Szpeciele na różnych gatunkach roślin
Roztocza zwane szpecielami są odpowiedzialne za zniekształcenia liści drzew owocowych i ozdobnych. Żerują na lipach, klonach, olchach, orzechach włoskich, czarnej porzeczce, jabłoniach, gruszach. Zobacz, jak zwalczać szpeciele.
Szpeciele są roślinożerne, a całe swoje życie wiążą z określoną rośliną żywicielską, na którą oddziałują tak, aby służyła im do żerowania, rozwoju i rozmnażania się. W tym celu wprowadzają do tkanek rośliny ślinę z enzymami, powodującymi nadnaturalny wzrost i szybkie podziały komórek roślinnych. Na liściach zaatakowanych roślin powstają wskutek tego różnego rodzaju narośla i wyrośla, a także pilśnie i pęcherzyki. Są też takie szpeciele, których żerowanie powoduje nabrzmiewanie pąków, pękanie liści, ich zniekształcanie lub odbarwianie. Liście mogą też stać się srebrzyste, albo wyglądają jak zardzewiałe. Wszystkie te zmiany są bardzo szpecące i stąd nazwa szkodników – szpeciele.
Ze szpecielami trzeba walczyć, bo roznoszą wirusy, grzyby i bakterie wywołujące groźne choroby drzew i krzewów. Szpeciele można dostrzec tylko przez silnie powiększającą lupę, trzeba więc wierzyć tym, którzy oglądali je pod mikroskopem, że mają tylko po dwie pary odnóży, pierścieniowaty odwłok oraz sztyleciki do nakłuwania rośliny i wysysania z niej soku.
Szpeciele na lipach i klonach
Gdy na górnej stronie liści lipy zaobserwujemy czerwonawe rożki, na ich dolnej stronie plamy pilśni (kremowe, z czasem brązowiejące) to znak, że drzewo jest zaatakowane przez rożkowca lipowego. Zazwyczaj uszkadza on liście w niższej części korony, a na całym drzewie tylko w wyjątkowo sprzyjających warunkach. Na liściach klonu podobne uszkodzenia powoduje rożkowiec klonowy.
Szpeciele na olchach
Na olchach dwu-trzymilimetrowe wyrośla na górnej stronie liści (najpierw jasnozielone, później czerwone) powstają w wyniku żerowania kloszowca olchowego. Jego samice wychodzą w końcu kwietnia z kryjówek zimowych (którymi są szczeliny w korze) i przechodzą na młode pąki i liście. Bardzo często drzewa są tak silnie porażone, że na każdym liściu jest kilkadziesiąt, a nawet kilkaset wyrośli. Szpeciele opuszczają je w lipcu i ponownie przechodzą do zimowych kryjówek. Silnie uszkodzone liście wcześnie opadają, a to źle wpływa na kondycję drzewa i jego przygotowanie do zimy.
Szpeciele na orzechu włoskim
U orzecha włoskiego pofałdowanie liści, srebrzyste plamy pilśni na ich spodniej stronie i wyraźne wypukłości na górnej powoduje pilśniowiec orzechowy. Pilśń pod koniec lipca brązowieje, a uszkodzona część liścia zamiera. Liście zaatakowanej rośliny opadają wcześniej niż zdrowej.
Szpeciele na czarnej porzeczce
Na krzewach czarnej porzeczki już od połowy sierpnia, jesienią i zimą można zauważyć duże pąki – znacznie większe (4-10 mm) niż te na zdrowych krzewach. Jest to skutek żerowania w nich szpecieli z gatunku wielkopąkowiec porzeczkowy. W każdym pąku może być nawet kilkadziesiąt tysięcy drobnych szkodników (samic), które wiosną na początku kwitnienia porzeczki rozchodzą się po roślinie, aby po dwóch miesiącach ponownie wniknąć do młodych pączków. Rozwój porażonych pąków jest opóźniony, rozwijające się liści są małe, blade i mają nienaturalnie długie ogonki. Osłabione krzewy atakowane są przez szkodniki i choroby, a zimą łatwo przemarzają. Ich owoce dojrzewają nierównomiernie, są drobne i kwaśne.
Zwalczanie. Pierwszy zabieg preparatem o nazwie Mitac należy wykonać na początku kwitnienia, drugi preparatem Thiodan w pełni kwitnienia. Pod koniec kwitnienia czarnej porzeczki należy zastosować mieszankę Thiodanu z Topsinem (w której 0,1% stanowi Topsin). Te trzy zabiegi trzeba wykonać kompleksowo.
Szpeciele na jabłoniach
Jeżeli na jabłoniach największe liście marszczą się wiosną, latem przebarwiają, a dolna strona blaszek liściowych i zawiązków owoców wokół kielicha ordzewia się, po czym jesienią liście matowieją i przybierają kształt łódki, to dowód, że drzewa zaatakował pordzewiacz jabłoniowy. Z takich drzew wcześnie opadają liście, a owoce nie osiągają barwy charakterystycznej dla danej odmiany.
Zwalczanie. Jeżeli w okresie wegetacji zaobserwujemy na jabłoniach objawy żerowania pordzewiacza, musimy w roku następnym tuż przed kwitnieniem opryskać drzewa jednym z preparatów polecanych do zwalczania szpecieli (Neoron, Mitac, Torque). Można też zastosować Siarkol Extra 80 WP, który zwalcza nie tylko szpeciele, ale także mączniaka (groźną chorobę jabłoni).
Szpeciele na gruszach
Jeżeli na gruszach (a także na irgach, jarząbach, pigwie i aronii) wiosną pąki nadmiernie nabrzmiewają, a liście rozwijające się z nich, z prawie dwutygodniowym opóźnieniem, są pofałdowane i odbarwione , to znak, że żeruje na nich podskórnik gruszowy. Samice podskórnika zimują w pąkach pod ich zewnętrznymi łuskami.
Wczesną wiosną wnikają w głąb pąków, gdzie żerują i rozmnażają się, a później przechodzą na liście. Pod wpływem ich śliny dolna skórka pęka, szpeciele dostają się do wnętrza liścia i tworzą pęcherzyk, w którym żyją przez następne miesiące. Na jednym liściu mogą być setki jasnych pęcherzyków, które już w lipcu brunatnieją i zasychają. W ten sposób zmniejsza się wydajność asymilacyjna liści (czyli zdolność przyswajania węgla z dwutlenku węgla w zielonych częściach roślin, przy wykorzystaniu energii słonecznej i zielonego barwnika – chlorofilu jako katalizatora). Porażone drzewka są osłabione, mają małe przyrosty, a ich pąki łatwo przemarzają. Szkodniki atakują też owoce, które wskutek tego marszczą się, słabiej rosną i wcześniej opadają.
Wyginanie się, wzdymanie, a niekiedy nawet zwijanie się liści grusz powoduje żerujący na ich dolnej stronie wzdymacz gruszowy. Roztocze mogą też uszkadzać kwiaty i zawiązki owoców, które przedwcześnie opadają. Skutki ich żerowania są podobne jak przy porażeniu przez podskórnika gruszowego.
Zwalczanie. Podskórnika i wzdymacza zwalcza się preparatami chemicznymi w okresie nabrzmiewania i rozwijania się pąków, w czasie gdy szpeciele przemieszczają się na młode listki (zanim znajdą się w pęcherzykach na liściach). Drzewka uprawiane w ogrodach należy opryskiwać przed kwitnieniem, gdy temperatura powietrza jest wyższa niż 15°C, preparatami Neoron lub Mitac. Zabieg należy powtórzyć po 10-15 dniach. Preparat Mitac niszczy równocześnie miodówki, groźne szkodniki gruszy.
Szpeciele na śliwach, wiśniach i czereśniach
Na liściach śliw, wiśni i czereśni (także ozdobnych) odbarwienia i jasne, a później rdzawe plamki tworzące marmurkowy wzór, powoduje pordzewiacz śliwowy. Wysysa on soki z liści, osłabiając drzewa, co sprawia, że (zwłaszcza młode) wolniej rosną i są bardziej podatne na choroby. Zwalczanie. W końcu maja lub na początku czerwca (przed kwitnieniem śliw lub gdy przekwitną) należy opryskać młode drzewka, na których w zeszłym roku obserwowano objawy żerowania szpecieli. Preparaty zwalczające pordzewiacza śliwowego to Neoron, Mitac, Talstar i Torque.
Aby uniknąć uciążliwego zwalczania szpecieli, warto kupować zdrowe rośliny w renomowanych szkółkach. Kupione rośliny można zapobiegawczo zanurzyć na 40 minut w wodzie o temperaturze 40°C lub na 15-20 minut w wodzie o temperaturze 45-46°C. Ostrożnie przeprowadzona kąpiel zabije szpeciele, a nie zaszkodzi roślinom.
Szpeciele powodujące wyrośla na liściach drzew ozdobnych są rzadko zwalczane. Jeśli jednak chcemy się pozbyć tych szkodników, powinniśmy pod koniec kwietnia i na początku maja, kiedy roztocze opuszczają swoje zimowe kryjówki i przechodzą na młode listki, opryskać rośliny jednym z następujących preparatów: Mitac, Neoron, Talstar lub Torque. Informacje o ilości potrzebnego preparatu znajdują się na opakowaniu. Zabieg można powtórzyć po 7-10 dniach.
