Najstarsze budynki mieszkalne w Polsce. Rekordziści pamiętają średniowiecze
Gdzie można znaleźć najstarsze budynki mieszkalne w Polsce? To trudne pytanie, bo ustalenie wieku historycznych budowli często nie jest łatwe. Wybraliśmy jednak kilku rekordzistów, którzy bez wątpienia robią wrażenie swoją długowiecznością.
Autor: Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków
Tzw. Dom Tetzla w Giebułtowie – dom przysłupowy z częścią drewnianą datowaną na 1671 r.
Spis treści
- Najstarsze budynki mieszkalne w Polsce, czyli właściwie jakie?
- Najstarsza kamienica w Polsce
- Najstarszy dom podcieniowy w Polsce
- Najstarszy dom przysłupowy w Polsce
- Najstarszy zamek w Polsce
- Najstarszy blok z wielkiej płyty w Polsce
Najstarsze budynki mieszkalne w Polsce, czyli właściwie jakie?
Wskazanie najstarszych budynków mieszkalnych w Polsce to spore wyzwanie. Nie dość, że precyzyjne datowanie historycznych budowli jest trudną sztuką, to jeszcze wiele historycznych budowli przez lata przechodziło daleko posunięte przebudowy. W efekcie to, co dotrwało do naszych czasów, nieraz ledwie przypomina oryginał. Pojawia się też pytanie, co z budynkami, które co prawda są wiekowe, ale pełniły funkcję mieszkalną tylko przez część swojej długiej historii.
Dlatego warto podejść do tematu nieco szerzej. Poniżej omawiamy przykłady imponujących wiekiem budynków mieszkalnych z różnych kategorii:
- najstarsza kamienica w Polsce,
- najstarszy dom podcieniowy w Polsce,
- najstarszy dom przysłupowy w Polsce,
- najstarszy zamek w Polsce,
- najstarszy blok z wielkiej płyty w Polsce.
Najstarsza kamienica w Polsce
O tytuł najstarszej kamienicy w Polsce może konkurować kilka budynków pamiętających jeszcze głębokie średniowiecze:
- Kamienica Pod Siedmioma Elektorami we Wrocławiu z drugiej połowy XIII w.,
- kamienica przy Rynku Staromiejskim 20 w Toruniu z drugiej połowy XIII w.,
- Probostwo Kościoła św. Krzyża w Krakowie (ul. Świętego Krzyża 23) z początków XIV w.
Warto podkreślić, że w przypadku większości z tych budynków XIII, XIV czy XV wiek pamiętają jedynie najstarsze zachowane fragmenty kamienicy, zaś reszta jest znacznie późniejsza. Przykładowo toruńska kamienica pochodzi w większości z XV w., jednak z badań wynika, że najstarsze zachowane belki jednego ze stropów można datować na ok. 1266 r. Z kolei w przypadku kamienicy we Wrocławiu najstarszym elementem są ściany piwniczne. Z kolei krakowska kamienica, dziś dwukondygnacyjna i pełniąca funkcję plebanii, pierwotnie była parterowym budynkiem obronnym, dlatego można się spierać, czy to faktycznie najstarszy budynek mieszkalny w Polsce.
- Sprawdź także: Pałac w Kwasowie zmienił się nie do poznania. Niezwykły budynek mieszkalny pomogli wyremontować mieszkańcy
Najstarszy dom podcieniowy w Polsce
Tytuł prawdopodobnie najstarszego domu podcieniowego w Polsce przypada obiektowi znanemu jako Lwi Dwór w Gdańsku. Ten ciekawy zabytek powstał w 1600 r. i pierwotnie pełnił rolę magazynu na zboże, w którym znajdowały się także pomieszczenia mieszkalne dla właściciela.
Przypomnijmy, że domy podcieniowe wyróżnia to, iż górna kondygnacja wystaje poza obręb dolnej. Pod tą tzw. wystawką wspartą na słupach powstają podcienia, od których ten typ domu bierze swoją nazwę. Budynki tego typu zachowały się dziś w Polsce przede wszystkim na Żuławach Wiślanych.
- Zobacz również: 200-letni dom podcieniowy na Żuławach ocalony dzięki... rozbiórce. Zobacz widowiskową przemianę
Najstarszy dom przysłupowy w Polsce
Za najstarszy dom przysłupowy w Polsce uznaje się dom nr 134 w Giebułtowie w woj. dolnośląskim. Drewniany budynek, nazywany niekiedy Domem Tetzela, pochodzi z drugiej połowy XVII w. Legenda głosi, że w XV w. zatrzymał się w nim dominikanin Johann Tetzel. Czy to prawda? Tego nie wiadomo, natomiast badania dendrologiczne wykazały, że drewniana, podcieniowa część budynku pochodzi z 1671 r.
Charakterystyczne domy przysłupowe znane są z pogranicza Polski, Czech i Niemiec. Wyróżniają je przede wszystkim drewniane słupy, na których wspiera się górna kondygnacja budynku. Zazwyczaj są to budynki dwukondygnacyjne o dwuspadowym dachu. Przykładem takiej architektury może być odrestaurowany dom przysłupowy w Grabiszycach. Od kilku lat entuzjaści takich budowli mogą je zwiedzać podczas Dnia Otwartych Domów Przysłupowych. Właściciele budynków udostępniają wówczas swoje prywatne domy odwiedzającym.
Najstarszy zamek w Polsce
Za budynki mieszkalne można uznać także zamki, zamieszkiwane przecież przez możnowładców, choć pełniące przede wszystkim funkcję budowli obronnych. Spośród zachowanych obiektów tego typu najstarszy jest najprawdopodobniej zamek Wleński Gródek, znany też jako zamek Wleń. Jest on zlokalizowany na Górze Zamkowej w woj. dolnośląskim, zaś budowę warowni rozpoczęto w XII w. Warto jednak zaznaczyć, że zachowana do dziś charakterystyczna wieża jest późniejsza i pochodzi najprawdopodobniej z XIV w.
- Zobacz również: Monumentalne okna pałacu Marianny Orańskiej. 44 tys. zł za sztukę, szyby grube na 2 cm
Najstarszy blok z wielkiej płyty w Polsce
W porównaniu z innymi budynkami na naszej liście te można uznać za bardzo młode, ale i one są rekordowe pod względem wieku – w swojej kategorii. Mowa o doświadczalnym osiedlu Kasprzaka w Warszawie, gdzie w drugiej połowie lat 50. XX w. powstały pierwsze w Polsce budynki w technologii wielkoblokowej oraz wielkopłytowej. Były to wczesne eksperymenty z takim budownictwem w naszym kraju – na Zachodzie wielka płyta znana była już w latach 20. XX w. (m.in. w Holandii i Niemczech).
Liczący 600 mieszkań kompleks powstał dla pracowników otwartych w 1951 r. Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka. Załoga przez kilka lat zrzekała się „trzynastek”, aby zebrać na niego pieniądze. Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się tu w 1958 r. (...) Osiedlu nadano eksperymentalny charakter, stosowano tu rozwiązania oparte na technologii wielkiej płyty i gotowych prefabrykatach
– podaje Urząd Dzielnicy Wola.
- Przejdź do galerii: Najstarsze budynki mieszkalne w Polsce
Autor: Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków
Tzw. Dom Tetzla w Giebułtowie – dom przysłupowy z częścią drewnianą datowaną na 1671 r.
