Dachy dwuspadowe i dachy wielopołaciowe. Tradycyjne konstrukcje dachowe

Projektanci i inwestorzy chętnie sięgają po sprawdzone dachy dwuspadowe i dachy wielopołaciowe, bo dostrzegają ich ogromny potencjał. Coraz więcej osób zwraca się ku tradycji i chce budować "podług nieba i zwyczaju polskiego". Poznaj walory i możliwości tradycyjnych konstrukcji dachowych.

Współcześnie kształt oraz kąt nachylenia połaci często są określone odpowiednimi zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub warunków zabudowy dla danej posesji. Cel takich regulacji jest oczywisty – zachowanie spójnego charakteru zabudowy na danym terenie i utrzymanie ładu przestrzennego. Dla ostatecznego efektu niezwykle ważny jest zarówno kształt dachu, jak i materiał, z którego go wykonano. Bardzo często oba czynniki są ze sobą nierozerwalnie związane i wynikają wprost z cech budownictwa danego regionu. Pierwotnie forma dachu, kształt i stopień nachylenia połaci dachowych oraz sposób ich wykończenia były uwarunkowane klimatem, możliwościami technicznymi, dostępnością materiału. Współcześnie coraz częściej decydującymi czynnikami są fantazja projektanta oraz indywidualne upodobania inwestora. Dlatego inspiracji warto szukać, przyglądając się dachom, które są związane z architekturą tradycyjną.

Dachy dwuspadowe

Niezwykle charakterystycznym elementem naszego krajobrazu są dachy dwuspadowe wywodzące się wprost z tradycyjnego budownictwa wiejskiego (dworów, chałup i budynków gospodarczych). Jedną z wielu ich zalet jest ekonomiczność oraz prostota konstrukcji, która nie wymaga stosowania skomplikowanych rozwiązań technicznych, a także doskonale współgra z każdym rodzajem pokrycia. Zależnie bowiem od inwencji architekta oraz lokalnej tradycji przypisanej do danego regionu dach dwuspadowy może ulegać pewnym modyfikacjom dotyczącym zarówno materiałów wykończeniowych, jak i detalu. Nawet najprostsza wersja tego dachu na rzucie prostokąta może wyglądać niezwykle atrakcyjnie dzięki świadomemu zastosowaniu odpowiednich materiałów, które niejako samoistnie narzucają pewne rozwiązania. Strzecha ze słomy lub z trzciny, charakterystyczna dla równinnych krajobrazów Mazowsza, Kujaw czy Pomorza, nadaje nawet pozornie najzwyklejszemu domostwu wyjątkowy charakter. Szorstka faktura strzechy oraz jej zmieniająca się wraz z upływem czasu barwa stanowią doskonałe uzupełnienie dla drewnianej szalówki, otynkowanych ścian, a nawet kamiennej oblicówki. Ponadto malowniczości przydają jej detale konstrukcyjne, takie jak drewniane kozły na kalenicy.

Dachówka ceramiczna na dach dwuspadowy

Z równie szerokiego wachlarza możliwości mogą wybierać architekci i inwestorzy decydujący się na dachówkę ceramiczną (dostępna jest nawet ręcznie formowana). Jeśli poprzestaniesz na jej klasycznej, utrwalonej tradycją czerwonawej barwie, zróżnicowane kształty pozwalają na stworzenie dachu o wyjątkowej formie. Płaska karpiówka może być ułożona pojedynczo lub podwójnie, na koronkę albo w układzie przypominającym łuskę karpia. Ciekawe efekty daje także stosowanie esówki, która przybyła na ziemie polskie z Niderlandów, czy dachówki mnich-mniszka pochodzącej z krajów śródziemnomorskich. Ten ostatni rodzaj pokrycia, wyróżniający się wyjątkową trwałością, stał się niezwykle popularny w średniowiecznej Europie i wraz z wpływami niemieckimi zawitał na Pomorze i Kujawy. Stosowany we współczesnych realizacjach stanowi ciekawe dopełnienie zarówno w przypadku tynku lub surowej cegły, jak i ścian z bali drewnianych.

Gonty drewniane

W krajobraz południowej Polski trwale wpisały się strome dachy kryte gontem drewnianym, które podobnie jak strzecha malowniczo zmieniają wygląd wraz z upływem lat. Co ciekawe, specjalną odmianę gontów stosowano także na Kaszubach, bo materiał ten był popularny wszędzie tam, gdzie budowniczowie mieli pod dostatkiem drewna świerkowego i jodłowego. Dziś drewniane dachy wracają do łask architektów. Stosują je oni chętnie nie tylko w tradycyjnych domostwach, ale także w budynkach na wskroś nowoczesnych. Dach kryty gontem dzięki swojej chropowatości i surowości doskonale współgra ze współczesnymi prostymi formami, a jednocześnie sprawia, że harmonijnie komponują się one z otoczeniem.

Domy z poddaszem użytkowym

Początkowo poddasza domów pozostawały przestrzenią niezamieszkaną, przeznaczoną co najwyżej do celów gospodarczych. Odkąd jednak zaczęto je wykorzystywać jako powierzchnię mieszkalną, proporcje budynku zaczęły ulegać modyfikacjom. Wraz z nimi zmieniał się także sam dach. Pojawiły się poprzeczne szczyty, lukarny, okna połaciowe. Ich wprowadzanie nie tylko nie zburzyło harmonii tradycyjnie ukształtowanego dachu, ale wręcz przydało mu malowniczości. Aby tak było, należy zachować odpowiednie proporcje poszczególnych elementów, pamiętając, by gabaryty okien czy facjatek zapewniały odpowiednie doświetlenie wnętrza, lecz jednocześnie nie przytłaczały całej kompozycji swą wielkością. Ważne jest także, by zastosowane rozwiązanie komponowało się z kształtem dachu oraz jego pokryciem. W przypadku połaci o dużym nachyleniu odpowiednim rozwiązaniem będzie facjatka bądź lukarna, podczas gdy w mniej stromych przekryciach właściwsze wydaje się zastosowanie wolego oczka czy zwykłych okien połaciowych.

Dachy wielopołaciowe

Rozbudowane wielopołaciowe przekrycia wykończone gontem lub dachówką ceramiczną przydają budynkom malowniczości, a w sąsiedztwie tradycyjnej zabudowy sprawiają, że nowe realizacje harmonijnie komponują się z zastanymi budynkami. Ważne jest, aby lokalny kontekst kulturowy został uszanowany. Dachy dwuspadowe i czterospadowe mają kilka zwyczajowych odmian, które zostały przypisane do określonych regionów i typów zabudowy. Najbardziej charakterystyczną z nich są popularne dachy podhalańskie lub zakopiańskie. Strome, kryte gontem połacie mają wydatne, sięgające niekiedy 1,2 m okapy, a ich kształt wynika z panujących w górach warunków klimatycznych. Atrakcyjność tych form sprawia, że stosunkowo często są one stosowane w oderwaniu od wyjątkowego krajobrazu Podhala i południowej Małopolski. Szkoda, bo można przecież nawiązywać do lokalnych wzorów.

Dachy połszczytowe i naczółkowe

Charakterystycznym rozwiązaniem dla Zakopanego i jego okolic są także domy kryte dachami półszczytowymi, zwanymi też przyczółkowymi. Ich ściana szczytowa ma bardzo szeroki okap wykonany w ten sam sposób co główne połacie. Ponad nim znajduje się fragment ściany nazywany półszczytem (przyczółkiem), który często bywa wykończony w efektowny, dekoracyjny sposób. Kolejne przykłady zasługujące na uwagę to dachy naczółkowe oraz łamane. Pierwsze z nich, podobnie jak przyczółkowe, stanowią odmianę dachów dwuspadowych, z tą różnicą, że w górnych partiach ścian szczytowych pojawiają się niewielkie trójkątne połacie – naczółki. Rozwiązanie to można odnaleźć w krytych gontem dworkach, a także podmiejskich willach z początku minionego stulecia, w których doskonale współgra ono z dachówką ceramiczną.

Dachy mansardowe

Dach łamany ma z kolei połacie podzielone na dwie (lub więcej) wyraźnie zaznaczone części. Najbardziej rozpowszechnioną jego wersją jest mansarda, gdzie dolna partia ma znacznie większy kąt nachylenia niż górna. Rozwiązanie takie pozwala zaaranżować pełnowymiarowe pomieszczenia na poddaszu, a jednocześnie optycznie zmniejszyć jego kubaturę. Kryte dachówką lub blachą dachy mansardowe prezentują się niezwykle korzystnie w budownictwie jednorodzinnym o charakterze tradycyjnym, zarówno w krajobrazie wiejskim, jak i na przedmieściach z zabudową willową.