Rozwiązania dla domu ekologicznego: jak wybudować dom energooszczędny

Rozwiązania architektoniczne domu ekologicznego są bardzo bliskie idei domu energooszczędnego. Równocześnie myślenie ekologiczne zmierza ku zaspokojeniu naturalnej każdemu człowiekowi potrzeby piękna.

Zobacz galerię 1 zdjęcie

Autor: Haas

Prosta architektura tradycyjnych domów jest inspiracją dla nowoczesnego budownictwa ekologicznego (fot. HAAS)

Dom jest czymś więcej niż tylko szeregiem sąsiadujących ze sobą pomieszczeń. Powinno być to miejsce, gdzie czujemy się dobrze fizycznie i psychicznie. Według idei tzw. budownictwa biologicznego, do której odwołują się twórcy domów ekologicznych, zaspokaja zarówno nasze fizyczne, jak i duchowe potrzeby. Dom jest nazywany trzecią skórą człowieka, która podobnie jak dwie pozostałe, czyli skóra właściwa i ubranie, ma mu zapewniać ochronę, izolację, ułatwiać oddychanie i pozbywanie się wilgoci. Zdrowe życie w domu zagwarantują nam odpowiednie materiały użyte do jego budowy oraz odpowiednia wentylacja – efekt taki osiągniemy tylko dzięki konsekwentnej realizacji dobrze przygotowanego projektu. Dom ekologiczny powinien także zapewniać komfort akustyczny – cisza pozwala zwrócić się ku sobie i ku naturze. Naturalne światło niezbędne jest nam do funkcjonowania – bez niego trudno zachować dobrą kondycję.

Dom powinien również odzwierciedlać osobowość mieszkańców. W sprzeczności z ekologią jest bierne naśladownictwo obowiązujących wzorców – przebywając w schematycznie zaprojektowanych domach nieuzwględniających płci i wieku mieszkańców , zatracamy swoje indywidualne potrzeby. Dom powinien być tak zaprojektowany, aby mógł tak jak my zmieniać się z wiekiem – tylko wtedy staje się naszym naturalnym środowiskiem życia, w którym jest miejsce i na wspólne życie rodzinne i towarzyskie, i na intymność i odosobnienie.

Budowa domów energooszczędnych

Wymogi środowiska to przede wszystkim potrzeba zminimalizowania zanieczyszczeń i emisji CO₂, które uważa się za jedną z przyczyn niekorzystnych zmian klimatycznych w świecie. Co ma do tego dom, w którym mieszkamy? Otóż okazuje się, że wiele. Zarówno w fazie powstawania, jak i eksploatacji pochłania on masę energii, której produkcja powoduje ogromną emisję CO2 do atmosfery. Chodzi więc o to, aby budować z materiałów niskoenergochłonnych, czyli takich, których produkcja nie wymaga ogromnych ilości energii, oraz zużywać jak najmniej energii do ogrzewania, oświetlenia oraz eksploatacji domowych sprzętów. A zatem dom ekologiczny to przede wszystkim dom energooszczędny.

Drugim wyzwaniem jest ograniczenie odpadów i śmieci zasypujących kulę ziemską. Domy jednorodzinne mają w tym spory udział – są to nie tylko śmieci produkowane na co dzień, ale też odpady budowlane oraz niepoddające się recyklingowi zużyte sprzęty. Myślenie ekologiczne w budownictwie zmierza ku takiemu budowaniu, aby zarówno w czasie budowy, jak i eksploatacji budynku nie produkować nadmiernej ilości odpadów, a te, które powstają, poddawać recyklingowi. W ten sposób dom ma szansę wejścia w zamknięty obieg natury.

Innym problemem o różnym natężeniu w zależności od warunków lokalnych jest ekspansja terenów budowlanych niszcząca środowisko naturalne. Przygotowanie placu budowy i infrastruktury wiąże się często z wykarczowaniem lasu, zniszczeniem łąk, wygonieniem zwierząt. Wielu tym zjawiskom można zapobiec już na etapie projektu.

Dom ekologiczny musi mieć odpowiedni kształt bryły

Sposobem na oszczędne gospodarowanie energią jest zminimalizowanie strat ciepła. A ciepło jest tracone przede wszystkim dlatego, że przenika przez przegrody zewnętrzne domu: ściany, dach, podłogę, okna i drzwi. Im mniejsza powierzchnia tych przegród, tym mniejsze będzie zapotrzebowanie na ciepło. Dlatego warto wybudować dom o takim kształcie, by stosunek przegród zewnętrznych do jego kubatury był jak najmniejszy. Największe straty ciepła występują w narożnikach i załamaniach ścian, dlatego powinno być ich jak najmniej. Projektanci domów energooszczędnych zwracają się w stronę dawnych sprawdzonych rozwiązań. Tradycyjna architektura domu jednorodzinnego – prosta, zwarta bryła na planie prostokąta – pozwala na największe oszczędności. Stosunek przegród zewnętrznych do kubatury budynku jest wtedy mały, co gwarantuje niskie zapotrzebowanie na energię.

Kształt dachu w domu energooszczędnym

Najkorzystniejszy jest dwuspadowy, a nawet jednospadowy, czyli pulpitowy – podobnie jak w wypadku prostej bryły stosunek powierzchni dachu do kubatury domu jest wtedy najmniejszy, co oznacza mniejsze zapotrzebowanie na energię do ogrzewania domu. Aby ciepło docierało przez całe okna, nie mogą być one zacienione szerokimi okapami dachu. Dwuspadowy dach ma jeszcze dodatkowe atuty – na dużej prostej połaci można zainstalować kolektory słoneczne, które posłużą do pozyskania darmowej energii do podgrzewania wody użytkowej. Naturalnym sposobem doświetlenia poddasza pod dwuspadowym dachem są okna połaciowe. W przeciwieństwie do lukarn nie komplikują one konstrukcji dachu i wprowadzają znacznie więcej światła. Producenci okien połaciowych proponują też gotowe zestawy solarne, w których można łączyć okna połaciowe z kolektorami słonecznymi. Montowane są w tej samej płaszczyźnie, co sprawia, że trudno odróżnić okno od kolektora. Taki system montażu powoduje, że dwa różne produkty w sposób harmonijny wkomponowują się w architekturę dachu.

Wrogiem ekologii jest skomplikowany dach wielopołaciowy – im więcej naroży i załamań, tym większe są straty ciepła. Większe jest też zużycie materiałów na konstrukcję i pokrycie takiego dachu, a konieczność ich docinania sprawia, że wzrasta ilość odpadów, co powoduje wzrost zużycia tak zwanej szarej energii.

Czy to oznacza, że dom ekologiczny jest skazany na skrajną prostotę? Jak połączyć nasze dążenia do piękna z prostotą, jakiej wymaga energooszczędność? Otóż tradycyjna architektura opierająca się na klasycznych proporcjach może być doskonałym punktem wyjścia do pięknej formy, zarówno w wersji tradycyjnej, jak i nowoczesnej. Możliwe jest też przekształcenie bryły dla złamania monotonii kształtu – np. w kształt litery L i przykrycie jej dachem dwuspadowym.

W ekologicznym domu ważne są detale

Jak do ekologii mają się rozwiązania architektoniczne służące ozdobie i detale? W domach energooszczędnych unika się projektowania balkonów, których płyta jest połączona ze stropem. Gdy płyta balkonu jest nieocieplona (a w praktyce na ogół nie jest, bo trudno to zrobić), straty ciepła są tak duże jak w przypadku braku ocieplenia kilku metrów kwadratowych ściany zewnętrznej. Dlatego jeżeli już dom musi mieć balkon lub taras, lepiej, aby był on dostawiony na własnej konstrukcji, tak by ściana domu mogła zostać w całości zaizolowana. Można też połączyć płytę balkonu ze stropem specjalnymi łącznikami umożliwiającymi zastosowanie między nimi warstwy izolacji, ale w tym wypadku pewna ilość ciepła będzie przez te łączniki przewodzona.

Dom energooszczędny zgodny z naturą

Trudno pogodzić się ze skrajnymi poglądami, że domy jako zjawisko cywilizacyjne zaśmiecają środowisko. Znalezienie takiej formuły i stylu, by dom wtapiał się w naturalny krajobraz i harmonizował z otaczającą roślinnością oraz ukształtowaniem terenu, nie zawsze jest łatwe, ale możliwe. Dom ekologiczny to dom zrośnięty ze środowiskiem, nieburzący krajobrazu zastanego, ale wtapiający się w otoczenie. Takiej koncepcji sprzyjają naturalne materiały użyte na elewacji – najlepiej, jeśli pochodzą z okolicy, w której powstaje dom. Można też wykorzystać naturalny układ terenu, np. skarpę, która będzie naturalną osłoną dla ścian domu, albo zbudować dom ze specjalnie zaprojektowaną osłoną ziemną – ziemia jest najlepszym materiałem regulującym temperaturę wnętrz.

Warto na przykład zastanowić się, jak będzie wyglądał dach naszego domu na tle ściany lasu o różnych porach roku. Zewnętrzna fasada budynku powinna korespondować z innymi domami w najbliższej okolicy. Aby osiągnąć taki efekt, należy stosować podobne rodzaje materiałów, a projekt architektoniczny dopasować do formy i stylu zabudowy całej okolicy.