym dofinansowaniu, natomiast znam sposób zachęcający do budowy domów przysłupowych, którym jest udostępnianie za złotówkę wybranego projektu typowego domu przysłupowego. Projekty „Nowych domów przysłupowych” (również mojego autorstwa) zostały wyłonione w ramach konkursu na nowy dom przysłupowy i są udostępniane przez Stowarzyszenie Dom Kołodzieja w Zgorzelcu.
Projekt domu przysłupowego za 1 zł
Osoby zainteresowane budową takiego domu mogą otrzymać projekt za symboliczną złotówkę. Jak informuje Elżbieta Lech-Gotthardt, wiceprezes Stowarzyszenia Dom Kołodzieja w Zgorzelcu, organizacja posiada 4 projekty budowlane domów jednorodzinnych i 2 projekty wiejskich świetlic. Są to projekty budynków murowanych z okładziną nawiązującą do najbardziej charakterystycznych cech domów przysłupowych. Odpowiadają one dzisiejszym normom WT 2021, są kompletne, z projektami branżowymi i kosztorysem (niestety do aktualizacji).
Elżbieta Lech-Gotthardt mówi również o dalszych planach stowarzyszenia:
Aktualnie kończymy projekt "Dialog z historią - współczesny dom łużycki". Jest to przegląd prac koncepcyjnych domów modułowych, szkieletowych (nawiązujących do naszej architektury regionalnej) powstałych na przestrzeni ostatnich 2 lat na wydziałach architektury Politechniki Śląskiej i Politechniki Poznańskiej. Następnym krokiem będzie rozwinięcie tych koncepcji i wykonanie gotowych projektów budowlanych (drewniaków), by poszerzyć naszą ofertę dystrybucyjną. To jest nasz pomysł na ratowanie przestrzeni kulturowej i odpowiedź na zapotrzebowanie rynku Krainy Domów Przysłupowych.
Autor: Adam Cebula
