Uchwały antysmogowe obowiązują już na terenie 14 województw – tylko warmińsko-mazurskie i podlaskie nie uchwaliło takich przepisów, ale obowiązuje w nich zakaz używania, tzw. miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń w dni smogowe. Poza uchwałami wojewódzkimi obowiązują także odrębne uchwały obowiązujące w granicach gmin czy miast.
Kiedy to się zaczęło
Rok 2015 był początkiem istotnych zmian w źródłach ogrzewania w Polsce, głównie za sprawą unijnych dyrektyw wymuszających wyższą efektywność energetyczną, co wpłynęło na wprowadzenie norm dla kotłów i promowanie OZE, a także uchwalenia Ustawy o OZE, która wprowadzała mechanizmy wsparcia dla instalacji odnawialnych i wymagała certyfikacji instalatorów, kierując rynek w stronę bardziej ekologicznych rozwiązań, jak pompy ciepła i fotowoltaika. W 2017 r. ukazało się rozporządzenie w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe, pierwsza w Polsce regulacja ustalająca normy emisyjne dla urządzeń grzewczych spalających drewno i węgiel.
Uchwały antysmogowe
Zgodnie z art 96 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, Sejmik województwa może, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, wprowadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw wymagania kotłów na paliwo stałe.
Uchwały tzw, antysmogowe mogą określać:
- granice obszaru, na którym wprowadza się ograniczenia lub zakazy;
- rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ograniczenia lub zakazy;
- rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania lub których stosowanie jest zakazane lub parametry techniczne / rozwiązania techniczne/ parametry emisji instalacji, w których następuje spalanie paliw, dopuszczonych do stosowania na tym obszarze;
- sposób lub cel wykorzystania paliw, który jest objęty ograniczeniami określonymi w uchwale;
- okres obowiązywania ograniczeń lub zakazów w ciągu roku;
- obowiązki podmiotów objętych uchwałą w zakresie niezbędnym do kontroli realizacji uchwały.
Uchwały antysmogowe odwołują się tylko do normy PN-EN 303-5 i dyrektywy Ekoprojektu. Inne certyfikaty „ekologiczności” nie są brane pod uwagę. Z czego wynika, że tylko źródła ciepła, które mają potwierdzoną zgodność z tymi dwoma dokumentami spełniają wymagania.
Norma PN-EN 303-5 dotyczy wyłącznie kotłów, natomiast do kominków i pieców wolnostojących, nazywanych w przepisach miejscowymi ogrzewaczami pomieszczeń stosowane są przepisy Ekoprojektu.
Miejscowy ogrzewacz pomieszczeń – czyli co?
Rozporządzenie dotyczące miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń dotyczy urządzeń grzewczych na paliwo stałe o mocy nominalnej nie przekraczającej 50 kW.
Zgodnie z definicją w rozporządzeniu „miejscowy ogrzewacz pomieszczeń na paliwo stałe” oznacza urządzenie ogrzewające pomieszczenia, które wydziela ciepło poprzez bezpośrednie przenoszenie ciepła lub poprzez bezpośrednie przenoszenie ciepła w połączeniu z przenoszeniem ciepła do cieczy w celu osiągnięcia i utrzymania pewnego poziomu komfortu termicznego człowieka w zamkniętym pomieszczeniu, w którym umieszczony jest produkt, ewentualnie w połączeniu z mocą cieplną przekazywaną do innych pomieszczeń; urządzenie jest wyposażone w co najmniej jedno źródło ciepła, które przetwarza paliwa stałe bezpośrednio w ciepło”.
Urządzenia nie są wymienione z popularnych nazw, ale sposobu w jakich dochodzi w nich do spalania oraz rodzaju zastosowanego paliwa. Wyjątek dotyczy kuchenki, ogrzewacza połączonego z płytą grzejną lub piekarnikiem a także obydwoma tymi elementami służącymi do przygotowania posiłków. Wyróżniane są miejscowe ogrzewacze z otwartą i zamkniętą komorą spalania oraz kuchenki. Paliwo stałe oznacza paliwo, które jest w stanie stałym w temperaturze pokojowej – należy do tej kategorii biomasa stała i paliwa kopalne stałe.
Jakich urządzeń nie dotyczy rozporządzenie Ekoprojektu?
- miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń na paliwo stałe przeznaczonych do spalania wyłącznie biomasy niedrzewnej,
- miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń na paliwo stałe przeznaczonych wyłącznie do użytku na zewnątrz,
- miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń na paliwo stałe, których bezpośrednia moc cieplna wynosi mniej niż 6 % łącznej bezpośredniej i pośredniej mocy cieplnej przy nominalnej mocy cieplnej;
- miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń na paliwo stałe, które nie są zmontowane fabrycznie ani nie są dostarczane jako prefabrykowane komponenty lub części przez jednego producenta i muszą być zmontowane na miejscu,
- produktów do ogrzewania powietrznego,
- pieców do saun.
Uchwały antysmogowe a Ekoprojekt
Co prawda obowiązujące uchwały antysmogowe odwołują się do Ekoprojektu, ale jednocześnie poszerzają listę urządzeń grzewczych, których nie można zgodnie z miejscowym prawem używać. Nieprzepisowe jest np. używanie piecokuchni czy pieców budowanych w miejscu przeznaczenia przez zduna czy miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń do spalania biomasy, które są wyłączonych z przepisu posiadania zgodności z Ekoprojektem. Można więc założyć, że uchwały antysmogowe są jeszcze bardziej restrykcyjne. Podano jednak rękę posiadaczom nienormatywnych miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń – jeśli nie mają zaświadczenia zgodności z Ekoprojektem to można je używać jeśli osiągają sprawność co najmniej 80%. Wartość musi być potwierdzona odpowiednim dokumentem wydanym przez osobę, posiadającą uprawnienia do wydawania tego typu opinii.
We wszystkich województwach w dni smogowe obowiązuje zakaz palenia we wszystkich miejscowych ogrzewaczach powietrza nawet tych spełniających wymogi Ekoprojektu z wyjątkiem tych, które są jedynym źródłem ogrzewania danego lokalu. Dni smogowe w sezonie grzewczym to takie, kiedy poziom zanieczyszczenia pyłem przekracza dopuszczalne 50 μg/m³.
Większość uchwał zawiera też zakaz spalania biomasy o wilgotności powyżej 20%. Oznacza to, że drewno kominkowe powinno być sezonowane co najmniej przez 2 lata.
Uchwały antysmogowe już obowiązujące
Obecnie na terenie Polski obowiązuje 31 uchwał antysmogowych. Najwięcej i najbardziej restrykcyjne są w województwie małopolskim, gdzie jest aż 9 odrębnych, w tym osobne dla Krakowa, obszarów gmin: Skawina, Krzeszowice, Oświęcim, Nowy Targ, Niepołomice, Rabka-Zdrój i Czarny Dunajec oraz dla całego województwa.
W wielu województwach uchwały antysmogowe już od kilku lat zabraniają używać miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń, które nie spełniają wymogów Ekoprojektu, np. od 1 stycznia 2023 r. w województwach małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, śląskim.
Na Dolnym Śląsku tylko nowo instalowane po 1 lipca 2018 r. kominki i piecyki muszą spełniać wymogi Ekoprojektu, a bez ograniczeń można korzystać z tych starszych. Osobne i bardziej rygorystyczne są przepisy dla Wrocławia, Jeleniej Góry i uzdrowisk Cieplice, Duszniki-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój, Szczawno-Zdrój.
W kujawsko-pomorskim wszystkie montowane po 1 września 2019 r. miejscowe ogrzewacze pomieszczeń muszą spełniać wymagania Ekoprojektu. Uruchomionych wcześniej i nie spełniających tych wymagań nie wolno używać od 1 stycznia 2024 r.
W województwie lubelskim uchwała antysmogowa obowiązuje tylko kominki i piece montowane w budynkach wzniesionych po 1 maja 2021 r. W obiektach wybudowanych wcześniej nie wprowadzono jeszcze ograniczeń.
Kontrole kominków i pieców po 1 stycznia 2026 r.
Od 1 stycznia 2026 r. zakazy wchodzą w życie w kolejnych województwach.
W świętokrzyskim będzie obowiązywać zakaz użytkowania kominków w miejscach, gdzie istnieje możliwość przyłączenia budynku do sieci ciepłowniczej lub gazowej. Zakaz ten nie dotyczy instalacji spełniających wymogi Ekoprojektu – te mogą być użytkowane do czasu ustania ich żywotności. W przypadku kominków, których eksploatacja rozpoczęła się przed 24 lipca 2020 mogą być użytkowane do 1 lipca 2026, chyba że będą osiągać sprawność cieplną na poziomie co najmniej 80% - wtedy mogą być użytkowane bez ograniczeń z wyjątkiem miejsc, gdzie istnieje możliwość przyłączenia budynku do sieci ciepłowniczej lub gazowe - wtedy mogą być użytkowane do 1 lipca 2026.
W Wielkopolsce od 1 stycznia 2026 jest możliwa eksploatacja wyłączenie miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń spełniających wymogi Ekoprojektu lub mających sprawność min. 80%.
W województwie łódzkim podobnie od 1 stycznia 2026 r. będzie można używać tylko kominków lub pieców z certyfikatem spełnienia warunków Ekoprojektu.
Zakaz palenia w kominkach w kolejnych latach
W lubuskim od 1 stycznia 2027 r. będzie możliwa eksploatacja wyłączenie miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń spełniających wymogi Ekoprojektu lub mających sprawność min. 80%.
W województwie zachodniopomorskim od 1 stycznia 2028 będzie można eksploatować wyłączenie miejscowe ogrzewacze pomieszczeń spełniające wymogi Ekoprojektu.
Jeszcze dłuższy termin mają mieszkańcy opolszczyzny, bo nowelizacja wojewódzkiej uchwały antysmogowej z 2021 r. dopuszcza eksploatację kominków, które nie spełniają wymogów Ekoprojektu do 31 grudnia 2035 r. Nawet po tym terminie będzie można używać tych piecyków i kominków, których badanie wykaże sprawność przynajmniej 80%. Nie dotyczy to miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń, których eksploatacja rozpoczęła się po 1 lipca 2017. Te urządzenia mogą być użytkowane bez ograniczeń.
Mam starszy kominek lub piec, co mam zrobić?
Wiele osób ma ten problem – wśród nich te, które kupiły dom z urządzeniem grzewczym. Generalnie można przyjąć, że jeśli urządzenie było zamontowane przed 2015 r. to na 100% nie będzie mogło zostać zaklasyfikowane jako spełniające obecne przepisy. W przypadku kominka czy pieca musi to być dokument producenta urządzenia potwierdzający zgodność z Ekoprojektem.
Niestety, nawet w przypadku gdy mamy kominek (także kocioł) wyprodukowany zanim była możliwość certyfikacji Ekoprojektu a producent obecnie wytwarza taki sam, ale już z certyfikatem Ekoprojektu to nie można uzyskać do tego starszego egzemplarza zaświadczenia o zgodności. Producent nie może wydać dokumentu ze wsteczną datą, tym bardziej, że istnieje duże prawdopodobieństwo wprowadzenia zmian, które nie są widoczne gołym okiem, ale które zostały wprowadzone w międzyczasie, aby poprawić parametry urządzenia dostosowując do obecnie wymaganych przepisów.
W przypadku wejścia w życie uchwały antysmogowej wszystkie urządzenia, które nie mają wymaganych dokumentów nie powinny być używane. W przypadku kontroli takiego źródła ciepła i braku certyfikatu właściciel naraża się na sankcje karne. Nie trzeba oczywiście demontować takiego urządzenia, ale nie należy go używać.
Właścicielom starszych urządzeń dano możliwość wykazania ich sprawności na poziomie 80% lub wyposażenia w elementy zwiększające efektywność energetyczną i zmniejszenie emisji substancji pochodzących z procesu spalania. Taka modernizacja jednak może nie być opłacalna z ekonomicznego punktu widzenia. Można o niej pomyśleć w wypadku droższych instalacji kominkowych. Bardziej opłacalnym jest jednak w większości przypadków zakupienie nowego urządzenia oznaczonym piktogramem Ekoprojektu.
Ewidencja CEEB to podstawa
CEEB, czyli Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków to system informacji o źródłach ogrzewania budynków w Polsce. Właściciele nieruchomości mają składać deklaracje CEEB, wypełniając (online lub odręcznie) specjalny formularz, jakim źródłem ciepła ogrzewają swoje domy. Deklaracje są przyjmowane od 1 lipca 2021. Właściciel czy zarządca nieruchomości mają obowiązek zgłoszenia źródeł ciepła o mocy do 1 MW, wykorzystywanych do ogrzewania budynku i podgrzewania wody użytkowej.
Obowiązkowi zgłoszenia do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków podlegają następujące urządzenia i instalacje: sieć ciepłowniczą, kocioł grzewczy na paliwa stałe, piec kaflowy lub wolnostojący opalany paliwem stałym (węgiel, pellet, drewno), kominek na paliwo stałe, kocioł olejowy, gazowy podgrzewacz przepływowy lub/i pojemnościowy, kominek gazowy, grzejnik gazowy, trzony kuchenne, piecokuchnię, kuchnię węglową, pompa ciepła, instalacje ogrzewania elektrycznego oraz kolektory słoneczne.
Urządzenia, które zostały uruchomione przez 1 lipca 2021 r. należało zgłosić do 30 czerwca 2022 r. W przypadku nowych źródeł ciepła (instalowanych już po 1 lipca 2021 r. zgłoszenia należy dokonać do 14 dni od pierwszego uruchomienia urządzenia lub instalacji. Za brak zgłoszenia lub przekroczenie dopuszczalnych terminów zgłoszenia grożą kary grzywny.
Kary za nieprzestrzeganie uchwały antysmogowej
Naruszenie uchwały antysmogowej może się wiązać z odpowiedzialnością wykroczeniową. Odmawiający przeprowadzenia kontroli przez uprawnioną osobę popełnia przestępstwo. Jeżeli natomiast, podda się kontroli, która wykaże naruszenie uchwały antysmogowej, popełnia tylko wykroczenie.
Jeżeli kontrolującym daną instalację jest urzędnik, nie może on nałożyć mandatu karnego. Po stwierdzeniu wykroczenia, powinien zawiadomić policję lub straż miejską/gminną, które są uprawnione do udzielania mandatów (ich wysokość to 500 zł). Jeśli z jakiegoś powodu nie może przyjechać policja, urzędnik sporządza do sądu wniosek o ukaranie, ale w tym przypadku wysokość grzywny w skrajnych sytuacjach może sięgnąć nawet 5000 zł.
Uprawnieni kontrolerzy sprawdzają m.in. zgodność stanu faktycznego z zadeklarowanym w zgłoszeniu CEEB.
Zobacz także: Kominek jako awaryjne źródło ciepła
