Zasady dziedziczenia ustawowego, czyli kto otrzyma spadek

Sprawdź, kto po kim dziedziczy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu. Przedstawiamy zasady dziedziczenia ustawowego. 28 czerwca 2009 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące prawa spadkowego.

Zmianie uległy przede wszystkim regulacje dotyczące dziedziczenia ustawowego, czyli przepisy Kodeksu cywilnego (art. 931-940 k.c.) mające zastosowanie wówczas, gdy zmarły nie zostawił testamentu albo powołał spadkobiercę, który dziedziczyć nie chce (na przykład odrzuca spadek ze względu na długi) lub nie może (zmarł przed spadkodawcą).

W praktyce najczęściej dochodzi do dziedziczenia ustawowego, mimo że polskie prawo daje pierwszeństwo woli spadkodawcy określonej w testamencie (istnienie ważnego testamentu wyłącza dziedziczenie ustawowe).

Zasady dziedziczenia ustawowego

W obecnych przepisach krąg spadkobierców ustawowych został poszerzony o dziadków, rodzeństwo rodziców, a ponadto o pasierbów spadkodawcy. Od 28 czerwca 2009 r. mogą oni ubiegać się o prawa do spadku, jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu.

Inna ważna nowość to zmiana w dziedziczeniu ustawowym przez rodzeństwo obok rodziców. Przed nowelizacją przepisów udział każdego z rodziców, który dziedziczył w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosił 1/4, a pozostałą część spadku rodzeństwo dziedziczyło po równo. Obecnie rodzice wyprzedzają w dziedziczeniu rodzeństwo spadkodawcy. Rozwiązanie to ustawodawca uzasadnia tym, że najczęściej to właśnie rodzice są tymi, którzy budują majątek dziecka, dlatego też dotychczasowe rozwiązanie było dla nich niekorzystne i krzywdzące. Ponadto przedwczesna śmierć dziecka jest dla rodziców również utratą pomocy na starość (a nie dla rodzeństwa), stąd też zmiana w dotychczasowych przepisach.

Kolejność dziedziczenia i zasady dziedziczenia są następujące:

• w pierwszej kolejności do dziedziczenia – tak samo jak dawniej – są uprawnione osoby najbliższe spadkodawcy, czyli jego małżonek oraz dzieci.­ Dziedziczą nadal w częściach­ równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku (art. 931 § 1 k.c.);
• jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (art. 931 § 2 k.c.);
• w braku zstępnych (dzieci i wnuków) spadkodawcy powołani do spadku z ustawy są jego małżonek i rodzice (art. 932 § 1 k.c.). Jest to zasadnicza zmiana, która wyłącza rodzeństwo spadkodawcy, „przesuwając” je do następnej kategorii spadkowej. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi 1/4 całości spadku. W sytuacji kiedy spadkodawca nie miał ojca z powodu nieustalenia ojcostwa, udział spadkowy matki wynosi połowę spadku (art. 932 § 2 k.c.), a małżonkowi spadkodawcy przypadnie druga połowa;
• gdy spadkodawca nie miał zstępnych ani małżonka, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych (art. 932 § 3 k.c.);
• jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, dostanie się rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (art. 932 § 4 k.c.). Rodzeństwo może zatem dziedziczyć: – samodzielnie – jeżeli spadkodawca nie miał w momencie śmierci małżonka ani zstępnych, a oboje rodzice już nie żyją, – z małżonkiem spadkodawcy, jeśli oboje z rodziców nie żyją, a spadkodawca nie pozostawił zstępnych, – z jednym z rodziców, gdy spadkodawca nie miał w chwili śmierci małżonka ani żyjących zstępnych,a drugie z rodziców nie żyje;
• jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych (dzieci, wnuki), wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 932 § 5 k.c.);
• udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku, a w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy (art. 933 k.c.);
• gdy nie ma osób wskazanych powyżej – żyjących, chcących i mogących dziedziczyć – wtedy do spadku powołani są dziadkowie spadkodawcy i dziedziczą oni w częściach równych (art. 934 § 1 k.c.);
• a jeśli któreś z dziadków już nie żyje, udział, który miałby mu przypaść, dziedziczą w równych częściach jego zstępni – dzieci, czyli wujkowie, stryjkowie, ciocie i stryjenki spadkodawcy, a w przypadku ich śmierci również wnuki, czyli kuzyni spadkodawcy (art. 934 § 2 k.c.). W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych (art. 934 § 3 k.c.);
• w ostatniej kolejności dziedziczą pasierbowie, ale tylko wówczas, gdy w chwili otwarcia spadku nie można wskazać innych spadkobierców (dziadków ani innych bliskich krewnych) i gdy żadne z ich rodziców biologicznych nie dożyło tej chwili.Pasierbowie są powinowatymi macochy i ojczyma i nawet mimo ustania małżeństwa powinowactwo między nimi a krewnymi drugiego małżonka trwa nadal. Dziedziczą w częściach równych (art. 934¹ k.c.);
• w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i pasierbów powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa, gdy miejsca tego nie będzie można ustalić lub gdy jest ono położone za granicą (art. 935 k.c.).

Kto otrzyma spadek: przykłady dziedziczenia ustawowego

Małżonek i dzieci. Zmarła pozostawiła męża i troje dzieci. Udział w spadku małżonka będzie wynosił 1/4, a udziały dzieci po 1/4 części spadku.

Małżonek, dzieci i wnuki. Zmarły miał małżonkę i dwoje dzieci. Jeden z synów nie dożył otwarcia spadku, pozostawił po sobie dwójkę dzieci. Małżonek zmarłego otrzyma 1/3 spadku, żyjące dziecko też dostanie 1/3, a dwoje wnuków udziały po 1/6.

Małżonek i rodzice. Zmarła była bezdzietna, a jej rodzice, mąż i siostra w chwili jej śmierci żyli. Spadek otrzymają małżonek i rodzice spadkodawcy w udziałach odpowiednio: rodzice po 1/4, małżonek 1/2.

Małżonek i rodzeństwo. Gdyby kobieta w chwili śmierci miała tylko żyjącego męża i siostrę, wówczas otrzymaliby oni spadek po połowie.

Rodzice. Kobieta w chwili śmierci miała jedynie dwoje żyjących rodziców i siostrę. Spadek po niej dziedziczą wyłącznie rodzice – po 1/2 udziału.

Rodzice i rodzeństwo. Zmarły który był bezdzietnym kawalerem, pozostawił jednego żyjącego rodzica i trójkę rodzeństwa. Udział żyjącego rodzica wyniesie 1/2, a każdego z rodzeństwa po 1/6.

Rodzeństwo i dzieci rodzeństwa. Bezdzietna kobieta w chwili śmierci z najbliższych krewnych miała jedynie dwóch żyjących braci. Trzeci brat zmarł przed nią, pozostawił czworo żyjących dzieci. Spadek odziedziczą jej dwaj bracia w udziałach po 1/3 i dzieci zmarłego brata w udziałach po 1/12.

Dziadkowie i kuzynka. Zmarłej z najbliższej rodziny przy życiu pozostało jedynie dwóch dziadków (ojciec ojca i ojciec matki) i jedna babcia (matka ojca) oraz kuzynka będąca wnuczką drugiej nieżyjącej już babci (matki matki). Wszyscy odziedziczą spadek w udziałach po 1/4.

Pasierb. Małżeństwo miało dwójkę dzieci: jedno wspólne, a drugie z pierwszego małżeństwa męża. W chwili śmierci żony jej córka i mąż już nie żyli, nie było też żadnych innych żyjących bliskich krewnych. Przy życiu pozostał jedynie jej pasierb. Jego biologiczna matka również nie żyła w chwili otwarcia spadku. Otrzyma on zatem cały spadek po swojej macosze.