Czy materiały budowlane mogą być niebezpieczne dla zdrowia?
Radon w sposób naturalny gromadzi się w glebie o określonej strukturze geologicznej. Materiały budowlane są wytwarzane ze skał naturalnych, dlatego zawierają również uran i tor, a w konsekwencji rad. Do budynku radon może wnikać również bezpośrednio z gleby i powietrza, wody oraz z gazu ziemnego. Poznaj drogi wnikania radonu do budynku.
Autor: Agnieszka i Marek Sterniccy
Radon - skąd się bierze?
Wszystkim zależy na tym, aby mieć w pełni bezpieczny dom. Niestety nie zawsze jest to możliwe - takim przypadkiem może być radon, który jest bezwonny. Na dodatek niektóre betony i fosfogipsy mają znacznie większą zawartość radu niż inne materiały i zwiększają stężenie radonu wewnątrz budynków. Średnie stężenie radu w materiałach budowlanych wynosi około 100 Bq/kg. Małą aktywność wykazują drewno, naturalny gips, piasek i żwir. Tempo wydostawania się radonu ze ścian zależy od jej porowatości (umożliwiającej dyfuzję), a także od zastosowanych uszczelnień powierzchni. Malowanie, gipsowanie czy tapetowanie może nawet pięciokrotnie zmniejszyć ilość radonu wydzielanego przez przegrody budowlane.
Następnym ważnym źródłem są gleba i powietrze atmosferyczne. Ilość radonu pochodzącego z gleby zależy od parametrów samego podłoża oraz konstrukcji budynku. Betonowa podłoga może dziesięciokrotnie zmniejszyć przenikanie gazu do wnętrza budynku. Jednak mimo to radon z gleby może poważnie podnosić jego stężenie – zwłaszcza w piwnicach.
Źródłem radonu może być też woda. W Polsce woda pitna ma stosunkowo małą jego zawartość. Najwyższe w kraju stężenie występuje w źródle mineralnym w Świeradowie.
Gaz ziemny lub inny spalany w mieszkaniach również przyczynia się do wzrostu skażenia budynku. Ale te dwa ostatnie źródła stanowią najmniejsze zagrożenie dla człowieka.
Drogi wnikania radonu do budynku
Radon jest znacznie cięższy od powietrza i powinien pozostać w przyziemnej warstwie. Podstawowym powodem przedostawania się tego gazu do domów jest nieznaczna różnica ciśnień pomiędzy wnętrzem i zewnętrzem – ciśnienie wewnątrz jest o kilka paskali niższe niż na zewnątrz budynku.
Pierwszym powodem powstawania tego zjawiska jest działanie w domu urządzeń „wypompowujących” powietrze na zewnątrz, na przykład kanalizacji lub wentylacji. Drugim – nagrzanie domu. Cieplejsze powietrze jako lżejsze i bardziej rozrzedzone wywołuje mniejsze ciśnienie. W dodatku unoszące się ciepłe powietrze działa jak pompa ssąca, wyciągając radon z niższych pomieszczeń i z gleby, a także ze ścian zewnętrznych budynku.
W ten sposób radon zbiera się w mieszkaniu, zwiększając promieniowanie, na które narażony jest człowiek. Budowa domu wymaga też dotarcia do głębszych warstw gleby, w których stężenie radonu jest znacznie wyższe niż tuż pod powierzchnią.
Drogi wnikania radonu do wnętrz to:
- pęknięcia i szczeliny wylewki betonowej;
- luki i szpary konstrukcyjne w budynku;
- pęknięcia w ścianach mających bezpośredni kontakt z podłożem;
- szczeliny w ścianach;
- nieszczelności wokół rur kanalizacyjnych.
Czynniki wpływające na stężenie radonu w pomieszczeniach to między innymi stopień szczelności oraz wentylacja (naturalna lub wymuszona). Wietrzenie powoduje znaczny jego spadek. Znaczenie ma także pora roku. Latem wyższa temperatura chroni przed wydostawaniem się radonu z podłoża, zimą zaś tworzą się strefy jego podwyższonego wydzielania. W domu na obecność radonu najbardziej narażone są kuchnie i łazienki, najmniej sypialnie, bo najczęściej są ulokowane na piętrze.
Na wyższych kondygnacjach maleje wpływ radonu docierającego z podłoża, a większego znaczenia nabierają materiały, z jakich wykonane są ściany i stropy budynku oraz rodzaj ich wykończenia. Szczególnie radioaktywne są wszelkie surowce pochodzenia przemysłowego: lotny popiół, żużel, fosfogips i beton. Zawierają one stosunkowo dużo pierwiastków promieniotwórczych z radem na czele (a z rozpadu radu powstaje przecież radon).
Zgodnie z prawem wszystkie materiały budowlane, zarówno konstrukcyjne (betony, cegły, pustaki, wylewki), jak i wykończeniowe (płytki ceramiczne, podłogowe, artykuły ceramiczne), powinny być badane pod kątem zawartości naturalnych pierwiastków promieniotwórczych (głównie radu).
Pomiary stężeń naturalnych izotopów promieniotwórczych są przeprowadzane w laboratorium za pomocą spektrometru promieniowania gamma. Dostarczona próbka po zmieleniu i wysuszeniu jest umieszczana na detektorze, który rejestruje promieniowanie gamma. Po analizie uzyskanego w trakcie pomiaru tak zwanego widma promieniowania gamma można określić stężenia izotopów potasu, radu i toru oraz wyliczyć wskaźniki aktywności f1 i f2, które decydują o dopuszczeniu badanego materiału budowlanego do użytku.
Konsultacja: dr Krzysztof Kozak, pracownik Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN.
