Co warto wiedzieć o osach?
Osy w ogrodzie stanowią często duży problem. Co warto wiedzieć o osach? Jak osy tworzą gniazda. Poznaj życie os w ogrodzie i nie tylko. Kolonie os.
Co warto wiedzieć o osach
Wokół lub wewnątrz naszych domostw spotykamy kolonie os społecznych (osa pospolita, osa dachowa, szerszeń). Mieszkają w gniazdach, które budują z masy papierowej, powstałej z ich śliny i rozdrobnionego drewna. Kolonie os składają się z płodnych samic – królowych, samców – trutni oraz bezpłodnych samic zwanych robotnicami: zbieraczek, strażniczek i nianiek. Różnice w wyglądzie między królową a robotnicami są nieznaczne.
Początkowo, gdy w gnieździe jest dużo larw, robotnice zbierają dla nich pokarm zawierający białko zwierzęce, a w zamian otrzymują słodką wydalinę, którą chętnie zlizują. Pod koniec lata larw jest znacznie mniej – więc robotnice poszukują słodkich pokarmów w siedzibach ludzkich, spijają nektar z kwitnących roślin, a czasem polują na owady. Największy rozwój kolonii następuje po trzech miesiącach od jej założenia, a pod koniec lata pojawiają się w niej płodne samice i samce. Formą zimującą są zapłodnione samice, które wiosną zakładają nowe gniazda. Trutnie i robotnice giną przed zimą.
- Osa pospolita. Gniazda buduje w ziemi; w opuszczonych norach gryzoni, pod korzeniami drzew, na grządkach w ogrodzie, albo przyczepia je do drzew i krzewów, czy do ścian budynków. W gnieździe może być sześć do dziesięciu tysięcy komórek. Zdarza się, że takie kolonie są aktywne jeszcze w październiku, a nawet w listopadzie.
- Osa dachowa (zwana też osą niemiecką). Gniazda buduje najczęściej w ziemi, ale także na ścianach budynków. Gniazda te zawsze są duże. Zwykle jest w nich 5-6 tysięcy komórek, a czasem znacznie więcej – nawet do 60 tysięcy. W ciepłych i zacisznych miejscach kolonie osy dachowej mogą być aktywne nawet do grudnia.
- Szerszeń. Jest naszą największą osą. Królowa szerszeni ma długość do 3,5 cm, robotnice są nieco mniejsze. Wiosną królowa wyszukuje miejsce na założenie gniazda: w dziuplach drzew, w budkach dla ptaków, w zabudowaniach (na strychach lub pod okapami dachów). Gniazda szerszeni są kuliste i duże, do 50 cm średnicy – może w nich przebywać nawet 700 robotnic.
Jak żyją osy
Osa pospolita buduje gniazda w ziemi, 10 cm pod powierzchnią, w opuszczonych norach gryzoni, pod korzeniami dużych drzew, w glebie ogrodowej. Przyczepia je także do ścian budynków, do drzew i krzewów. Gniazdo os ma jeden tunelik wejściowy. Zbudowane jest z rozkładającego się drewna, próchna drzew, włókien roślinnych, kory drzew, zeschłych liści i mchu przeżutych przez robotnice w materiał podobny do papieru.
Zapłodnione królowe opuszczają zimowe kryjówki wiosną i zakładają zarodowe gniazda, w których budują plaster złożony z jednej warstwy sześciokątnych komór zwróconych ku dołowi. W pierwszym plastrze jest 40–60 komór. W komory królowe składają jaja, które przyklejają specjalną wydzieliną do dna. Z jaj wylęgają się beznogie larwy ze zredukowanymi narządami gębowymi. Każda królowa sama dba o larwy i karmi je upolowanymi owadami, które zabija, przeżuwa i nadtrawia śliną. Samice podają larwom też nektar i soki z różnych roślin. Larwy odżywiane są świeżym pokarmem, gdyż osy nie robią w gnieździe zapasów. Z larw tych wyrastają robotnice, które rozbudowują gniazdo. Powstają nowe plastry z licznymi komórkami. Gdy pojawi się pierwszych 7–10 robotnic, one stopniowo przejmują dotychczasowe czynności królowej. W tym okresie rozwoju gniazda królowa nie zajmuje się zbieraniem pokarmu i materiału na gniazdo, nie pomaga robotnicom przy budowie gniazda i nie zajmuje się sprzątaniem. Rzadko też przebywa na zewnątrz gniazda. Jej obowiązkiem jest tylko składanie jaj.
Gniazdo os powiększa się szybko i w kolonii pojawiają się liczne robotnice. Początkowo, gdy w gnieździe jest dużo larw, robotnice zbierają pokarm zwierzęcy, którym karmią larwy. Larwy w zamian dostarczają im słodką wydalinę, którą robotnice chętnie zlizują. Latem lub pod jego koniec, gdy liczba larw w gnieździe znacznie się zmniejsza, robotnice rzadziej polują na owady, a częściej zbierają słodkie pokarmy. Spijają nektar z kwitnących roślin, które zapylają. Wabią je również dojrzewające owoce, słodkie ciastka i lody w cukierni, słodzone napoje chłodzące, a nawet mięso.
Kolonie os
Największy rozwój kolonii os następuje po 3 miesiącach od założenia gniazda. Pod koniec lata w plastrze pojawiają się komórki, w których z jaj powstają płodne samice i samce. Komórki zajmowane przez larwy robotnic i trutni są mniejsze od tych, w których powstają królowe. Samce (trutnie) rozwijają się z niezapłodnionych jaj, a samice (królowa, robotnice) z jaj zapłodnionych. Stara królowa powoli traci panowanie nad kolonią, umiera lub zostaje zabita przez młode królowe. Młode samice (królowe) i samce pozostają w gnieździe 7–10 dni i są karmione przez starsze robotnice, a także żywią się słodkimi wydalinami larw. Królowe intensywnie żerują. W ich ciele gromadzą się znaczne ilości tłuszczu, a w hemolimfie podnosi się poziom fruktozy. Tłuszcz i cukier chronią królowe przed mrozem w okresie zimowania. Młode królowe i trutnie opuszczają gniazdo pod koniec lata. Truteń wyznacza swoje terytorium i broni go przed innymi samcami. Wypatruje latających samic lub oczekuje na nie przy gniazdach. Po kopulacji i zapłodnieniu młode królowe wyszukują zacisznych miejsc, w których czasem budują kolebki zimowe. Zapłodnione samice spędzają zimę pod mchem, kamieniami, pod korą drzew, w załomach murów, w mieszkaniach, stajniach, stodołach i na strychach. Trutnie i robotnice giną jesienią, a gniazdo rozpada się. Nie jest używane powtórnie w przyszłym sezonie, ale często papierowy materiał starego gniazda jest pobierany przez osy do budowy nowego.
Do budowy gniazd osy używają próchna drzew, włókien roślinnych, kory drzew, zeschłych liści i mchu. Za pomocą śliny osy wytwarzają z przeżutych materiałów rodzaj papieru. W gnieździe budują plaster z kamórkami, w które królowe składają jaja przyklejając je specjalną wydzieliną do dna. Z jaj wylęgają się beznogie larwy - z nich rozwijają się robotnice, które rozbudowują gniazdo. Powstają nowe plastry z licznymi komórkami.Gniazdo powiększa się szybko i w kolonii pojawiają się liczne robotnice. Największy rozwój kolonii następuje po 3 miesiącach od założenia gniazda. Zapłodnione samice spędzają zimę pod mchem, kamieniami, pod korą drzew, w załomkach murów, w mieszkaniach, stajniach, stodołach i na strychach. Trutnie i robotnice giną jesienią, a gniazdo rozpada się. Nie jest używane powtórnie w przyszłym sezonie, ale często papierowy materiał starego gniazda jest pobierany przez osy do budowy nowego.
Jak zniszczyć gniazdo os
Niszczenie gniazd os jest jednym z trudniejszych i do pewnego stopnia niebezpiecznym sposobem zwalczania os. Wykonawcy zabiegu powinni być ubrani w ochronny strój, z zasłoną na głowę oraz w rękawice. Rękawy bluzy i nogawki spodni powinny być ściśle opięte. Osy (jak również inne błonkówki) drażni zapach perfum i pachnących kosmetyków. Nie lubią ciemnych oraz bardzo jaskrawych barw. Agresywnie reagują na osoby wykonujące nagłe ruchy. Z tych powodów zalecam, aby zabieg niszczenia gniazd os zlecić specjalistom zakładu DDD, a podczas zabiegu osoby postronne nie powinny towarzyszyć wykonującym zabieg.
Polecany artykuł:
