Klauzula wykonalności - co zrobić żeby odzyskać dług. Wzór wniosku o nadanie klauzuli wykonalności

W sądowym postępowaniu egzekucyjnym czasami konieczny jest wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyroku, a w niektórych sytuacjach sąd zrobi to z urzędu. Jak nadać klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu? Dlaczego bez klauzuli wykonalności nie odzyskamy długu?

Spis treści

1. Co to jest klauzula wykonalności?
2. Jaką postać ma klauzula wykonalności?
3. Jak złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności?
4. Jakie są koszty postępowania klauzulowego?
5. Kiedy może dojść do przedawnienia roszczenia?
6. Kiedy akt notarialny staje się tytułem egzekucyjnym?
7. Jak zabezpieczyć spłatę długu bez klauzuli wykonalności?

Nigdy nie wiemy, kiedy możemy zostać dłużnikiem lub wierzycielem. Obecna sytuacja w kraju powoduje często niepokój, co będzie z naszymi kredytami, pożyczkami czy płatnościami od kontrahentów. Dlatego warto wiedzieć, jak wygląda proces egzekucji długu – od uzyskania orzeczenia sądu do działania komornika.

Co to jest klauzula wykonalności?

W sądowym postępowaniu egzekucyjnym podstawą do prowadzenia egzekucji długu jest tytuł wykonawczy. Jest to tytuł egzekucyjny (wyrok, nakaz zapłaty, postanowienie) z klauzulą wykonalności.

Kiedy sąd wyda nakaz zapłaty lub wyrok, nie oznacza to, że za chwilę do dłużnika zapuka komornik, a wierzyciel otrzyma swój dług. Od każdego orzeczenia sądowego służy bowiem odwołanie (zgodnie z pouczeniem zawartym na otrzymanym wyroku lub nakazie zapłaty).

Po upływie czasu na złożenie odwołania sąd – na wniosek lub z urzędu – nadaje takiemu prawomocnemu orzeczeniu adnotację o jego wykonalności, czyli klauzulę wykonalności. Jest to – zgodnie z definicją zaczerpniętą z Wikipedii – urzędowy akt sądu stwierdzający, że dany dokument jest tytułem wykonawczym, wskutek czego wszelkie urzędy lub osoby, których może dotyczyć, obowiązane są mu się podporządkować i udzielić pomocy przy jego realizacji.

Jaką postać ma klauzula wykonalności?

Nadanie klauzuli wykonalności najczęściej polega na przybiciu pieczęci z informacją o jej nadaniu. Musi być ona podpisana przez sędziego lub referendarza sądowego. Ma to zastosowanie w przypadku orzeczeń sądowych i ugód, które zostały zawarte przed sądem.

Klauzula wykonalności zawiera stwierdzenie, że tytuł egzekucyjny uprawnia do egzekucji, a w razie potrzeby także dodatkowe informacje, takie jak oznaczenie świadczenia podlegającego egzekucji, zakresu egzekucji oraz wskazanie, czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne.

Powinna ona także zawierać informację, w jakim zakresie i w stosunku do kogo istnieje takie uprawnienie. Przykładem może tu być tytuł wykonawczy uprawniający do egzekucji jedynie w części, kiedy nie spłacono części długu (na przykład raty pożyczki) lub kiedy tytuł dotyczy tylko jednej osoby, ponieważ w stosunku do innej orzeczenie zostało uchylone (na przykład w następstwie jej śmierci).

Klauzula wykonalności może także przybrać postać postanowienia sądu o jej nadaniu. Postanowienia takie są wydawane z urzędu w elektronicznym postępowaniu upominawczym, do którego prowadzenia uprawniony jest wyłącznie Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie (bez znaczenia jest miejsce zamieszkania pozwanego).

Takie postanowienie jest również wydawane przez właściwy sąd ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego (dłużnika) w postępowaniach o nadanie klauzuli wykonalności po przejściu uprawnień lub obowiązku. Z przejściem uprawnień na innego wierzyciela mamy do czynienia wtedy, gdy dług danej osoby zostanie sprzedany innemu wierzycielowi.

Dłużnik może być zatem zdezorientowany, kiedy okaże się, że przykładowo miał zadłużenie w banku X, a komornik wszczął egzekucję na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego Y. Jest to możliwe właśnie dzięki nadaniu klauzuli wykonalności przez sąd w przypadku przejścia uprawnień, czyli sprzedaży długu. Z kolei przejście obowiązku i nadanie klauzuli wykonalności w postanowieniu następuje na przykład wtedy, gdy dług dziedziczą spadkobiercy i z ich majątku będzie prowadzona egzekucja.

Uwaga! Obecnie egzekucja na rzecz innego podmiotu, który kupił dług, jest możliwa także bez uzyskania klauzuli wykonalności w przypadkach określonych w art. 804[1] (podmiot kupił dług już w trakcie postępowania egzekucyjnego i może przystąpić do postępowania bez dodatkowej klauzuli, a o przejściu uprawnień dłużnika zawiadomi komornik) i art. 804[2] Kodeksu postępowania cywilnego (podmiot kupił dług przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego i może wszcząć egzekucję bez uzyskiwania dodatkowej klauzuli wykonalności z przejściem uprawnień na jego rzecz). Dokumenty wykazujące kupno danej wierzytelności (długu) w tych sytuacjach składa się bezpośrednio u komornika.

Jak złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności?

Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wierzyciel składa do tego sądu, który wydał orzeczenie. Jeśli wydał je sąd rejonowy, to do sądu rejonowego, a jeżeli okręgowy – do sądu okręgowego itd. Sporządzenie takiego wniosku to nic trudnego. Należy skierować pismo z żądaniem nadania klauzuli orzeczeniu do właściwego sądu (może być odręczne), wskazać w nim swoje dane i sygnaturę sprawy (orzeczenia) oraz złożyć własnoręczny podpis.

Nadana klauzula (w formie adnotacji lub postanowienia) wraz z orzeczeniem zostanie doręczona wyłącznie wierzycielowi. Wierzyciel może poprosić o przesłanie tytułu pocztą lub wskazać, że odbierze go osobiście. Tak skonstruowane przepisy mają na celu ochronę wierzyciela przed niekorzystnym rozporządzeniem majątkiem przez dłużnika w czasie między otrzymaniem klauzuli wykonalności a wszczęciem egzekucji.

Dłużnik o nadaniu klauzuli wykonalności dowiaduje się zatem dopiero w momencie wszczęcia egzekucji. Komornik sądowy doręcza mu odpis tytułu wykonawczego (czyli owo orzeczenie sądowe z klauzulą wykonalności – oczywiście jest to kopia, ponieważ oryginał musi zostać u komornika, gdyż jest podstawą egzekucji), wezwanie do zapłaty długu i wyjawienia majątku. Od tego momentu każde jego rozporządzenie majątkiem będzie dla wierzyciela nieskuteczne.

Dopiero od chwili otrzymania wskazanych dokumentów dłużnikowi otwiera się siedmiodniowy termin do zaskarżenia klauzuli wykonalności – zażaleniem (gdy klauzulę wydał sędzia) lub skargą (kiedy wydał ją referendarz sądowy). Odwołanie takie składa się do sądu, który wydał klauzulę. Oczywiście komornik sądowy o tym prawie musi pouczyć dłużnika jednocześnie z doręczeniem dokumentów. Brak doręczenia klauzuli dłużnikowi lub prowadzenie czynności egzekucyjnych bez jej uprawomocnienia powoduje nieważność postępowania egzekucyjnego i jest to bardzo poważne uchybienie proceduralne.

W przypadku zaskarżenia klauzuli wykonalności sąd utrzymuje ją w mocy albo ją uchyla. Może się bowiem zdarzyć, że klauzula została nadana niezasadnie (orzeczeniu, które nie jest prawomocne, lub w niewłaściwym zakresie). Taka sytuacja zdarzała się bardzo często przed zmianą przepisów o doręczeniach dokumentów sądowych przez komorników. Przesyłki nieodebrane i podwójnie awizowane sąd uznawał za prawidłowo doręczone (była to tak zwana fikcja doręczenia), a następnie nadawał klauzulę wykonalności na nakaz zapłaty lub wyrok zaoczny (wydany, ponieważ pozwany nie stawił się na rozprawę). Później okazywało się, że dłużnik nie przebywał pod użytym w doręczeniu adresem, na co przedstawiał wiarygodne dowody. Taka klauzula musiała być uchylona, a ewentualna egzekucja umorzona.

Szczególnie często zdarzało się to w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Obowiązują w nim bowiem inne zasady nadawania klauzuli wykonalności. Sąd procedujący w tym postępowaniu nadaje ją z urzędu (inaczej niż w „zwykłym” postępowaniu cywilnym) po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty. W takiej sytuacji dłużnik, który na przykład przebywał za granicą, nie wiedział o toczącym się postępowaniu, dowiadywał się o nim dopiero wtedy, kiedy komornik zajął mu konto w celu wyegzekwowania długu.

Klauzulę wykonalności na to samo orzeczenie można otrzymać tylko raz. W przypadku kiedy potrzebny jest tytuł wykonawczy do innych celów – na przykład wpisania hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika – wtedy należy zwrócić się do sądu, który wydał klauzulę, o wydanie dalszego tytułu wykonawczego.

Jakie są koszty postępowania klauzulowego?

Za wydanie klauzuli wykonalności (w postaci pieczęci) nie pobiera się opłat. Jednakże za wydanie klauzuli wykonalności z zaznaczeniem przejścia uprawnień lub obowiązków albo aktowi notarialnemu (w postaci postanowienia) należy uiścić opłatę w wysokości 50 zł.

Kiedy może dojść do przedawnienia roszczenia?

Złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg przedawnienia. Zazwyczaj wierzycielowi „prywatnemu” zależy na szybkim wyegzekwowaniu długu. Dlatego od razu po uprawomocnieniu się orzeczenia występuje o nadanie klauzuli wykonalności i składa wniosek do komornika o egzekucję.

Niestety, niepokojącym zjawiskiem jest praktyka „hodowania odsetek”. Wierzyciele „masowi” – czyli tacy, którzy posiadają wiele tytułów egzekucyjnych – celowo zwlekają z wystąpieniem o nadanie klauzuli wykonalności, nawet do ostatniego momentu przed upływem terminu do przedawnienia roszczenia.

Wspomnieć też należy, że obecnie zarówno sąd nadający klauzulę wykonalności, jak i komornik przyjmujący wniosek egzekucyjny mają obowiązek badać z urzędu, czy roszczenie uległo przedawnieniu, czy nie. Wcześniej kwestie przedawnienia były badane jedynie na zarzut podniesiony przez dłużnika.

Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami Kodeksu cywilnego roszczenie główne przedawnia się z upływem sześciu lat, a odsetki z upływem trzech lat. Termin upływa z ostatnim dniem roku kalendarzowego, w którym przedawnia się roszczenie.

Kiedy akt notarialny staje się tytułem egzekucyjnym?

Akt notarialny staje się tytułem egzekucyjnym w sytuacji, kiedy jedna ze stron umowy złoży w nim oświadczenie o poddaniu się egzekucji.

Takie oświadczenie o poddaniu się egzekucji najczęściej możemy spotkać w umowie kupna sprzedaży nieruchomości. Sprzedający zabezpiecza w ten sposób pozostałą do zapłaty cenę, gdy przykładowo zapłata następuje w ratach. Gdyby zdarzyło się, że spłata nie nastąpiła w odpowiednim terminie – wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu.

W zależności od tego, jak jest sformułowana treść zobowiązania zawartego w akcie notarialnym, w takim zakresie sąd nada klauzulę wykonalności. Może być to zatem nadana klauzula wykonalności racie lub ogólnie pozostałej cenie nabycia. Ważne jest to, aby rata była już wymagalna. Sąd nie nada klauzuli wykonalności racie przyszłej, niewymagalnej.

Akt notarialny niezawierający oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji nie jest tytułem egzekucyjnym.

Zgodnie z art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym:

• dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie (najczęściej stosowana forma przy umowie najmu okazjonalnego lub instytucjonalnego);
• dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności (najczęściej stosowana forma przy umowie kupna-sprzedaży nieruchomości);
• niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi (najczęściej stosowana forma przy zabezpieczeniu kredytu na nieruchomości osoby trzeciej – staje się ona wtedy dłużnikiem rzeczowym i może być prowadzona egzekucja z jej nieruchomości).

Jak zabezpieczyć spłatę długu bez klauzuli wykonalności?

Po wydaniu wyroku lub nakazu zapłaty mamy również inne sposoby zapobiegania obstrukcji egzekwowania długu przez dłużnika. Mogą to być na przykład:

• zabezpieczenie wierzytelności na podstawie wyroku lub nakazu zapłaty będącego tytułem zabezpieczającym aż do ich uprawomocnienia lub
• nadanie orzeczeniu rygoru natychmiastowej wykonalności.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego tytułami zabezpieczającymi są jedynie: nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym, wyrok sądu gospodarczego wydany w trybie przepisów o postępowaniu gospodarczym oraz postanowienie sądu wydane w przedmiocie zabezpieczenia powództwa.

Co daje taki tytuł zabezpieczający? Powoduje on możliwość zabezpieczenia wierzytelności (długu) w razie zagrożenia niewypłacalnością dłużnika lub kiedy dłużnik nadmiernie przeciąga postępowanie w celu niekorzystnego dla wierzyciela rozporządzenia majątkiem (na przykład przez sprzedaż czy darowiznę).

Tytułowi zabezpieczającemu nie jest potrzebna klauzula wykonalności. Warto jednak dodać, że traci on swoją moc w momencie uprawomocnienia się orzeczenia, które wcześniej było tytułem zabezpieczającym. Najbardziej obrazowe sposoby zabezpieczenia wierzytelności to na przykład zajęcie środków pieniężnych na koncie dłużnika lub wpis w dziale III księgi wieczystej o zakazie zbywania nieruchomości do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Niektóre wyroki sądu mają dopisek „wyrokowi nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności”. Jest on zawsze nadawany przez sąd z urzędu, jeżeli:

• zasądzane są alimenty - co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące;
• roszczenie zostało uznane przez pozwanego;
• wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny.

Rygor natychmiastowej wykonalności może też zostać z urzędu nadany wyrokowi przy jego wydaniu – jeżeli zasądza należność z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, oraz jeżeli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania. Wierzyciel może także wnioskować o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokowi nadającemu się do wykonania w drodze egzekucji, gdyby opóźnienie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało jego wykonanie albo narażało powoda na szkodę.

Zazwyczaj gdy wierzyciel pobiera z sądu odpis orzeczenia wydanego w wyżej wymienionej materii, sądy z urzędu wydają je z adnotacją, że tytuł taki uprawnia do egzekucji, ale jest nieprawomocny. Oznacza to w obrocie prawnym, że orzeczenie nie jest pełnoprawnym tytułem wykonawczym, a jedynie przepisy pozwalają wszcząć na jego podstawie postępowanie egzekucyjne. Wierzyciel może zatem wszcząć egzekucję, zanim wyrok się uprawomocni. Po upływie terminu do zaskarżenia wyroku komornik powinien zażądać klauzuli wykonalności w celu prowadzenia dalszej egzekucji. Jeśli wierzyciel nie przedstawi takiego dokumentu, komornik ma obowiązek zakończyć postępowanie egzekucyjne.

Nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu orzeczeniu daje gwarancję organowi egzekucyjnemu, że sprawa jest definitywnie zakończona i może być prowadzona egzekucja długu bez narażania się na niebezpieczeństwo roszczeń odszkodowawczych za niesłusznie wyegzekwowany dług.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. DzU z 2021 r., poz. 1805 ze zm.)

Przeczytaj także:

• Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jak zapobiec dziedziczeniu długów?
• Depozyt sądowy - czym jest? Koszty depozytu sądowego. Wniosek o złożenie do depozytu sądowego
• Doręczenie przez komornika pisma z sądu - doręczenie komornicze
• Licytacje komornicze nieruchomości - jak kupić działkę na licytacji komorniczej
• Sprawdź księgą wieczystą - jak to zrobić online? Jak dotrzeć do księgi wieczystej konkretnej nieruchomości?