Umowa dożywocia. Zmiana przepisów w 2023 r. ma chronić seniorów

Umowa dożywocia ma zapewnić większe bezpieczeństwo seniorom. Zmiana przepisów ma polegać na zawężeniu osób mogących być świadczeniodawcą, tylko do rodziny. Ma to ukrócić wykorzystywanie umowy dożywocia jako działalności gospodarczej firm.

Umowa dożywocia przewiduje przeniesienie przez świadczeniobiorcę, zwanego też dożywotnikiem, prawa własności do posiadanej nieruchomości na świadczeniodawcę. W zamian świadczeniodawca zobowiązuje się do pokrycia kosztów utrzymania świadczeniobiorcy, w szczególności zapewnienia mieszkania, wyżywienia, ubrania, dostępu do mediów i zapewnienie opieki w przypadku choroby. Jednak ta instytucja jest szeroko wykorzystywana na niekorzyść osoby, która przenosi swoje prawa. Dlatego powstał pomysł wprowadzenia zmian prawnych w umowie dożywocia. Ministerstwie Sprawiedliwości pracuje nad projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, przewidując nowelizację w zakresie umowy o dożywocie.

Umowa dożywocia. Co się zmieni?

Problem funkcjonowania umowy dożywotniej i odwróconego kredytu hipotecznego to część szerszego zagadnienia, jakim jest brak oferty z rynku nieruchomości i rynku finansowego dla seniorów oraz konieczność jej wypracowania. Polscy emeryci są jednymi z biedniejszych w Unii Europejskiej, na dodatek ich liczba szybko rośnie. Nasze społeczeństwo szybko się starzeje.

Przedmiotem umowy dożywocia może być każda nieruchomość (gruntowa lub lokalowa), gospodarstwo rolne, udział we współwłasności nieruchomości, prawo użytkowania wieczystego lub udział w takim prawie. Jest to alternatywa dla sprzedaży, darowizny i zapisania nieruchomości w testamencie.

Umowa dożywocia często jest porównywana do tak zwanej odwróconej hipoteki. Jednak pomiędzy nimi istnieje sporo różnic. Przede wszystkim taka, że dożywocie obowiązuje do końca życia świadczeniobiorcy i często ma charakter rzeczowy, polegający na konkretnych świadczeniach. Tymczasem odwrócona hipoteka jest świadczeniem finansowym, trwającym przez określony czas, w którym bank będący stroną umowy wypłaca świadczeniobiorcy ustalone w umowie kwoty pieniężne.

Ten układ oparty na powszechnie uznawanych normach współżycia społecznego był niestety wielokrotnie wykorzystywany przez osoby dążące do szybkiego, nieuczciwego wzbogacenia się. W związku z tym prawodawcy podjęli prace nad zmianą obowiązujących przepisów dotyczących umowy dożywocia, mającą na celu zapewnienie lepszej ochrony prawnej świadczeniobiorców (seniorów) – wyjaśnia Wojciech Rynkowski, ekspert Extradom.pl.

Często umowy dożywocia zawierane są z funduszami hipotecznymi, które traktują je jako element działalności inwestycyjnej. Jest to o tyle ryzykowne, że obecnie nie istnieją żadne gwarancje wypłaty świadczeń przez taki podmiot, w szczególności w sytuacji, gdy utraci on płynność finansową lub dojdzie do jego likwidacji. Ryzyko to zwiększa fakt, że umowy dożywocia nie podlegają w żaden sposób regulacji czy nadzorowi ze strony Państwa.

Tymczasem jednym z podstawowych obowiązków Państwa, jest zapewnienie ochrony najsłabszym, najbardziej potrzebującym opieki członkom społeczeństwa. Proponowane zmiany dotyczące umów dożywocia zmierzają do uregulowania tej materii i zapewnienia większego bezpieczeństwa seniorom zawierającym taką umowę, przez zawężenie grona osób mogących być świadczeniodawcą.

W zamyśle ustawodawcy ma to zwiększyć liczbę nieruchomości przekazywanych bliższej i nieco dalszej rodzinie, a ograniczyć wzrost udziału w rynku osób i podmiotów gospodarczych dysponujących mieszkaniami na sprzedaż lub wynajem.

Wynika to również z faktu, że traktowanie umowy dożywocia jako elementu działalności gospodarczej rodzi istotne wątpliwości. Po pierwsze sumaryczna kwota wypłacanych świadczeń jest zwykle znacząco niższa niż wartość przekazywanej nieruchomości. Różnica ta stanowi przychód osoby lub firmy prowadzącej tego typu działalność – dodaje ekspert Extradom.pl.

Po drugie w przypadku rażąco krótkiego okresu wypłaty świadczeń, zakończonego szybszą niż przewidują to dane statystyczne śmiercią świadczeniobiorcy, jego spadkobiercy nie mają żadnej drogi dochodzenia zwrotu choćby części uzyskanego w ten sposób przez świadczeniodawcę zysku. Taka sytuacja budzi zastrzeżenia natury zarówno prawnej, jak i etycznej.

W świetle tych wątpliwości bardziej transparentna wydaje się być umowa odwróconej hipoteki, która precyzuje wartość wypłacanych świadczeń, a w przypadku śmierci osoby przekazującej nieruchomość przed zakończeniem okresu trwania umowy różnica wypłacana jest spadkobiercom. W większości przypadków mają oni również możliwość spłacenia banku i odzyskania nieruchomości – podsumowuje Wojciech Rynkowski z Extradom.pl.

Umowa dożywocia tylko dla rodziny

Ograniczenie grona osób, z którymi można zawrzeć umowę dożywocia do najbliższych, ma stanowić zabezpieczenie interesów seniorów i zapobiec zawieraniu tego typu umów jako podstawy działalności gospodarczej firm.

Elementem stanowiącym dodatkowe zabezpieczenie dożywotników przed nieuczciwymi praktykami jest wprowadzenie mechanizmu weryfikacji ewentualnego ubezwłasnowolnienia. Po pierwsze ma ono następować na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat. Po drugie sąd ma mieć minimum 6 miesięcy na orzeczenie, czy zachodzą dalsze przesłanki do ograniczenia samodzielnego podejmowania decyzji przez taką osobę.

Niewątpliwie wymienione działania zmierzają w dobrą stronę. W związku z postępującym się starzeniem polskiego społeczeństwa coraz częściej będziemy mieć do czynienia z takimi sytuacjami. Właściwe zabezpieczenie interesów seniorów i zapewnienie im możliwości godnego życia w zamian za przekazanie posiadanej nieruchomości jest z pewnością potrzebne. Jednak z ostatecznymi wnioskami należy wstrzymać się do czasu wejścia w życie przepisów zmieniających umowę dożywocia.

Czego najbardziej boją się polscy seniorzy? Nie chodzi tylko o pieniądze!

Posłuchaj rozmowy o trudach jesieni życia.