Rodzaje pomp ciepła: powietrzna, wodna i gruntowa - jaką wybrać?

2019-11-15 1:00
Pompa ciepła
Autor: GettyImages Powietrzną pompę ciepła łatwo zainstalować, w dodatku może się znaleźć na zewnątrz domu, więc na ogół nie ma problemu ze znalezieniem na nią miejsca. Wiele urządzeń tego typu może działać w temperaturze nawet poniżej -20°C

Żeby inwestycja w pompę ciepła szybko się zwróciła, musimy wybrać najlepsze dla niej źródło ciepła. To, czy lepiej sprawdzi się w tej roli woda czy grunt, wymiennik pionowy czy poziomy, zależy w dużej mierze od naszej działki. Wyjaśniamy, jak działają pompy ciepła.

Działanie pompy ciepła

Pompa ciepła to urządzenie wielkością i wyglądem przypominające niewielką lodówkę albo duży stojący kocioł grzewczy na gaz. Podobnie jak on pompa ciepła służy do ogrzewania domu i przygotowywania ciepłej wody. Dlaczego zatem nazwano ją pompą? Bo do ogrzewania wykorzystuje ciepło, które dzięki przemianom termodynamicznym – takim samym, jakie zachodzą w zwykłych lodówkach, a także klimatyzatorach – „przepompowuje” ze źródła o niższej temperaturze do cieplejszego ośrodka. Tym zimniejszym źródłem, tak zwanym dolnym, z którego jest odbierane ciepło, może być grunt, woda, a nawet powietrze. Źródłem górnym, do którego ciepło jest dostarczane, jest ogrzewana przez pompę woda (rzadziej powietrze), która krąży w instalacji grzewczej. A zatem pompa nie wytwarza ciepła, poza pewną ilością będącą efektem ubocznym działania jej sprężarki, tylko je przekazuje z dolnego do górnego źródła.

Pompa jest zasilana energią elektryczną. Na szczęście nie potrzebuje jej dużo i dlatego ogrzewanie nią kosztuje mniej niż kotłem na gaz czy olej.

Pompy ciepła: powietrze, woda czy grunt?

Jest kilka źródeł, z których pompa może pozyskiwać ciepło. Wybór pompy będzie zależeć nie tylko od naszych możliwości finansowych, ale też rozmiaru działki i gruntu, jaki na niej występuje, a także strefy klimatycznej, w jakiej mieszkamy.

Najłatwiej zainstalować pompę ciepła, której dolnym źródłem jest powietrze. Jednak jej efektywność zdecydowanie maleje, gdy na dworze robi się zimno, czyli wtedy, gdy potrzeba najwięcej ciepła do ogrzewania domu. Im niższa temperatura powietrza, tym pompa zużywa więcej energii elektrycznej do wytwarzania tej samej ilości ciepła, a w czasie dużego mrozu w ogóle nie może pracować i wówczas uruchamia się wbudowana w nią elektryczna grzałka. Wtedy koszty ogrzewania są już naprawdę duże – takie jak przy wykorzystaniu prostych grzejników elektrycznych. Na szczęście gdy temperatura powietrza jest umiarkowana, czyli przez zdecydowanie większą część sezonu grzewczego, powietrzna pompa ciepła pracuje ekonomicznie. W sumie można przyjąć, że uśrednione dla całego sezonu grzewczego koszty ogrzewania będą mniej więcej o połowę niższe niż ogrzewania grzejnikami elektrycznymi.

Pompy ciepła typu woda/woda lub woda/powietrze korzystają z ciepła zgromadzonego w wodzie gruntowej, która ma stosunkowo wysoką temperaturę przez całą zimę (8-10°C), a więc jest efektywnym dolnym źródłem. Do jej działania są potrzebne dwie studnie głębinowe: czerpna i zrzutowa – z pierwszej czerpana jest woda, z której pompa odbiera ciepło, do drugiej – odprowadzana woda, która oddała już ciepło. Jeśli ktoś ma dostęp do stawu lub innego zbiornika wodnego, nie musi wiercić studni.

Zimą temperatura wody na dnie stawu nie spada poniżej 8°C, więc można liczyć na sprawne działanie pompy wykorzystującej jej ciepło. Jednak pompy tego typu są kłopotliwe w eksploatacji. Woda czerpana ze stawu jest zanieczyszczona i wymaga filtrowania oraz okresowej wymiany elementów instalacji transportującej wodę, które w praktyce dość szybko korodują. W sumie, mimo wysokiej efektywności, eksploatacja takich pomp ciepła jest dość droga i opłaca się je stosować jedynie w obiektach o bardzo dużym zapotrzebowaniu na ciepło. Dlatego częściej wykorzystywanym źródłem ciepła pompy jest grunt.

Rodzaje pomp ciepła
Autor: archiwum muratordom Gruntowa pompa ciepła typu solanka/woda z wbudowanym zbiornikiem ciepłej wody użytkowej

Gruntowy wymiennik ciepła - ciepło z ziemi

Na głębokości około 1,5 m temperatura gruntu wynosi od 0 do 8°C, co umożliwia ekonomiczną pracę pompy – ilość ciepła pozyskiwanego z położonego na tej głębokości poziomego wymiennika ciepła może być trzy-cztery razy większa od ilości energii elektrycznej zużywanej przez pompę. Jeszcze lepsze efekty osiąga się, stosując wymiennik gruntowy z rurami umieszczonymi pionowo w głębokich odwiertach (od kilkudziesięciu do ponad stu metrów), które tworzą tak zwane sondy. Wymiennik ciepła w postaci sond pionowych zapewnia korzystne parametry pracy pompy ciepła i ich stabilność przez cały sezon grzewczy, czego nie gwarantuje wymiennik poziomy. Jego temperatura wyraźnie się obniża po dłuższym czasie działania pompy, co powoduje zmniejszenie efektywności jej pracy. Niestety, koszt wykonania wymiennika pionowego jest co najmniej o połowę większy niż poziomego. Dlatego najczęściej wybieranym przez inwestorów wariantem jest pompa ciepła z poziomym wymiennikiem gruntowym. Zapewnia ona niskie koszty eksploatacji, co najmniej o połowę mniejsze niż ogrzewanie gazem ziemnym, a koszty inwestycyjne pozostają na rozsądnym poziomie.

Wykonanie gruntowego wymiennika ciepła to najbardziej kłopotliwy etap instalowania pompy ciepła. Od doboru i prawidłowej instalacji wymiennika w największym stopniu zależy jej poprawna i ekonomiczna praca.Robi się go z elastycznych rur z tworzywa sztucznego, ewentualnie miedzianych. Wymienniki poziome można układać w gruncie w jednej lub dwóch płaszczyznach albo w formie spirali. Aby uzyskać jak najwięcej ciepła, taki wymiennik powinien się znaleźć na głębokości, na której temperatura gruntu jest najwyższa. W praktyce, ze względu na koszty i opłacalność inwestycji, układa się go na głębokości nieco większej niż strefa przemarzania gruntu, która w zależności od regionu wynosi w Polsce od 0,8 do 1,4 m poniżej poziomu terenu.

Warto wiedzieć

6 rzeczy, które warto wiedzieć o pompie ciepła

Wyjaśnia Andrzej Grasza, kierownik ośrodka szkoleniowego firmy produkującej pompy ciepła:

Jaka jest średnia żywotność pompy ciepła i w jaki sposób można ją przedłużyć?

Szacunkowe dane z literatury fachowej mówią o 20 latach pracy. Przedłużenie żywotności jest możliwe przez poprawny dobór jej mocy do zapotrzebowania cieplnego obiektu oraz fachowe serwisowanie.

Czy w instalacji z pompą ciepła można wykorzystać taki sam zasobnik wody użytkowej jak w instalacji z kotłem gazowym?

Ze względu na niższy parametr zasilania pompy ciepła stosuje się zasobniki o większej powierzchni wężownicy grzewczej.

Czy w instalacji z powietrzną lub gruntową pompą ciepła uzasadnione jest jednoczesne montowanie kolektorów słonecznych?

Możliwe i uzasadnione jest pozyskiwanie energii z różnych tzw. źródeł odnawialnych, wraz z zapewnieniem wspomagania z kotłów na paliwa kopalne.

A jakie są skutki przewymiarowania pompy ciepła?

Niedowymiarowanie pompy ciepła będzie skutkować niedogrzaniem obiektu oraz jej wydłużonym cyklem pracy. Natomiast przewymiarowanie spowoduje zbyt częste załączanie i skrócenie żywotności sprężarki.

W jaki sposób należy dostosować instalację aby optymalnie wykorzystać pompę ciepła również do chłodzenia budynku?

Optymalną pracę pompy ciepła będzie można uzyskać przy najniższej możliwej temperaturze zasilania do obiegu grzewczego, a więc dobór grzejników na np. ΔT 55/45°C lub na ogrzewanie podłogowe, natomiast chłodzenie możliwe jest tylko dla ogrzewania podłogowego.

Czy powietrzną pompę ciepła można wykorzystać do wentylacji budynku?

Na życzenie użytkowników instalatorzy wykonują różne kombinacje instalacji z pompami ciepła, jednak nie są to rozwiązania standardowe, jakie przewidział producent.

Pompy ciepła Mitsubishi
Autor: Mitsubishi Electric Pompa odbierająca ciepło z powietrza spoza budynku działa bardzo efektywnie latem, zapewniając wtedy bardzo niski koszt przygotowywania ciepłej wody. Zimą jej efektywność spada tak, że przy silnym mrozie bardziej się opłaca podgrzewać wodę w kotle

Pompa ciepła z wymiennikiem gruntowym na działce dużej...

Jak dużą powierzchnię działki trzeba przeznaczyć na poziomy wymiennik gruntowy? To zależy od rodzaju gruntu. Najlepiej, gdy jest gliniasty. Gęstość strumienia ciepła wynosi w nim ponad 30 W/m2, podczas gdy w gruncie suchym, piaszczystym może wynosić zaledwie 10 W/m2, czyli trzykrotnie mniej. A zatem aby pompa ciepła mogła osiągnąć moc 10 kW (czyli wystarczającą do ogrzania domu o powierzchni około 200 m2 zamieszkanego przez cztery osoby), trzeba ułożyć rury na mniej więcej 330 m2 działki na terenie podmokłym i nawet na 1000 m2 działki z glebą suchą. Przy tym trzeba mieć świadomość, że teren nad wymiennikiem nie może być zacieniony, a więc nie mogą na nim stanąć żadne zabudowania, nie można tam też sadzić żadnych większych roślin (o dużych korzeniach) ani utwardzić terenu. Zalecane jest założenie tam trawnika. Grunt, z którego odbierane jest ciepło, musi się „regenerować”, co następuje w wyniku nasłonecznienia i opadów, dlatego nie powinno się utrudniać docierania promieni słonecznych oraz wody do gruntu. Pamiętajmy o tym, jeśli dopiero planujemy zakup działki i zamierzamy ogrzewać dom gruntową pompą z poziomym wymiennikiem ciepła. Działka musi być odpowiednio duża, by udało się na niej zmieścić wymiennik, a oprócz niego dom, utwardzony podjazd i ewentualnie ogród – i by udało się nie zacienić terenu nad wymiennikiem. Ale nie oznacza to, że gruntowej pompy ciepła nie można zastosować, gdy mamy małą działkę.

...i pompa ciepła z wymiennikiem gruntowym na działce małej

Gdy brakuje miejsca na działce, rozwiązaniem jest wykonanie wymiennika w postaci pionowych sond. Jest on co prawda droższy niż poziomy, ale umożliwia bardziej ekonomiczną pracę pompy i sprawdza się na działkach o bardzo niskim poziomie wód gruntowych, gdzie wymiennik poziomy musiałby mieć bardzo dużą powierzchnię. Orientacyjnie można przyjąć, że aby uzyskać 1 kW mocy grzewczej, potrzebna jest rura umieszczona pionowo w odwiercie głębokości 20 m, czyli dla 10 kW odwiert powinien mieć 200 m. Na odwierty o głębokości ponad 100 m potrzebne jest zezwolenie urzędu górniczego, na płytsze (powyżej 30 m) – pozwolenie wodno-prawne z urzędu gospodarki wodnej. Na ogół zamiast jednego bardzo głębokiego robi się kilka płytszych odwiertów. W takim wypadku powinny one być oddalone od siebie co najmniej o 5 m. Nawet na niewielkiej działce nie powinno być problemu ze znalezieniem miejsca na dwa-trzy odwierty, które wystarczą do ogrzewania średniej wielkości domu jednorodzinnego.

Zdaniem specjalisty

Rodzaje pomp ciepła. Poszczególne rodzaje pomp różnią się w zależności od sposobu pozyskiwania ciepła i przekazywania go do pomieszczeń. Najczęściej wykorzystywane są pompy typu:

  • solanka/woda – odbierają ciepło z gruntu za pomocą wymiennika gruntowego, w którym krąży trudno zamarzający roztwór glikolu nazywany solanką, pośredniczący w wymianie ciepła między gruntem a czynnikiem roboczym pompy; ciepło ze skraplacza ogrzewa wodę zasilającą instalację centralnego ogrzewania;
  • bezpośrednie parowanie/woda – gruntowy wymiennik ciepła jest jednocześnie parownikiem pompy, a więc w ułożonych w ziemi rurach krąży czynnik roboczy, który w nich odparowuje; dzięki wyeliminowaniu roztworu glikolu i dodatkowego wymiennika pośredniczącego w wymianie ciepła uzyskuje się większą sprawność systemu; ciepło ze skraplacza ogrzewa wodę zasilającą instalację centralnego ogrzewania;
  • bezpośrednie parowanie/bezpośrednie skraplanie – gruntowy wymiennik ciepła jest jednocześnie parownikiem pompy, a instalacja grzewcza (wodne ogrzewanie podłogowe) jest skraplaczem; ani w wymienniku gruntowym, ani w instalacji grzewczej nie ma płynu pośredniczącego w wymianie ciepła, dzięki temu efektywność takiej pompy jest największa;
  • woda/woda – parownik pompy jest ogrzewany wodą czerpaną ze studni, rzeki lub jeziora; ciepło ze skraplacza ogrzewa wodę zasilającą instalację centralnego ogrzewania; powietrze/woda – parownik pompy jest ogrzewany powietrzem; ciepło ze skraplacza ogrzewa wodę zasilającą instalację centralnego ogrzewania;
  • powietrze/powietrze – parownik pompy jest ogrzewany powietrzem; ciepło ze skraplacza ogrzewa powietrze nawiewane do pomieszczeń za pomocą wentylatora;
  • woda/powietrze – parownik pompy jest ogrzewany wodą; ciepło ze skraplacza ogrzewa powietrze nawiewane do pomieszczeń za pomocą wentylatora.

Ile wiesz o pompach ciepła

Pytanie 1 z 10
Pompa ciepła służy do:
Czy artykuł był przydatny?
Przykro nam, że artykuł nie spełnił twoich oczekiwań.
Nasi Partnerzy polecają