Trwają prace nad zmianami przepisów dotyczących członków spółdzielni mieszkaniowych
Sejm rozpoczął prace nad zmianami w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych. Zmiany mają między innymi przywrócić członkom spółdzielni i spadkobiercom możliwość uzyskania zwrotu wkładu z tytułu spółdzielczego lokatorskiego prawa w jego rynkowej wartości. Co w praktyce oznaczałaby taka zmiana przepisów?
Autor: Mariusz Bykowski
Szykują się zmiany w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych
Celem senackiego projektu nowelizacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, nad którym pracuje obecnie Sejm, jest dostosowanie przepisów tej ustawy do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2013 r. (sygn. akt K 36/12) dotyczącego ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.). Projekt nowelizacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych będzie regulował zarówno zasady ustalania wysokości wkładu oraz jego zwrotu, gdy mieszkanie nie jest sprzedawane w drodze przetargu. Na skutek braku uregulowania tej kwestii w przepisach spółdzielnie mieszkaniowe samodzielnie regulują to w swoich statutach.
Zmiany w przepisach ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych a wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Sprawę do Trybunału Konstytucyjnego wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO). W skardze RPO podkreśliła, że w statucie spółdzielni można uregulować tylko sprawy pomiędzy członkami spółdzielni a samą spółdzielnią. Treść statutu, która dotyczy waloryzacji kwot z tytułu zwrotu wkładów mieszkaniowych, powinna zatem dotyczyć tylko członków spółdzielni. W praktyce tak się nie działo - spółdzielnie arbitralnie ustalały tę kwestię w statutach. W konsekwencji pozbawiało to członków spółdzielni prawa wpływu na uchwalanie postanowień, które dotyczą bezpośrednio ich sytuacji.
W rezultacie, zdaniem RPO, kwestionowany przepis narusza zasady prawidłowej legislacji oraz zasady sprawiedliwości społecznej, ponieważ postanowienia statutów w kwestii wysokości wkładu mieszkaniowego kształtują prawa osób uprawionych w sposób niekorzystny.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie dotyczącej przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
Trybunał Konstytucyjny orzekł we wskazanym wyżej wyroku, że upoważnienie spółdzielni mieszkaniowej do uregulowania w statucie zasad rozliczenia z tytułu zwrotu wkładu mieszkaniowego, będącego ekwiwalentem spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, w sytuacjach, gdy sam lokal mieszkalny nie podlega zbyciu w drodze przetargu, jest niezgodny z konstytucją. Tym samym Trybunał orzekł o niezgodności z konstytucja art. 8 pkt 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych.
Zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny przepis przewidywał, w sprawach nieuregulowanych w ustawie, prawa i obowiązki członków spółdzielni dotyczące przede wszystkim wnoszenia, ustalania i waloryzacji wkładu mieszkaniowego i budowlanego określają postanowienia statutu. W myśl ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w dwóch przypadkach spółdzielnia mieszkaniowa ogłasza przetarg na ustanowienie odrębnej własności tego lokalu. Chodzi tu o przypadki:
- wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu przysługującego małżonkom, jeżeli nie wypełnią obowiązków nałożonych na nich przez ustawę po rozwodzie lub unieważnieniu małżeństwa.
- niedopełnienia wymogów zawartych w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych przez małżonka po śmierci współmałżonka, któremu przysługiwało prawo do lokalu spółdzielczego. Jeżeli do takiej sytuacji dojdzie, możliwe jest zgłoszenie przez małżonka zmarłego, dzieci lub inne osoby bliskie, roszczeń o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie tego prawa. Jeżeli osoby uprawnione zrealizują powyższe roszczenia, wówczas spółdzielnia będzie musiała rozliczyć się z wkładu mieszkaniowego z osobą, której przysługiwało prawo spółdzielcze albo z jej spadkobiercami.
Brak uregulowania rozliczenia zwrotu w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych
Jednak ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych nie reguluje zasad dokonywania powyższych rozliczeń, ani sposobu ustalenia wartości wkładu, który ma obowiązek wnieść osoba bliska lub małżonek zmarłego współuprawnionego do spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W rezultacie powoduje to, że spółdzielnie mieszkaniowe w sposób uznaniowy ustalają w swoich statutach.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, uregulowanie w statucie kwestii majątkowych nie może nastąpić w statucie spółdzielni, ponieważ pozbawia to osoby uprawnione prawa wpływu na te postanowienia. Narusza to konstytucję. Ponadto statut spółdzielni uniemożliwia uregulowanie rozliczeń z tytułu wkładu mieszkaniowego z osobami, nie będącymi stroną tej umowy, tj. z byłymi członkami, których spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu wygasło oraz z ich spadkobiercami. Oznacza to, że te osoby nie mają wpływu na treść statutu i nie mogą zaskarżyć jego postanowień do sądu.
Proponowane zmiany w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych
Projekt nowelizacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przywraca stan prawny obowiązujący przed wejściem w życie zakwestionowanej przez Trybunał Konstytucyjny nowelizacji ustawy. Od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji ustawy członkowie i spadkobiercy będą mogli liczyć na uzyskanie zwrotu wkładu z tytułu spółdzielczego lokatorskiego prawa, w jego rynkowej wartości. Rynkową wartość (nie niższą i nie wyższą) będzie płaciła też osoba przejmująca prawa do lokalu.
