Spis treści
- Konstrukcja dachu - co jest ważne?
- Jakie wiązary wybrać na konkretny dach?
- Najpopularniejsze więźby dachowe
- Więźby proste, czyli jakie?
- Więźby dachowe uniwersalne
- Więźba prefabrykowana - nadaje się do każdego domu
- Kiedy to się opłaca?
Konstrukcja dachu - co jest ważne?
Najczęściej na konstrukcję dachu patrzymy głównie pod kątem wyglądu. Jednak warto wziąć pod uwagę inne kryteria, by nie zaskoczyły nas wysoki koszt dachu lub niespodziewane problemy techniczne z jego budową.
Oto najważniejsze:
- rozpiętość i układ ścian nośnych – duża odległość między ścianami zewnętrznymi (brak podpór pośrednich) ogranicza nie tylko wybór konstrukcji dachu, ale także stropu. Ta dochodząca do 6-7 m jest uznawana za niewielką, a powyżej 10-12 m – za dużą. Przy większych rozpiętościach tradycyjna więźba może być trudna do wykonania. Lepiej będzie wówczas zamówić prefabrykowaną;
- sposób zagospodarowania poddasza – to ważna informacja dla architekta i konstruktora. Inna wysokość użytkowa i niezabudowana przestrzeń jest potrzebna w pomieszczeniach mieszkalnych (najlepiej powyżej 2,5 m), a inna na strychu (co najmniej 1,9 m) lub nieużytkowym stropodachu (wystarczy 0,6 m). Konstrukcja więźby do domu z poddaszem użytkowym musi być solidniejsza, bo oprócz pokrycia będzie utrzymywać także ciężar ocieplenia i materiałów wykończeniowych;
- kąt nachylenia dachu – może wynikać z tradycji regionu, konieczności dostosowania się do otaczającej zabudowy (zgodnie z wymaganiami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego) oraz z rodzaju pokrycia dachowego;
- ciężar pokrycia – są pokrycia lekkie (papa, gonty i płyty bitumiczne, blacha) oraz ciężkie (dachówki, łupek). Rodzaj materiału pokryciowego ma wpływ na solidność konstrukcji dachowej. Dla lekkich pokryć przekroje elementów więźby mogą być mniejsze, a to oznacza mniejsze zużycie surowca;
- inne obciążenia – równie ważne jak ciężar własny konstrukcji dachowej i pokrycia są obciążenia więźby spowodowane wiatrem i śniegiem. Czynniki te zależą przede wszystkim od lokalizacji domu na terenie kraju (na przykład silne wiatry na Wybrzeżu i w górach, duże opady śniegu na Suwalszczyźnie).
Polecamy też:
Jakie wiązary wybrać na konkretny dach?
Typowa więźba dachowa powstaje na budowie i jest konstruowana przez cieśli z wiązarów, czyli drewnianych elementów konstrukcyjnych połączonych w trójkąt. Dzięki temu więźba, choć poddawana wielu zmiennym obciążeniom, pozostaje sztywna. Wyróżnia się trzy zasadnicze grupy wiązarów ciesielskich, czyli przygotowywanych na budowie. To wiązary:
- rozporowe – umożliwiają wykonanie więźby nad budynkami jednotraktowymi, czyli niemającymi we- wnętrznych ścian nośnych. To są wiązary krokwiowe lub jętkowe;
- bezrozporowe – stosowane są w budynkach o znacznej szerokości, w których konstrukcja stropu oparta jest również na ścianach wewnętrznych (lub słupach i podciągach). Są to wiązary płatwiowo-kleszczowe;
- mieszane – zwykle są to wiązary mansardowe. Mają dwukondygnacyjną budowę, w której część górna konstrukcji pracuje jako wiązar rozporowy (na przykład jętkowy), a część dolna jako bezrozporowy (na przykład płatwiowo-kleszczowy).
Wiązary rozporowe i bezrozporowe mogą występować w odmianie ze ścianką kolankową lub bez niej.
i
Najpopularniejsze więźby dachowe
Więźby krokwiowe są najprostsze do wykonania i najbardziej ekonomiczne (mają najmniej elementów). Stosuje się je, jeśli odległość między ścianami nie przekracza 7,2 m. Kąt nachylenia połaci musi się zawierać w przedziale 30-50°. Krokwie nie powinny być dłuższe niż 4,5 m, ale jeżeli zastosujemy lekkie pokrycie, mogą mieć nawet 5 m. W zależności od sposobu oparcia krokwi na ścianach rozróżnia się dwa podstawowe typy takich konstrukcji:
- więźba krokwiowo-belkowa – para krokwi razem z belką drewnianego stropu tworzy trójkątny wiązar oparty na ścianach zewnętrznych budynku. Belki, które tworzą strop drewniany, mogą być oparte na murze bezpośrednio lub za pośrednictwem murłaty;
- więźba oparta na ścianach – krokwie są połączone w kalenicy i oparte na murłatach.
Czytaj też:
i
Więźby proste, czyli jakie?
To więźby jętkowe. Należą do jednych z najczęściej projektowanych, bo są proste do wykonania,ekonomiczne i nie napotykają tylu ograniczeń co krokwiowe. Można je stosować, gdy odległość między ścianami wynosi od 5 do 12 m, a kąt nachylenia połaci 25-67° (zalecane co najmniej 35°). Więźba prosta jest odmianą wiązarów krokwiowych, do której dodano poziome elementy – tak zwane jętki, które łączą i usztywniają pary krokwi. Umieszczone są zwykle w połowie ich długości lub nieco wyżej. Przyjmuje się, że dolna część krokwi (od murłaty do jętki) nie powinna być dłuższa niż 4,5 m, a górna (między jętką a kalenicą) – 2,7 m. Stosuje się przynajmniej dwa typy konstrukcji jętkowej:
- klasyczna więźba jętkowa – jest projektowana wtedy, gdy długość jętki nie przekracza 3,5 m. Często wykonuje się ją w domach z poddaszem użytkowym. Wtedy dolna krawędź jętki powinna się znajdować 2,5-3 m nad poziomem podłogi. W dachach o niewielkim kącie nachylenia, żeby zapewnić odpowiednią wysokość wnętrza, muruje się ścianki kolankowe i na nich opiera więźbę;
- więźba płatwiowo-jętkowa – z jedną lub dwiema ścianami stolcowymi. Ściany takie tworzy ciąg słupów stolcowych ustawionych na belce podwalinowej i połączonych od góry płatwią pośrednią. Taka konstrukcja ma zastosowanie przy większych rozpiętościach dachu, gdy jętki są zbyt długie. Podpiera się je wtedy jedną płatwią (przy rozpiętości wiązarów 7,5-10 m) lub dwiema (gdy rozpiętość wynosi 9-12 m). Ukośne elementy (miecze) usztywniają konstrukcję ściany stolcowej i dodatkowo podpierają płatwie.
Polecamy również:
- Dofinansowanie do wymiany dachu 2025 - jakie warunki trzeba spełnić? Jakie dopłaty do wymiany dachu?
i
Więźby dachowe uniwersalne
To więźby płatwiowo-kleszczowe, które znajdują zastosowanie w dachach płaskich i stromych (6-70°), jedno- i dwuspadowych, z użytkowym poddaszem lub bez niego i przy rozpiętościach do 16 m. Jest to konstrukcja podobna do dachu jętkowego z dwiema ściankami stolcowymi. Jednak płatwie pośrednie podpierają krokwie, a nie jętki, przez co w obu konstrukcjach występują różnice w sposobie przekazywania obciążeń na ściany i stropy. Na ściany zewnętrzne przenosi się tu jedynie część obciążenia i dlatego murowane ścianki kolankowe najczęściej nie wymagają tak potężnych żelbetowych wzmocnień. Konstrukcje płatwiowo-kleszczowe mogą mieć trzy rodzaje wzmocnień:
- typowa więźba płatwiowo-kleszczowa jest zbudowana z dwóch rodzajów wiązarów – głównych, rozstawionych co 3-5 m, składających się z dwóch krokwi, pary kleszczy i dwóch słupów ścian stolcowych, oraz znajdujących się między nimi wiązarów pośrednich, złożonych jedynie z krokwi opartych na płatwiach i ewentualnie murłatach. Ten rodzaj konstrukcji przy rozpiętości 9-10 m nie wymaga usztywnień w kierunku poprzecznym, ale przy większym rozstawie ścian należy stosować zastrzały albo miecze;
- więźba płatwiowo-kleszczowa z drewnianą ścianką kolankową – typowa wysokość ścianek kolankowych to 1,2-2 m, zarówno w dachach płaskich, jak i stromych. Jest to zwykła konstrukcja ściany stolcowej z płatwią, podwaliną, ze słupkami i z mieczami. Przed wychyleniem ścianki na zewnątrz zabezpieczają ją kleszcze łączące krokiew ze słupem stolcowym ściany wewnętrznej;
- płaski dach płatwiowo-kleszczowy – ma zwykle jedną płatew kalenicową opar tą na ścianie stolcowej. Rozwiązanie to stosuje się przy rozpiętości ścian do 8-9 m i kącie nachylenia dachu 6-18°. Ścianki kolankowe są wtedy najczęściej murowane i dość wysokie. Przy rozpiętościach do 16 m oprócz płatwi kalenicowej stosuje się dwie płatwie pośrednie. Słupy wiązara głównego połączone są parą kleszczy. Miecze w płaszczyźnie wiązara usztywniają go w kierunku poprzecznym i zmniejszają rozpiętość kleszczy.
Pisaliśmy również:
i
Więźba prefabrykowana - nadaje się do każdego domu
Nadaje się do każdego domu – nowo budowanego i remontowanego. Można ją kłaść na dachu skośnym i płaskim. Warto ją zamówić, gdy zależy nam na dużej powierzchni pod dachem – nie trzeba wówczas budować podpór. Elementy takiej więźby powstają w zakładach zajmujących się ich produkcją i montażem. Do każdego projektu domu indywidualnie dobiera się rodzaj wiązarów, grubość elementów, z których będą wykonane, i rodzaj łączników, jakimi będą połączone elementy każdego wiązara i wiązary z murłatami. Wszystkie elementy konstrukcji są bardzo precyzyjnie docinane i połączone zgodnie z projektem płytkami kolczastymi (wielokolcowymi) lub gwoździowymi. Otwory w płytkach gwoździowych wyznaczają miejsce wbicia gwoździ. Ich liczba i położenie na każdym połączeniu są ściśle określone w projekcie. Jeśli elementy wiązara są łączone płytkami kolczastymi, projekt określa wielkość i położenie płytki. Znajdujące się na niej fabrycznie wytłoczone kolce wysokości 8-15 mm są odpowiednikiem kilku rzędów gwoździ (na 100 cm² płytki znajduje się około 140 kolców). Do łączenia elementów położonych w dwóch płaszczyznach służą różne metalowe kątowniki lub tak zwane buty (strzemiona). W łącznikach są otwory na gwoździe.
Zobacz także:
Kiedy to się opłaca?
Jeśli wziąć pod uwagę sumę za materiał i robociznę, to wiązary rzadko kosztują mniej niż więźba tradycyjna. Ich koszt okazuje się mniejszy, jeśli dach jest nieduży – jedno- lub dwuspadowy, z poddaszem nieużytkowym. Wtedy więźba prefabrykowana śmiało może konkurować ze zwykłą. Zakup wiązarów warto rozważyć, gdy dom ma dach, o jakim wspomniano wyżej, a poddasze pozostanie niezagospodarowane. Większość typowych wiązarów do poddaszy nieużytkowych znacznie utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia późniejszą adaptację przestrzeni, choćby na nieduży strych. Wiązary warto kupić także wtedy, gdy zależy nam na tym, by jak najmniej zajmować się dachem, drewnem i cieślami. Więźba gotowa zostanie przygotowana bardzo dokładnie, z drewna dobrej jakości – suszonego komorowo, czterostronnie struganego i zabezpieczonego przed grzybami, owadami oraz ogniem. Nie ma też problemu z odpadami i transportem. Opłacalność wiązarów wynika również z tego, że więźbę buduje się z nich bardzo szybko. Łatwiej wtedy uniknąć na przykład niesprzyjającej pogody.
Dach prefabrykowany jest przeważnie wykonany bardzo precyzyjnie. Połączenia z płytek kolczastych sprawiają, że elementy mają dużo większą wytrzymałość mechaniczną niż tradycyjne połączenia ciesielskie. Dzięki wiązarom możemy również zaoszczędzić, ponieważ nie musimy wykonywać stropu gęstożebrowego lub betonowego. Tworzą go dolne pasy wiązara. Gotowa konstrukcja daje także możliwość uzyskania jednej dużej powierzchni pod dachem, ponieważ rozpiętość stropu może wówczas sięgać nawet 18 m i nie trzeba mocować żadnych podpór pośrednich, co przy zastosowaniu więźby tradycyjnej jest niezwykle trudne do osiągnięcia (podobnie jak idealnie równa powierzchnia połaci dachowych). Kiedy nie warto. Jeżeli planujemy poddasze użytkowe, dach jest spory i ma skomplikowany kształt. Wtedy więźba prefabrykowana z pewnością wyjdzie drożej niż tradycyjna, ponieważ będziemy musieli zapłacić za wiązary o różnych kształtach i różnej wielkości. Koszt zwiększa także konieczność wynajęcia dźwigu do przenoszenia elementów podczas montażu. Trzeba również zapewnić miejsce postojowe dla niego i ciężarówek, co może być trudne na działkach leżących na terenie o gęstej zabudowie.
Wiele zmian w projektach gotowych – na przykład zmiana kąta nachylenia dachu – ma wpływ na konstrukcję więźby. Jeśli planujemy takie modyfikacje, powinniśmy zamówić adaptację projektu. Sprawdźmy, czy potrzebujemy na to zgody architekta – zakres dopuszczanych zmian jest zawsze szczegółowo ustalony i wpisany do dokumentacji. Zwykle zgody architekta wymaga modyfikacja kształtu lub wysokości dachu, kąta nachylenia połaci, zamiany lukarn na okna połaciowe. Decyzja o innej technologii lub zmiana przekrojów elementów wymagają nowego projektu konstrukcyjnego. Najlepiej przeprojektować więźbę, zanim wystąpimy o pozwolenie na budowę. Gdy zmiany wprowadzamy później, ale nie dotyczą kształtu i wysokości dachu oraz kubatury poddasza, wystarczy dostarczyć rysunki zamienne do projektu. Jeśli jednak zmienia się przy tym kształt lub wielkość dachu, trzeba się zwrócić do urzędu o nowe pozwolenie na budowę.
i
Zakup tarcicy często powierzamy cieślom, a później nie sprawdzamy, czy jest to surowiec pełnowartościowy i gotowy do użytku. Cieszy nas, gdy cena jest niska, a nasza kontrola inwestorska sprowadza się do zerknięcia, czy drewno ma aby zielonkawy kolor, bo barwa ta potwierdza, że zostało zaimpregnowane.
Projekt wykonawczy wyraźnie określa, jakie drewno jest potrzebne, i należy się tych wytycznych trzymać. Standardowa tarcica powinna mieć wilgotność nie wyższą niż 18%, a zalecany jej poziom to mniej niż 15%. Mokra sprawi mnóstwo problemów. Po wbudowaniu zacznie wysychać, kurcząc się stopniowo. W efekcie dojdzie do poluzowania połączeń.
Zastosowanie drewna o większej wilgotności jest dopuszczalne. Robi się tak, gdy harmonogram budowy zakłada, że więźba będzie przez kilka miesięcy odsłonięta. Zdąży wtedy przeschnąć. Trzeba będzie jednak na koniec poprawić połączenia – podokręcać śruby bądź wkręty. Jak już wspomnieliśmy, drewno powinno być zaimpregnowane, czyli nasączone preparatem chroniącym przed ogniem, owadami, grzybami domowymi. Najskuteczniejszą z metod impregnacji jest impregnacja ciśnieniowa, prowadzona w specjalnych autoklawach. Udaje się tam wprowadzić impregnat w strukturę drewnianych elementów na największą głębokość.
Przy okazji warto wiedzieć, że nie tylko zielona barwa poświadcza, że drewno zabezpieczono chemicznie. Impregnaty przemysłowe mogą być też innego koloru, a nawet bezbarwne. Na tarcicy konstrukcyjnej nie powinno być resztek kory. Dyskwalifikują je ślady zgnilizny, spróchnienia oraz korytarze wydrążone przez owady. Za wadę uznaje się też wypadające sęki.
Do tarcicy stosuje się czterostopniową klasyfikację jakości: od I do IV. Im wyższa klasa, tym drewno ma mniej sęków, wad budowy i wad obróbki. Drewnu konstrukcyjnemu przyznaje się też klasy wytrzymałości – C18, C22, C27, C30, C35 i C40. Cyfra oznacza wytrzymałość na zginanie drewna o wilgotności 12%. Im jest ona wyższa, tym drewno jest bardziej wytrzymałe. W budownictwie jednorodzinnym do konstrukcji stosuje się zwykle drewno klasy C24, C30, C35 i ewentualnie C40.
i
- Podczas budowy więźby cieśle muszą pamiętać, żeby drewniane elementy były zawsze oddzielone od murów i powierzchni betonowych przekładkami z papy.
- Krokwie muszą być oddylatowane, czyli odsunięte od ścian działowych poddasza, żeby nie wywierały na nie nacisku powodującego odkształcenia i pękanie. Między murem a drewnem musi więc znaleźć się przekładka z wełny mineralnej.
- Ważne jest staranne wypoziomowanie krokwi, aby połacie były równe.
- Konieczne jest staranne dopasowanie poszczególnych elementów do siebie, w przeciwnym razie płaszczyzny wyjdą krzywe.
- Między łączonymi elementami nie powinny pozostawać żadne szczeliny.
- Liczy się staranność i solidność zrobienia złączy ciesielskich. To trudna sztuka, więc coraz częściej cieśle decydują się scalać elementy więźby za pomocą stalowych okuć ciesielskich (zwanych często BMF-ami).
- Podczas montażu więźby trzeba dopilnować, by obie przekątne każdej z czworobocznych połaci były jednakowej długości.
- Ważne jest również to, aby stosować do danego łącznika tyle gwoździ, śrub lub wkrętów, ile przewiduje projekt.
i
i
