Spis treści
- Gdzie rośnie dziko kozieradka?
- Jak wygląda kozieradka?
- Wymagania i uprawa kozieradki
- Właściwości lecznicze kozieradki
- Kleik z kozieradki
- Olej z kozieradki
- Nasiona kozieradki
- Liście kozieradki
- Wykorzystanie kozieradki w kuchni
Kozieradka pospolita to inaczej kozieradka lekarska. Drugi człon jej łacińskiej nazwy - Trigonella foenum-graecum - oznacza "greckie siano", w starożytnej Grecji używana była jako cenny składnik pasz dla zwierząt. Inne nazwy zwyczajowe rosliny to fenegryka, koziorożnik polny, boża trawka. Roślina od wieków wykorzystywana była w medycynie azjatyckiej.
Gdzie rośnie dziko kozieradka?
W stanie naturalnym kozieradka występuje w Europie Wschodniej (Ukraina, Mołdawia, Litwa, Estonia) w Pakistanie, Turcji i Sudanie oraz Indiach i Chinach, a także w rejonie Morza Śródziemnego. W krajach europejskich spotykana jest jako efemerofit, czyli roślina obcego pochodzenia, przejściowo zawleczona, pojawiająca się zwykle na krótki okres na danym terenie, eliminowana głównie przez niesprzyjający klimat.
Jak wygląda kozieradka?
Kozieradka jest rośliną jednoroczną i nie jest mrozoodporna. W uprawie jest mało wymagająca, rozmnaża się generatywnie przez wysiew nasion, szybko kiełkuje i łatwo z niej można uzyskać duży plon. Jest to roślina słabo rozgałęziona, o wyprostowanym, lekko wzniesionym pokroju w górnej części, delikatnie owłosiona. Tworzy mocny, palowy korzeń. W Polsce dorasta zwykle do 60 cm wysokości. Jej liście są nieduże, złożone, trójlistkowe, odwrotnie jajowate, z wierzchu zielone, na spodniej stronie sinozielone. Kozieradka kwitnie od czerwca do lipca. Wtedy w kątach liści pojawiają się żółte lub blado fioletowe kwiaty motylkowe o grzbiecistej symetrii, osadzone na krótkich szypułkach. Ich kielichy są rurkowate, a korona motylkowata, żółtawa. Owocem kozieradki jest brunatny strąk długości 15-20 cm zakończony dzióbkiem, zawierający około 15 twardych, matowych nasion w kolorze beżowym, o romboidalnym kształcie i silnym aromacie. Nasiona dojrzewają na przełomie września i października. Są przedzielone specyficzną bruzdą na dwie nierówne części (podobnie jak nasiona gryki - stąd wzięła się jej zwyczajowa nazwa - fenegryka). Cała roślina wydziela charakterystyczny zapach. Surowcem zielarskim są dojrzałe nasiona oraz liście - świeże lub suszone.
Wymagania i uprawa kozieradki
Kozieradka pospolita jest uprawiana powszechnie w Azji i Europie jako roślina pastewna. Jest rośliną miododajną, chętnie odwiedzana przez trzmiele, pszczoły i motyle, znajdzie więc swoje praktyczne zastosowanie na rabacie warzywnej lub ziołowej w naszym ogródku.Kozieradka wymaga ziemi żyznej i przewiewnej, bogatej w wapń, dlatego może być traktowana jako roślina wskaźnikowa dla gleb o wysokiej zawartości tego składnika. Jest ciepłolubna, potrzebuje stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatru.Siew nasion kozieradki należy rozpocząć pod koniec kwietnia lub najlepiej w maju, po ustaniu przymrozków. Wysiane nasiona kiełkują szybko, pierwsze młode siewki pojawiają się już po dwóch tygodniach. Nasiona siejemy na głębokość 1,5 cm, w rzędach oddalonych o 30 cm. Do wzrostu potrzebuje regularnego odchwaszczania, spulchniania gleby wokół oraz podlewania w upalne dni. Kozieradka jest odporna na choroby i szkodniki. Dojrzałe strąki zrywa się w całości systematycznie, w trakcie ich dojrzewania (na przełomie sierpnia i września). Wyłuskane ze strąków nasiona należy wysuszyć, a następnie można zmielić.
Przeczytaj też: Jakie zioła można sadzić obok siebie w ogrodzie?
Właściwości lecznicze kozieradki
Stosowanie kozieradki wywiera pozytywny wpływ na nasz organizm. Nasiona zawierają śluzy (błonnik pokarmowy), saponiny sterydowe, witaminy PP, H, F, B1, karoten, mikroelementy: żelazo, fosfor, potas, wapń, kumaryny, olejek eteryczny, lecytynę i inne fosfolipidy. Nasiona kozieradki to bogate źródło witaminy C, witaminy B6, kwasu foliowego, witaminy A, oraz minerałów (wapnia, żelaza, magnezu, fosforu, potasu, sodu i cynku).
Kleik z kozieradki
Dzięki zawartości śluzu, przygotowany macerat ze zmielonych nasion kozieradki działa osłaniająco i przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Kleik z kozieradki przyspiesza gojenie się wrzodów, pobudza trawienie i przyswajanie składników odżywczych. Wspomaga w dyspepsjach, wzdęciach oraz chorobach wątroby. Wykazuje też właściwości żółciopędne i rozkurczowe. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego oraz śliny.
Ponieważ nasiona kozieradki są twarde, można je zmielić w młynku lub zakupić już zmielone. Do przygotowania kleiku użyjmy 1 szklanki wody i 1 łyżki sproszkowanych nasion kozieradki. Mieszamy, a następnie gotujemy kilkanaście minut na małym ogniu. Pijemy 3 razy dziennie, najlepiej przed posiłkiem.
Olej z kozieradki
Olej z nasion kozieradki zawiera cenne składniki: olejki eteryczne, flawonoidy, cholinę, lecytynę, witaminy PP, E, D sole mineralne (potas, sód, miedź, fosfor, żelazo, wapń, cynk). Olej stosowany jest w profilaktyce chorób nowotworowych jelita grubego, a wcierany w skórę głowy łagodzi podrażnienia, hamuje wypadanie włosów, wzmacnia je i nawilża. Dodany do kremu do twarzy ujędrni i wygładzi zmęczoną i podrażnioną skórę. Przygotowane maseczki kosmetyczne z maceratu kozieradki oraz przykładane kompresy nawilżone wyciągiem wodno-alkoholowym stosowane są do pielęgnacji cery z trądzikiem.
Nasiona kozieradki
Nasiona kozieradki stosowane są w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych jako środek wzmacniający dla sportowców i rekonwalescentów. Błonnik pokarmowy zawarty w nasionach kozieradki obniża poziom cukru we krwi. Spowalnia wchłanianie węglowodanów, przez co redukuje poposiłkowy wzrost stężenia glukozy i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Dzięki obecności saponin steroidowych oraz niacyny (witaminy PP), surowiec wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe - obniża poziom cholesterolu i triglicerydów. Termiczna obróbka nasion kozieradki wzmacnia dodatkowo stężenie przeciwmiażdżycowej witaminy PP.W medycynie naturalnej przykładane miejscowo gorące okłady z nasion kozieradki tzw. kataplazmy wykazują działanie zmiękczające, łagodzące stany zapalne oraz redukujące obrzęki i zwyrodnienia stawów. Są stosowane w leczeniu stanów zapalnych skóry na przykład czyraków, ropni i owrzodzeń. Stosowane są pomocniczo w leczeniu chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego). Kozieradka wykorzystywana jest również jako roślina o działaniu wykrztuśnym w chorobach górnych dróg oddechowych. W Indiach i Chinach stosuje się ją jako środek mlekopędny.
i
Liście kozieradki
W krajach Bliskiego Wschodu liście kozieradki są popularnym surowcem leczniczym w chorobach narządu wzroku (katarakta, zapalenie brzegów powiek, jaglica). Napary i wyciągi wodno-alkoholowe czy alkoholomiody mają działanie antybiotyczne, przeciwgrzybicze i przeciwbólowe. Suszone liście mają gorzki, ostry smak i charakterystyczny silny zapach. Używane są do wzbogacania smaku gotowych dań, można z nich również sporządzać herbatkę ziołową.
i
Wykorzystanie kozieradki w kuchni
Kozieradka pospolita używana jest głównie w kuchni hinduskiej oraz tajskiej. Dostępna w formie suszonych całych nasion i w postaci żółtego proszku przygotowywanego ze zmielonych i uprażonych nasion. Młodych liści kozieradki używa się w kuchni wegetariańskiej jako dodatku do sałat, humusu i tofu. Można też przygotować z nich zielone pesto. Uprażone i zmielone nasiona kozieradki nadają oryginalny smak sosom jogurtowym i dipom podawanych do surowych warzyw. Sproszkowane nasiona dodawane do potraw stanowią cenioną przyprawę, idealnie komponującą się w pikantnych daniach warzywnych (np. curry), w daniach z makaronów, zapiekankach, sosach. Mogą stanowić dodatek do pieczywa, kaszy, ryżu oraz potraw mięsnych.Nasion w całości używa się jako przyprawy do przygotowania marynat warzywnych i grzybów. Wyhodowane z nasion kiełki są dodatkiem do kanapek i sałatek. Zmielone nasiona są składnikiem chałwy, a z mąki zmieszanej ze zmieloną kozieradką powstaje pikantny chleb. W Indiach prażone zmielone nasiona stanowią zamiennik kawy.
Spożywanie kozieradki przez dłuższy czas może powodować zmianę zapachu skóry, moczu i potu. Dawniej z nasion kozieradki sporządzano żółty barwnik do koloryzacji, a ich śluz wykorzystywano do usztywniania tkanin.
