Ostropest plamisty - uprawa w ogrodzie, właściwości i zastosowanie lecznicze ostropestu
Dla niektórych ostropest plamisty to tylko kłujący chwast, dla innych – wartościowa roślina, ceniona za walory prozdrowotne i naturalny wygląd. Dowiedz się więcej o uprawie ostropestu w ogrodzie i poznaj jego właściwości i zastosowanie lecznicze. Ostropest plamisty - uprawa w ogrodzie.
Autor: GettyImages
Ostropest plamisty to roślina lecznicza
Ostropest plamisty (łac. Silybum marianum, ang. milk thistle – mleczny oset) to roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae, dawniej Compositeae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, powszechnie występuje w południowo-wschodniej Europie, północnej Afryce oraz Azji. Jest spokrewniona z popularnym chwastem – ostem (Caardus), a ze względu na osiągane rozmiary nazywana jest „okazałym ostem”. Przy sprzyjających warunkach wilgotnościowych, glebowych oraz termicznych ostropest potrafi dorosnąć do 2 m wysokości (w Polsce przeciętna wysokość wyhodowanej i uprawianej odmiany 'Silma' wynosi 1,5 m).
Ostropest jest jedną z roślin, które przeszły ze stanu dzikiego w warunki uprawy polowej. Nadal jednak zdziczałe formy spotyka się na łąkach, nieużytkach, ugorach, przy drogach, w miastach oraz w miejscach silnie przekształconych przez działalność człowieka.
Spis treści
- Owoce ostropestu
- Rozmnażanie ostropestu
- Zastosowanie ostropestu
- Ostropest plamisty - uprawa
- Zastosowanie ostropestu - nie tylko lecznicze
Charakterystyczną cechą ostropestu plamistego są jadalne liście: szerokoeliptyczne lub odwrotnie jajowate, bezogonkowe, obejmujące swoją nasadą łodygę, zatokowo klapowane, z brzegami silnie kolczastymi, pokryte nierównymi, białymi plamami. Według legendy plamy te powstały z kropel mleka Maryi, które upadły na ostropest podczas karmienia Jezusa. Od imienia Matki Boskiej wywodzi się też jego nazwa gatunkowa – marianum. Inne popularne nazwy rośliny to pstrok (liście posiadają wyraźne, białe żyłkowanie) lub dziki karczoch (ponieważ koszyczki kwiatowe rośliny podobne są do małych karczochów).
Przeczytaj też: Rośliny lecznicze i zioła rosnące dziko w ogrodach >>>
Ostropest jest rośliną jednoroczną, w sprzyjających warunkach dwuletnią. Kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia. Jest rośliną miododajną, chętnie odwiedzaną przez różne owady, szczególnie pszczoły. Pszczelarze zaliczają ostropest do pożytków o dość dużej wydajności: z 1 ha w ciągu sezonu można uzyskać nawet 200 kg miodu.
Owoce ostropestu
Owocem ostropestu jest zawierająca jedno nasionko sucha, niepękająca niełupka o skórzastej owocni z puchem lotnym, która w miarę dojrzewania zmienia barwę z białej na ciemnobrązową. Niełupki ostropestu są wyjątkowo duże i stanowią jednocześnie materiał siewny rośliny.
Owoce ostropestu zbiera się w momencie zasychania koszyczków i pojawienia się pierwszych kosmków kielichowych (pod koniec sierpnia lub we wrześniu), jednak przed całkowitym otwarciem się koszyczka. Zbiór - z powodu nierównomiernego dojrzewania kwiatostanów - przeprowadza się w dwóch etapach. Zebrane koszyczki muszą przeschnąć w przewiewnym, zacienionym i suchym miejscu, gdzie następnie młóci się je wyłuskując nasiona. Dobrze wysuszone mogą być przechowywane przez długi czas.
W wysuszonej owocni oraz w łupinie nasiennej ostropest plamisty gromadzi cenne substancje aktywne: sylimarynę (kompleks flawonolignanów: sylibinę, sylikrystynę i silidianinę), fitosterole, flawonoidy, garbniki, białka i aminy biogenne (histaminę, tyraminę), kwasy organiczne, śluz, witaminy C i K, cukry oraz sole mineralne.
Rozmnażanie ostropestu
Ostropest plamisty rozmnaża się przez nasiona wysiewane wiosną lub wczesnym latem wprost do gruntu. Nasiona umieszcza się na głębokości 2-3 cm. Po upływie 2-3 tygodni pojawiają się gładkie, grube liścienie, a następnie tworzy się duża rozeta liściowa oraz sztywna, prosta, długa i rozgałęziająca się łodyga. Wcześniejsze wysianie nasion powoduje zawiązywanie kwiatów w pierwszym roku (wtedy ostropest pozbawiony jest rozety ozdobnych liści).
Zastosowanie ostropestu
Okazałe rozmiary ostropestu, fioletowopurpurowe, rurkowate kwiaty zebrane w duże koszyczki kwiatostanów, okryte grubymi, skórzastymi i odgiętymi kolcami i ozdobne liście powodują, że roślina może być wyjątkową ozdobą słonecznej części naturalistycznego ogrodu. Ostropest sprawdzi się jako dekoracyjny soliter lub w nasadzeniu grupowym, a także jako oryginalny dodatek do jesiennego bukietu z suszonych kwiatów i ziół.
Ostropest plamisty - uprawa
Ostropest wysiany w połowie kwietnia dojrzewa do zbioru w lipcu lub sierpniu. Roślina preferuje stanowisko słoneczne, przepuszczalną, nawiezioną obornikiem przekompostowanym glebę o pH 5,7-7,2. Gleby ciężkie, gliniaste powinny być wymieszane z piaskiem. Ostropest jest wytrzymały, udaje się więc na ziemiach słabszych i może być uprawiany kilka razy na tym samym stanowisku. Nawożenie potasowe i fosforowe stosuje się przedsiewnie, natomiast azot można wysiać w dwóch równych dawkach. Pierwsza 10 dni przed siewem, a druga w fazie rozety o 4-6 liściach.
Wschody ukazują się po 2-3 tygodniach w zależności od warunków pogodowych. Siewki rosną silnie, po 6-7 tygodniach tworzą zwarty łan. Do tego momentu należy zwalczać rozwijające się chwasty.
Plantacje ostropestu występują głównie w Wielkopolsce, na Kujawach, na Żuławach i na Lubelszczyźnie. Dobrym przedplonem są ziemniaki, buraki, warzywa, zboża jare, rzepak i rośliny motylkowe. W związku z niewielkimi wymaganiami co do warunków wzrostu, został introdukowany przez człowieka przypadkowo lub celowo na tereny uprawne. Dobrze znosi uprawę w monokulturze nawet do 10 lat, jest też wykorzystywany jako poplon.
Zastosowanie ostropestu - nie tylko lecznicze
Nazwę Silybum nadał roślinie grecki lekarz Dioscorides w 100 r p. n. e. Roślina jest wykorzystywana w medycynie od wieków a jej działanie lecznicze znane było już w starożytności. Pierwsze informacje o ostropeście opisane zostały w dziełach Teofrasta z Eresos (370-287 p.n.e.), greckiego filozofa i uczonego uznawanego za ojca botaniki, który jako pierwszy użył nazwy ostropest –akorna (gr.) oznaczającego „mleczny oset”. Największą popularność zyskała jednak w średniowieczu, kiedy to została uznana za najważniejszą roślinę ziołolecznictwa.
Leki bogate w sylimarynę mają dobroczynne działanie w leczeniu wątroby. Wspomagają jej regenerację i wytwarzanie nowych komórek, poprawiają wydzielanie żółci oraz trawienie. Sylimaryna pobudza przemiany metaboliczne przez co przyspieszony zostaje proces związany z usuwaniem złogów tłuszczowych. Dzięki temu następuje redukcja stężenia cholesterolu we krwi oraz obniża się ryzyko chorób krążenia. Suplementacja preparatów bogatych w sylimarynę korzystnie wpływa na wzmacnianie ściany naczyń krwionośnych, działa przeciwkrwotocznie i przeciwzakrzepowo, redukuje ryzyko powstania nowotworów, może być stosowana w terapii cukrzycy. Związki flawonolignanów posiadające przeciwzapalne i antyoksydacyjne działanie wykorzystywane są w kosmetologii jako dodatek do kremów z filtrem UV, w leczeniu trądzika różowatego oraz w preparatach przyspieszających gojenie się ran.
- Wyciąg z ostropestu ma działanie odtruwające. Profilaktyczne podaje się go ludziom pracującym w oparach substancji chemicznych i napromieniowaniu, przy zatruciu alkoholowym i pestycydami. Leczniczo przy marskości wątroby, nieżytach dróg żółciowych. Leki na bazie Ostropestu plamistego stosowane są w zatruciach muchomorem sromotnikowym.
- Ostropest plamisty dostępny jest w różnej postaci. Zmielone ziarna posłużą do przygotowania naparu lub jako dodatek do herbaty, zup, jogurtu czy sałatek.
- Olej z nasion ostropestu jest bogatym źródłem Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych wspomagających nasz mózg i obniżających stężenie trójglicerydów we krwi: wielonienasyconego kwasu linolowego (59%) i jednonienasyconego kwasu oleinowego (ok. 21%). Tłoczony na zimno dodawany do warzyw lub do już ugotowanych potraw zwiększa znacznie ich wartość odżywczą.
- Ze względu na dużą zawartość witaminy E - silnego przeciwutleniacza - może być stosowany jako dodatek zapobiegający jełczeniu innych tłuszczów spożywczych oraz jako składnik kremów poprawiający zdolności regeneracyjne skóry.
- Białko owoców ostropestu otrzymywane z odpadów produkcyjnych może służyć do produkcji peptydów antybakteryjnych i przeciwgrzybicznych. Hamuje rozwój mikroorganizmów w konserwantach stosowanych w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym.
- Ostropest ma duże zdolności pobierania z gleby i kumulowania w swojej masie pierwiastków metalicznych. Dzięki temu może być nasadzany w celu ochrony środowiska.
- Podobnie jak oset, ostropest plamisty wykształcił skuteczny mechanizm obronny w postaci ostrych kolców. Sadzony blisko pól uprawnych stanowi barierę dla dzikiej zwierzyny.
- Obłuszczone niełupki powstałe jako produkt uboczny przy produkcji sylimaryny stanowią białkowy komponent do mieszanek treściwych dla trzody chlewnej.
- Odwar z owoców ostropestu zalecany jest dla zwierząt hodowlanych w zatruciach związkami toksycznymi, w chorobach wątroby, nerek i pęcherza moczowego, w krwawieniach z układu pokarmowego, niestrawności i braku łaknienia.
- Owoce „mlecznego ostu” zmielone razem z owocami kminku i korą kruszyny, podaje się do karmy zwierząt przy zaparciach.
