Kozieradka pospolita - uprawa w ogrodzie, siew, pielęgnacja, właściwości, zastosowanie
Kozieradka pospolita to roślina lecznicza i przyprawowa. Dowiedz się jakie warunki należy zapewnić roślinie, jak uprawiać i wykorzystywać kozieradkę.
Autor: GettyImages
Kwitnąca kozieradka
Kozieradka pospolita to inaczej kozieradka lekarska. Drugi człon jej łacińskiej nazwy - Trigonella foenum-graecum - oznacza "greckie siano", w starożytnej Grecji używana była jako cenny składnik pasz dla zwierząt. Inne nazwy zwyczajowe rosliny to fenegryka, koziorożnik polny, boża trawka. Roślina od wieków wykorzystywana była w medycynie azjatyckiej.
Spis treści
- Kozieradka - gdzie rośnie dziko?
- Kozieradka - opis rośliny
- Wymagania i uprawa kozieradki
- Właściwości lecznicze kozieradki
- Kleik z kozieradki
- Olej z kozieradki
- Nasiona kozieradki
- Liście kozieradki
- Wykorzystanie kozieradki w kuchni
Kozieradka - gdzie rośnie dziko?
W stanie naturalnym kozieradka występuje w Europie Wschodniej (Ukraina, Mołdawia, Litwa, Estonia) w Pakistanie, Turcji i Sudanie oraz Indiach i Chinach, a także w rejonie Morza Śródziemnego. W krajach europejskich spotykana jest jako efemerofit, czyli roślina obcego pochodzenia, przejściowo zawleczona, pojawiająca się zwykle na krótki okres na danym terenie, eliminowana głównie przez niesprzyjający klimat.
Kozieradka - opis rośliny
Kozieradka jest rośliną jednoroczną i nie jest mrozoodporna. W uprawie jest mało wymagająca, rozmnaża się generatywnie przez wysiew nasion, szybko kiełkuje i łatwo z niej można uzyskać duży plon. Jest to roślina słabo rozgałęziona, o wyprostowanym, lekko wzniesionym pokroju w górnej części, delikatnie owłosiona. Tworzy mocny, palowy korzeń. W Polsce dorasta zwykle do 60 cm wysokości. Jej liście są nieduże, złożone, trójlistkowe, odwrotnie jajowate, z wierzchu zielone, na spodniej stronie sinozielone.
Kozieradka kwitnie od czerwca do lipca. Wtedy w kątach liści pojawiają się żółte lub blado fioletowe kwiaty motylkowe o grzbiecistej symetrii, osadzone na krótkich szypułkach. Ich kielichy są rurkowate, a korona motylkowata, żółtawa.
Owocem kozieradki jest brunatny strąk długości 15-20 cm zakończony dzióbkiem, zawierający około 15 twardych, matowych nasion w kolorze beżowym, o romboidalnym kształcie i silnym aromacie. Nasiona dojrzewają na przełomie września i października. Są przedzielone specyficzną bruzdą na dwie nierówne części (podobnie jak nasiona gryki - stąd wzięła się jej zwyczajowa nazwa - fenegryka).
Cała roślina wydziela charakterystyczny zapach.
Surowcem zielarskim są dojrzałe nasiona oraz liście - świeże lub suszone.
Wymagania i uprawa kozieradki
Kozieradka pospolita jest uprawiana powszechnie w Azji i Europie jako roślina pastewna. Jest rośliną miododajną, chętnie odwiedzana przez trzmiele, pszczoły i motyle, znajdzie więc swoje praktyczne zastosowanie na rabacie warzywnej lub ziołowej w naszym ogródku.
Kozieradka wymaga ziemi żyznej i przewiewnej, bogatej w wapń, dlatego może być traktowana jako roślina wskaźnikowa dla gleb o wysokiej zawartości tego składnika. Jest ciepłolubna, potrzebuje stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatru.
Siew nasion kozieradki należy rozpocząć pod koniec kwietnia lub najlepiej w maju, po ustaniu przymrozków. Wysiane nasiona kiełkują szybko, pierwsze młode siewki pojawiają się już po dwóch tygodniach. Nasiona siejemy na głębokość 1,5 cm, w rzędach oddalonych o 30 cm. Do wzrostu potrzebuje regularnego odchwaszczania, spulchniania gleby wokół oraz podlewania w upalne dni.
Kozieradka jest odporna na choroby i szkodniki. Dojrzałe strąki zrywa się w całości systematycznie, w trakcie ich dojrzewania (na przełomie sierpnia i września). Wyłuskane ze strąków nasiona należy wysuszyć, a następnie można zmielić.
Jakie zioła można sadzić obok siebie w ogrodzie? >>>
Właściwości lecznicze kozieradki
Stosowanie kozieradki wywiera pozytywny wpływ na nasz organizm. Nasiona zawierają śluzy (błonnik pokarmowy), saponiny sterydowe, witaminy PP, H, F, B1, karoten, mikroelementy: żelazo, fosfor, potas, wapń, kumaryny, olejek eteryczny, lecytynę i inne fosfolipidy. Nasiona kozieradki to bogate źródło witaminy C, witaminy B6, kwasu foliowego, witaminy A, oraz minerałów (wapnia, żelaza, magnezu, fosforu, potasu, sodu i cynku).
Kleik z kozieradki
Dzięki zawartości śluzu, przygotowany macerat ze zmielonych nasion kozieradki działa osłaniająco i przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Kleik z kozieradki przyspiesza gojenie się wrzodów, pobudza trawienie i przyswajanie składników odżywczych. Wspomaga w dyspepsjach, wzdęciach oraz chorobach wątroby. Wykazuje też właściwości żółciopędne i rozkurczowe. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego oraz śliny.
Ponieważ nasiona kozieradki są twarde, można je zmielić w młynku lub zakupić już zmielone. Do przygotowania kleiku użyjmy 1 szklanki wody i 1 łyżki sproszkowanych nasion kozieradki. Mieszamy, a następnie gotujemy kilkanaście minut na małym ogniu. Pijemy 3 razy dziennie, najlepiej przed posiłkiem.
Olej z kozieradki
Olej z nasion kozieradki zawiera cenne składniki: olejki eteryczne, flawonoidy, cholinę, lecytynę, witaminy PP, E, D sole mineralne (potas, sód, miedź, fosfor, żelazo, wapń, cynk). Olej stosowany jest w profilaktyce chorób nowotworowych jelita grubego, a wcierany w skórę głowy łagodzi podrażnienia, hamuje wypadanie włosów, wzmacnia je i nawilża. Dodany do kremu do twarzy ujędrni i wygładzi zmęczoną i podrażnioną skórę. Przygotowane maseczki kosmetyczne z maceratu kozieradki oraz przykładane kompresy nawilżone wyciągiem wodno-alkoholowym stosowane są do pielęgnacji cery z trądzikiem.
Naturalne kosmetyki roślinne z własnego ogrodu >>>
Nasiona kozieradki
Nasiona kozieradki stosowane są w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych jako środek wzmacniający dla sportowców i rekonwalescentów. Błonnik pokarmowy zawarty w nasionach kozieradki obniża poziom cukru we krwi. Spowalnia wchłanianie węglowodanów, przez co redukuje poposiłkowy wzrost stężenia glukozy i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Dzięki obecności saponin steroidowych oraz niacyny (witaminy PP), surowiec wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe - obniża poziom cholesterolu i triglicerydów. Termiczna obróbka nasion kozieradki wzmacnia dodatkowo stężenie przeciwmiażdżycowej witaminy PP.
W medycynie naturalnej przykładane miejscowo gorące okłady z nasion kozieradki tzw. kataplazmy wykazują działanie zmiękczające, łagodzące stany zapalne oraz redukujące obrzęki i zwyrodnienia stawów. Są stosowane w leczeniu stanów zapalnych skóry na przykład czyraków, ropni i owrzodzeń. Stosowane są pomocniczo w leczeniu chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego). Kozieradka wykorzystywana jest również jako roślina o działaniu wykrztuśnym w chorobach górnych dróg oddechowych. W Indiach i Chinach stosuje się ją jako środek mlekopędny.
Liście kozieradki
W krajach Bliskiego Wschodu liście kozieradki są popularnym surowcem leczniczym w chorobach narządu wzroku (katarakta, zapalenie brzegów powiek, jaglica). Napary i wyciągi wodno-alkoholowe czy alkoholomiody mają działanie antybiotyczne, przeciwgrzybicze i przeciwbólowe. Suszone liście mają gorzki, ostry smak i charakterystyczny silny zapach. Używane są do wzbogacania smaku gotowych dań, można z nich również sporządzać herbatkę ziołową.
Ziołowe herbatki. Rośliny i kwiaty z ogrodu na zdrowe herbatki ziołowe >>>
Wykorzystanie kozieradki w kuchni
Kozieradka pospolita używana jest głównie w kuchni hinduskiej oraz tajskiej. Dostępna w formie suszonych całych nasion i w postaci żółtego proszku przygotowanygo ze zmielonych i uprażonych nasion. Młodych liści kozieradki używa się w kuchni wegetariańskiej jako dodatku do sałat, humusu i tofu. Można też przygotować z nich zielone pesto.
Uprażone i zmielone nasiona kozieradki nadają oryginalny smak sosom jogurtowym i dipom podawanych do surowych warzyw. Sproszkowane nasiona dodawane do potraw stanowią cenioną przyprawę, idealnie komponującą się w pikantnych daniach warzywnych (np. curry), w daniach z makaronów, zapiekankach, sosach. Mogą stanowić dodatek do pieczywa, kaszy, ryżu oraz potraw mięsnych.
Nasion w całości używa się jako przyprawy do przygotowania marynat warzywnych i grzybów. Wyhodowane z nasion kiełki są dodatkiem do kanapek i sałatek. Zmielone nasiona są składnikiem chałwy, a z mąki zmieszanej ze zmieloną kozieradką powstaje pikantny chleb. W Indiach prażone zmielone nasiona stanowią zamiennik kawy.
Spożywanie kozieradki przez dłuższy czas może powodować zmianę zapachu skóry, moczu i potu. Dawniej z nasion kozieradki sporządzano żółty barwnik do koloryzacji, a ich śluz wykorzystywano do usztywniania tkanin.
